Accessibility links

Arta barğan sandağı illär xatın qıznı kübräk säyäsätkä qatnaştıru öçen quota sistemasın qullanışqa kertä


Dönyada säyäsättä xatın qız citärlek wäkillek itelmi.Parlamentqa kübräk xatın qız kertüneñ ber yulı –quotalar bilgeläp xatın qız urınnarın garatiäläw yäki partiä isemlegenä kertü.Xäzer Ğıraqta koalitsion köçlär quota ideasın yaqlawların belderde.Şulay itep Ğıraq dönyada cäyelä barğan tendensiäneñ sonğı ürnäge bulıp tora.Ämma quotalar sistemasına tänqit belderüçelär dä yuq tügel.

Bu atnada Ğıraqtağı AQŞ administratorı Paul Bremer, amerikan säyäsätçese öçen ber dä iläşelmägän närsä äytte.Min telämiçä genä xatın qızlar öçen quota bilgelänüen yaqlıym.Ğıraq konstitutsiä ölgesenä qarağanda waqıtlı assambleyanıñ 40%ın xatın qızlar täşkil itäçäk. Ütkän ayda Äfganstan da yaña konstitutsiäsenä quota sisteamsın kertte. şulay itep här töbäktän ike xatın –qız saylanırğa tieş bulaçaq. Bolar dönyada üsä barğan tendensiäneñ ike ürnäge genä. Stogolmdä Demokratiä häm Saylaw Bulışlığı öçen Xalıqara İnstitutta quota sisteamsın tikşergän Julie Ballington (audio) minemçä quotalar arta bara.bez xättä bügen bigräk tä säyäsät küzdän kiçerelgän , debatlar barğan küçmä däwerdäge illärdä quota modası bara dip äytep alabız. Ballington süzlärenä däwam itep tağı bolay dide: (audio) post –konflikt häm küçmä däwerdäge illärdä uyınnın qağıydälären yañadan yazu digän işe bulmağan mömkinçelek bar. älbättä qanunnar yazılıp urnaşqan illärgä qarağanda bu tör illärdä quota zakonnarın kertü qulayraq. Sonğı waqıtlarda K.Afrika, Mozambik, Bosnia, Kosovo häm Rwandada da andıy qağıydälär köçkä kertelde. Äfgansatnda yaña parlamentta urınnarnıñ 25%tı xatın qızğa ayrılğan. Stokgolm institutı 80ildä cirle yäki ğomumi saylawlar öçen quota sisteamsı kertelgän yäki bu turıda debatlar bara dip belderä..Äfganstanda bu konstitutsiägä kertelgän bulsa, Bosnia, Ärmänstan häm başqa qayber illärdä namzätlärneñ bilgele protsentı xatın qız bulırğa tieş digän zakonnar bar. Yevropada sul yünäleşle küp kenä partiälär namzätlär isemlege öçen ixtiari quotalar bilgeli.Quota sisteamasın yaqlawçılarnıñ töp argumentı säyäsättä bik az xatın qız qatnaştırıla.Dönya parlamentarlarınıñ altıdan berse genä xatın qız .Tim Symonds häm anıñ partnörları böten dönyada xatın qıznı cämäğätçelek tormışı , säyäsät öçen künegülärdän ütkäre .Ul Britaniädä dä paralementta xatın qız deputatlar sanın arttıru öçen tırışqan şäxes. Symonds bolay di:(audio) Tarixta xatın qız xakimiättän haman çitläşterelgän... ir at parlamentarlar, ir at dini citäkçelär,. ir atlarnıñ strukturası birgän kürsätmälärne ütäp kilgän xatın qız ber nindi demokratiädä , xätta borınğı demokratiälärdä dä sanı häm sälätenä qaramastan ber närsägä dä ireşä almağan.Xatın qıznıñ säyäsättä alğa kitüe öçen tırışuçılar anıñ parlament, mäcleslärgä kerüe öçen yasalma bulıp kürensä dä quotalar bilgelärgä tieş. Symonds qaraşınça, ägär dä xatın qız berençe parlamentqa küpläp saylanmasa , alar 20-30 yılda ber närsä dä eşli almayaçaq.Saylanğan ir at anda ozaq waqıt utıraçaq , alarğa urın bulmayaq,ir at östenlek itkän parlament xatın qız ixtiaçlarına iqtibar itmiäçäk,İlneñ xatın qızı politik protsesstan faydalana almayaçaq. Şulay da quota sisteması qapma qarşılıqlı. Qayber illärdä uñışqa ireşkän partiälär bilgele sanda xatın qız deputatlar östi ala. Ämma bu deputatlarğa ''quota patşabikäse'' digän isem birelä häm ciddi mönäsäbät kürsätelmi.Sistemanı tänqitläwçelär qaraşınça xatın qız sälätle ikän saylansın,ämma xatın qız bulğan öçen genä saylanmasın .AQŞda quotalar sisteması yuq ; Bremer ber dä telämiçä genä Ğıraqta rizalıq birde. Symonds yaxşımı naçarmı bu sistema kirekle di. Skandinavya illärendä partiälär namzätlär isemlegenä xatın qız häm ir at kandidatlarnı berbere artlı çiratlaştırıp urnaştıra.Bilgele bulğança skandinayva illäre parlamentlarında xatın qızlar prosentı dönyada in yuğarı

färidä xämit,praga
XS
SM
MD
LG