Accessibility links

"Moscow Times" gazetası Putinneñ federal'' sistemanı reformalaw säyäsätenä yomğaq yasıy


Russiädä prezident saylaularında xäzerge prezident Putinneñ ciñep çığaçağı xäzerdän ük mäğlüm. Putinneñ berençe prezidentlıq möddätendäge in möhim häm berençe politik inisiativasın , ul da bulsa, federal sistemanı reformalau mäsäläsen yomğaqlau öçen vaqıt citte. Asılda monı anti-federal reforma dip atap ta bula. Şuşı programmanıñ töp maddäläre bolar ide. Berençedän, başlıqları prezident tarafınan täğäyenlängän 7 federal okrug buldıri. ikençedän, federal Şuranıñ xakimiäten, gubernatorlarnı kiñäş funksiäsen ütävçe Dävlät sovetına kertü yulı belän zäğiflätü häm öçençedän, federal xakimiätkä regional mäsälälärgä tıqşınuğa yul quyğan , şul sanda saylanğan cirle citäkçelärne çitlätügä, cirle parlamentlarnı taratuğa mömkinlek birgän mexanizm buldıru. Putinnıñ federal sistemanı reformalau planınıñ niçek ütälgän buluı xaqında belgeç Nikolay Petrovnıñ " Moscow Times "ta bügen basılıp çıqqan maqäläse "Federal sistemanı reformalauğa dürt yıl" dip atala.

Carniegie Mäskäv Üzäge xezmätkäre Nikolay Petrovnıñ yazuınça, federal reformalar bik tizlek belän cämğiättä debatlarsız ğämälgä quyılğan. Federal okruglar xärbi okruglarğa täñgäl. Putin üz väkilläre itep 5 generalnı häm elekke 2 ölkän xökümät väkilen bilgeläde. Alarnıñ ştabı iminlek xezmätläreneñ elekke agentları belän tuldı. Şuşı 7 federal okrugnıñ bersendä genäö Tönyaq Könbatış okrugında ğına başlıqlar ike märtäbä almaştırıldı. Federal okrug başlıqları İminlek Şurasınıñ ağzaları häm alar yılına ike märtäbä prezidentqa xisap birälär. Anann başqa prezident alar belän irregulär räeştä oçraşıp tora. FSBdan başqa barlıq iminlek häm başqarma agentlıqlarınıñ federal okrug xezmätläre oyıştırıldı. Putinneñ federal reformasınıñ maqsäte äle açıq tügel. Läkin, soñğı yıllarda bu xaqta yasalğan belderülär biş maqsätneñ küz aldında totılğan buluın işarä itä. Reginal qannunarnı federal qanunnarğa yaraqlaştıru, federal okruglarnıñ cirle bülekläreneñ eşçänlegen koordinatsiäläv, investitsiä klimatın yaxşırtu, vaq häm urta zurlıqtağı käsepne üzterü, federal, regional häm cirle xakimiätlärneñ kompetensiälären häm xakimiätlären tögäl bilgeläv häm soñğısı cinayätçelekkä qarşı köräş. Bu maqsätlärgä ireşä generallar da, federal okrug däräcäsendä burojratiä buldırunı da taläp itmi. Şul säbäple federal okruglar kiläçäktä başqa rol uynayaçaqlarf dip farazlap bula. 7 federal okrug ekonomik häm kultura aktivlığın, informatsiä ağımın kontrol itüçe dävlät strukturasındağı yaña küreneşkä äyländelär. Aftordan sitat.

Cirle xakimiätlär federal agentlıqlarnıñ regionadağı bülekçäläre östennän kontrolen yuğalttılar. Cirle bäyläneşlärne özü häm Mäskävgä turılıqlılqnı üzterü öçen xezmätkär regulär räveştä almaştırıla. Cirle xakimiätlär belän qanunarnı başqaruçı agentlıqlar, mäxkämälär häm eşquarlıq arasındağı elekke elemtälär yuqqa çığarıldı. Prezident ilçeläre federal programmalarnıñ ğämälgä quyıluı öçen basım yasılar , gubernatorlar belän prezident arasındağı oçraşularnı oyıştıralar , üz okruglarındağı käsepne häm xalıqara ekonomik xezmättäşlekne kontrol itälär. 7 okrug öçen iqtisadi täräqqiät planı äzerlände.

