German gazetası Handelsblattnıñ bügenge sanında basılıp çıqqan häm "Russiä demokratiäseneñ axırı" dip atalğan maqälä asılda biş sorau häm biş cavaptan tora.
Sez Putinneñ ikençe prezidentlıq mödätennän närsä kötäsez?
Ul Russiäne bügenge avtoritar dävlättän, totaliutar dävlätkä äyländeräçäk. Xakimiätne bülgäläv urnına ber genä xakimiät üzäge bulaçaq, ul da bulsa Kreml. Bäysez parlament yuq. Bbäysez mäxkämälär yuq. Bäysez media yuq häm bäysez regionnar yuq. Här närsä Kreml qulında. İqtisadnıñ zur öleşe östennän dävlät kontrole urnaştırıldı. Xäzerge saylaular Rusisädä 10 yılğa suılğan demokratik täräqqiätne tuqtata.
Nindi däräcädä?
Demokratiäneñ irekle häm ğadellek turındağı barlıq prinsipları cimerelde. Putin saylaulardan soñ qanuni xakimdar bulmayaçaq. Xäzerge saylaular konstitutsiäne boza. Çänki barlıq kandidatlarğa ber ük mömkinlek birelmäde. Mediağa ütep kerü mömkinlege yuq ide. Kiresençä, oppozitsiägä politsiä dävläteneñ basımı qullanıldı. Oppozitsiä auızlıqlandı. liberal depuatatlar üterelde. Brejnev ta 99 protsent tauış aldı , läkin, anıñ xakimiäte legitim bulmadı. Putin belän dä şulay uq bula. Russiä totalitar dävlät.
Ni öçen oppozitsiä şundıy zäğif?
Anıñ vaqıtı az buldı. Soñğı un yılda milionnağan irekle keşelär ölgerde. Läkin, alar ireklek öçen köräşergä öyränmädelär. İreklekkä omtılışqa qarağanda, qurqu köçleräk. Monıñ öçen elekke prezident Boris Yeltsin dä ğäyeple. Ul kompartiäne tıymadı, KGBnı cimermäde.
Monıñ iqtisad öçen ähämiäte?
Oligarxlar Russiädän kitä, baylıqların da çit illärgä cibärälär. Çönki xakimdarlar ildä bäysez kapitalnıñ buluın telämilär. Şul säbäple BP kebek ere çit il şirkätläreneñ dä Russiädä kiläçäge yuq. Çönki Putin irekle iqtisadnı qabul itmi.
Könbatış näräs eşlärgä tieş?
Berlosloni, Buş häm Könbatışnıñ başqa xökümät başlıqları Putinne yaqlıylar. Asılda Könbatışnıñ moña xoquqı yuq.
Sez Germaniäneñ Handlsblatt gazetasında basılıp çıqqan biş sorau häm biş cavapnı tıñladığız. Germaniäneñ başqa ber täsirle gazetası " Süddoyce Saytung"ta basılıp çıqqan maqälägä kilgändä ul "Putinneñ paradokslığı" dip atala. Anda Rusisä Konstititsiäseneñ berençe maddäsendä Russiä demokratik federaiv xoquq dävläte dip atalsa da, Russiädä demokratiäneñ torışı yaman dielgän. AQŞtağı İreklek Yortı isemle oyışmanıñ Russiägä birgän bäyäse naçar. İrekle illärgä ber bilgese birelsä, iñ ireksez illärgä 7 birelä. Şuşı şkalada Russiägä biş bilgese birelgän. Russiä, Üzäk Afrika ile Mavritaniä belän ber ük däräcädä. Şuşı raportqa qarağanda, Putin prezidentlığınıñ berençe möddätendä üz xakimiäten nığıtu belän genä çiklänmägän, ä dävlätne dä üzgärtkän. Yäkşämbe könge saylaular prezident xakimiäten nığıtqan sonğı taş urnaştıru bulaçaq.
Putin urnaştırğan sistemanı "idarä itelgän demokratiä" dip atıy. Läkin, şuşı demokratiäne üzenä xäfev tudırmaslıq itep qısa. Ul baştan uq monı maqsät itep quyğan bulırğa tieş. Gubernatorlarnıñ xakimiäten çikläde. Alarnı Parlamentnıñ yuğarı palatasınnan qudı, saylap alğan 7 regional citäkçegä buysındırdı. Putin mätbuğat ireklegen dä sistematik räveştä çikläp kilde. Ul monıñ öçen sovet çorındağı tupas senzuranı tügel, ä iqtisadnı basım çarası itep qullandı. Kremlne tänqitlärlek bäysez televideniä qalmadı.
"Söddoyçe Saytung"nıñ maqäläsendä qısqaça şulay dielgän. Britan gazetası "İndependent"qa kilgändä ul "Putin xaqında borçılırlıq çınbarlıq" dip atala. Anda bolay dielgän-Yäkşämbedä Putin tağı da dürt yılğa prezident itep saylanaçaq. Putinneñ kiläse dürt yılda närsälär eşlärgä niätlänüen beläbez bit. Ul Rusisä östennän bolay da nıq bulğan kontrolen tağı da küberäk nığıaşaq. Oppozitsiäne tağı da küberäk qısaçaq , qalğan oligarxlarnı ildän quıp cibäräçäk, çeçennärne buaçaq, Rus millätçelären köçäytäçäk häm üzen tsar itäçäk. Asılda tsar süze yomışaq, anı autokrat häm diktator süzläre belän almaştıru döreseräk bulaçaq.
Soñğı vaqıtqa qädäre Könbatış mediasında Putin turında urtaq fiker yuq ide. Xäzer isä bu bar. Putin bälkim il eçendä kötelmägän däräcädä populärder. Läkin, ul bezneñ öçen häm şulay uq ozın möddätne küz aldında totqanda Russiä öçen dä yaxşı tügel.
Färit İdelle, Alsu Qormaş, Praga.
Sez Putinneñ ikençe prezidentlıq mödätennän närsä kötäsez?
Ul Russiäne bügenge avtoritar dävlättän, totaliutar dävlätkä äyländeräçäk. Xakimiätne bülgäläv urnına ber genä xakimiät üzäge bulaçaq, ul da bulsa Kreml. Bäysez parlament yuq. Bbäysez mäxkämälär yuq. Bäysez media yuq häm bäysez regionnar yuq. Här närsä Kreml qulında. İqtisadnıñ zur öleşe östennän dävlät kontrole urnaştırıldı. Xäzerge saylaular Rusisädä 10 yılğa suılğan demokratik täräqqiätne tuqtata.
Nindi däräcädä?
Demokratiäneñ irekle häm ğadellek turındağı barlıq prinsipları cimerelde. Putin saylaulardan soñ qanuni xakimdar bulmayaçaq. Xäzerge saylaular konstitutsiäne boza. Çänki barlıq kandidatlarğa ber ük mömkinlek birelmäde. Mediağa ütep kerü mömkinlege yuq ide. Kiresençä, oppozitsiägä politsiä dävläteneñ basımı qullanıldı. Oppozitsiä auızlıqlandı. liberal depuatatlar üterelde. Brejnev ta 99 protsent tauış aldı , läkin, anıñ xakimiäte legitim bulmadı. Putin belän dä şulay uq bula. Russiä totalitar dävlät.
Ni öçen oppozitsiä şundıy zäğif?
Anıñ vaqıtı az buldı. Soñğı un yılda milionnağan irekle keşelär ölgerde. Läkin, alar ireklek öçen köräşergä öyränmädelär. İreklekkä omtılışqa qarağanda, qurqu köçleräk. Monıñ öçen elekke prezident Boris Yeltsin dä ğäyeple. Ul kompartiäne tıymadı, KGBnı cimermäde.