Kreml töbäklärdä üz kontrolen nığıtu öçen gubernator saylaularınnan da osta faydalandı. Putin väkilläre FSB türälärenneñ Voronej häm Smolenskta häm İnguşetiädä gubernator saraylarına kerep utırularına ireştelär. Läkin, Kursk häm Tverdä moña ireşä almadılar . Läkin, gubernatorlarnı almaştırmağanda da , Mäskäv Federal Şurağa saylap alğan kandidatlarnı cibärü häm regional eşquarlıqne kontrol itüe belän regionnarğa basımın köçäytte. Aftordan sitat.

Federal sistemanı reformalaunıñ töbe-tamırında xakimiät mäsäläse tora. Bu gubernatorlarğa qarşı suğış iğlan itüne añlatmıy. Mäsälä Yeltsin çore räsmi şäxesläre äle dä täsirle bulğan prezident administratsiäsen uratıp, regionnarda quät agentlıqları , yäğni qorallı köçlär, iminlek häm qanunı ğämälgä quyu köçläre östennän kontrol urnaştıruda.

Reforma programmasınıñ artında baştan uq siloviklar tordı. Kürsätmälär çığaru häm alarnı ütäv öçen generallar kiräk ide. Annan başqa regionnardağı siloviklarnı, prezident väkilläreneñ ştabın häm federal inspektorlarnı başqa kem idarä itä alır ide ? Prezident väkilläre üz vazıyfaların ütädelär dip äytep bula. Alar xalıq sanın aludan alıp Milli Tulay Produksiäne üsterägä häm Rusisä mädäniäten canlandıruğa qädäre prezidentnıñ töp inisiativalarında qatnaşalar. Generallarnıñ kiräge qalmadı kebek. Ber general Sant Petersburg xökmäteneñ ağzası belän almaştırıldı. Könyaq Federal Okrugı başlığı Viktor Kazantsev almaştırılaçaq digän xäbärlär yüri. Şulay da okruglar äle üz köçendä qalaçaq kebek. Çönki alar öç basqıçtan , Putin väkilläre, inspektorlar häm cirle räsmi şäxeslärdän torğan üzäkläşterelgän yaña çeltärneñ töp elementları bulıp toralar İñ möhime federal okruglar politik sistemanıñ ber öleşenä äyländelär, alarnı beterü büten strukturanıñ cimerelüenä kiterä ala. Läkin, przident väkilläreneñ danlı künnäre ütte. Federal reforma yaña basqıçqa basa. Vertikal häm horizontal xakimiät strukturasın nığıtu , regionnarnı konsolodatsiäläv häm idarä itelgän demokratiäne här qatlamda nığıtu östendä ğadäti eş bara. Läkin ber närsäne onıtmasqa iräk- 7 federal okrug Putin rejimınıñ nigeztaşın täşkil itä. Putinneñ yuğarıdan birelgän ämerlären ütägän, buysınğan, cavaplılıq bülengän , eşquarlıq häm grazdannıq cämğiäte dävlät kontrolendä torğan berdäm cämğiät buldıru planı öçen federal okruglar kiräk. Nikolay Petrov üzeneñ maqäläsen bolay dip tämamlıy.

Putinneñ reforma säyäsäteneñ maqsäte barlıq xakimiätne federal üzäktä tuplau yulı belän Kremlneñ xakimiäten üsterü häm regionnardağı quät agentlıqların yulğa kertü. Şuşı säyäsätneñ uñışlığı Putinneñ berençe prezidentlıq möddätendä küz aldında totqan töp maqsätenä ireşüen añlatır ide. Ä töp maqsät- Çiklänmägän xakimiät.

Färit İdelle, Praga.
XS
SM
MD
LG