Monıñ iqtisad öçen ähämiäte?
Oligarxlar Russiädän kitä, baylıqların da çit illärgä cibärälär. Çönki xakimdarlar ildä bäysez kapitalnıñ buluın telämilär. Şul säbäple BP kebek ere çit il şirkätläreneñ dä Russiädä kiläçäge yuq. Çönki Putin irekle iqtisadnı qabul itmi.
Könbatış näräs eşlärgä tieş?
Berlosloni, Buş häm Könbatışnıñ başqa xökümät başlıqları Putinne yaqlıylar. Asılda Könbatışnıñ moña xoquqı yuq.
Sez Germaniäneñ Handlsblatt gazetasında basılıp çıqqan biş sorau häm biş cavapnı tıñladığız. Germaniäneñ başqa ber täsirle gazetası " Süddoyce Saytung"ta basılıp çıqqan maqälägä kilgändä ul "Putinneñ paradokslığı" dip atala. Anda Rusisä Konstititsiäseneñ berençe maddäsendä Russiä demokratik federaiv xoquq dävläte dip atalsa da, Russiädä demokratiäneñ torışı yaman dielgän. AQŞtağı İreklek Yortı isemle oyışmanıñ Russiägä birgän bäyäse naçar. İrekle illärgä ber bilgese birelsä, iñ ireksez illärgä 7 birelä. Şuşı şkalada Russiägä biş bilgese birelgän. Russiä, Üzäk Afrika ile Mavritaniä belän ber ük däräcädä. Şuşı raportqa qarağanda, Putin prezidentlığınıñ berençe möddätendä üz xakimiäten nığıtu belän genä çiklänmägän, ä dävlätne dä üzgärtkän. Yäkşämbe könge saylaular prezident xakimiäten nığıtqan sonğı taş urnaştıru bulaçaq.
Putin urnaştırğan sistemanı "idarä itelgän demokratiä" dip atıy. Läkin, şuşı demokratiäne üzenä xäfev tudırmaslıq itep qısa. Ul baştan uq monı maqsät itep quyğan bulırğa tieş. Gubernatorlarnıñ xakimiäten çikläde. Alarnı Parlamentnıñ yuğarı palatasınnan qudı, saylap alğan 7 regional citäkçegä buysındırdı. Putin mätbuğat ireklegen dä sistematik räveştä çikläp kilde. Ul monıñ öçen sovet çorındağı tupas senzuranı tügel, ä iqtisadnı basım çarası itep qullandı. Kremlne tänqitlärlek bäysez televideniä qalmadı.
"Söddoyçe Saytung"nıñ maqäläsendä qısqaça şulay dielgän. Britan gazetası "İndependent"qa kilgändä ul "Putin xaqında borçılırlıq çınbarlıq" dip atala. Anda bolay dielgän-Yäkşämbedä Putin tağı da dürt yılğa prezident itep saylanaçaq. Putinneñ kiläse dürt yılda närsälär eşlärgä niätlänüen beläbez bit. Ul Rusisä östennän bolay da nıq bulğan kontrolen tağı da küberäk nığıaşaq. Oppozitsiäne tağı da küberäk qısaçaq , qalğan oligarxlarnı ildän quıp cibäräçäk, çeçennärne buaçaq, Rus millätçelären köçäytäçäk häm üzen tsar itäçäk. Asılda tsar süze yomışaq, anı autokrat häm diktator süzläre belän almaştıru döreseräk bulaçaq.
Soñğı vaqıtqa qädäre Könbatış mediasında Putin turında urtaq fiker yuq ide. Xäzer isä bu bar. Putin bälkim il eçendä kötelmägän däräcädä populärder. Läkin, ul bezneñ öçen häm şulay uq ozın möddätne küz aldında totqanda Russiä öçen dä yaxşı tügel.
Färit İdelle, Alsu Qormaş, Praga.