Accessibility links

Tatar küze Qazanda


Tatarstannan çittä yäşägän tatarlar öçen Qazan şähäre administrativ üzäk bulmasa da, alar öçen Qazan – ruxi üzäk. Tatar küze Qazanda. Qazannan tatar kitapları sorıylar, Qazannan tatar artistları kilüen kötälär.

Ä bit regionnarda üzlärendä dä tatar mädäniätınıñ az—maz ğına potensialı bar, qayber regionnarda kübräk, qayberlärendä azraq, ämma küp töşlärdä tatar eze älegä suınmağan.

Qazan belän elemtäne özmiçä, Qazanğa ışanıçnı, ömetlärne yuğaltmıyça, regionnarğa ber—berse belän dä tığız mädäni elemtälär urnaştıra başlarğa küptän waqıt inde.

İke kürşe regionnıñ – Mordoviä häm Penza ölkäseneñ tatarları älegä qadär ällä nindi mädäni elemtälär belän bäylänmägän ide. Rusiä Federatsiäsınıñ bu ike subyektınıñ mädäniät häm mäğärif ölkälärendä elemtäläre nikter bik az.

Bu tatarlarğa ğına tügel, bu muqşı häm erzya xalıqlarına da qağıla. Mäsälän, Mordoviä muqşı häm erzya xalıqlarınıñ töp mädäni häm belem üzäge bulsa da, kürşe Penza ölkäsendä 90 muqşı häm erzya awıllarında ike mäktäptä genä muqşı tele uqıtıla, ul da fakul'tativ räweştä genä.

Penza ölkäse häm Mordoviä tatarlarınıñ, älbättä, elemtäläre bötenläy yuq diep äytep bulmıy. Kürşe awıllar xäzer dä aralaşalar, yäşlär öyläneşälär, ırular ber—bersenä qunaqqa yörilär. Mordoviä häm Penza tatarları satu-alu eşlärendä dä aralaşalar. İslam strukturaları aşa da elemtälär bar.

Bıyıl nixayät, mäğärif häm mädäniät ölkäsendä dä xezmättäşlek başlandı diep äytergä bula. Mordoviänıñ “Tatar gazetası” redaksiäse üz respublikasında tatar mäktäplärendä komp'yuterlarnı tatarlaştıra başladı häm şulay uq Penza ölkäseneñ tatar mäktäplärendä dä şul uq eşne başlap cibärde.

Ä 17—18 yanwar'da Mordoviänıñ Lämberä rayonı «Umırzaya» cır häm biyu ansamble Penza ölkäsendä, Gorodişçe rayonında konsertlar belän buldı. Konsertlar Urta häm İske Äläzän awıllarında buldı.

Tağın Aimbura awılında (urısça bu awıl Verxnyaya Yılyuzan diep äytelä) konsert bulırğa tieş ide, ämma konsertqa 2 keşe genä kilgäç, konsert bulmadı. Mordoviänıñ Lämberä awılınnan kilgän “Umırzaya” ansamble artistlarınıñ bu bik käyefen töşerde, çönki Aimbura awılınıñ borınğı iseme näq Lämberä bulğan. Ä “Umırzaya” ansamblenıñ “Äy, Lämberäm” digän bik matur ber cırı da bar. Şul cırnı Mordoviä Lämberäsennän Penza Lämberäsenä “Umırzaya” ansamble büläk itep kitersä dä, kitergän bülägen tapşıra almadı.

Reklama az bulğanğa üzgä awıllarda da xalıq küp kilmäde, biletlar az satılğaç, aqça da bik az cıyıldı, yul rasxodların da qaplarlıq bulmadı. Bäxetkä qarşı dönyada yaxşı keşelär küp – Lämberä rayonı Nikolaevqa awılı xucalığı räise Niqolay Surkov “Umırzaya”ğa avtobus birde, Saranskida “Bosal” asfal't yullar eşläwçe firmanıñ direktorı Şämil Salimov yul rasxodlarına häm benzinğa aqça birde, Äläzändä üzendä awıl xucalığı firması räise Käzıym Deberdeev böten ansambl' öçen gostinitsa häm kiçke aş öçen tüläde häm tağı da östäp aqça birde. İske Äläzän awılında xalıq az kilü säbäple mondağı xälle keşe Fatix Xalikov ta “Umırzaya”ğa aqçalata yärdäm itte.

Niçek kenä bulmasın, “Umırzaya”nıñ Penza ölkäsendä ike konsertı buldı häm ul konsertlarğa kilgän tamaşaçılar ükenmädelär. Kiresençä, konsertqa kilmäwçelär ükenä. Urta Äläzändä mondağı agrofirma citäkçese Käzıym Deberdeev şulay äytte:

– Min Urta Äläzän xalqı isemennän bu konsertnı oyıştıruçı xalıqqa bik zur räxmätläremne belderäm. Bezne bu konsert şaqqattırdı. Berençedän, saf tatar kiemnärennän, bik inde kiemnäre matur, oşadı beznen xalıqqa. Cırçıları da, biyuçeläre xalıqqa bik oşadı. Döresen äytkändä, qalğan waqıtlarda niçäber konsertlar kilep kitte Qazannan, mondıy konsert kürgänebez dä yuq, işkänebez dä, tıñnağanıbız da yuq. Bik zur räxmät üzegezgä, tağı yañadan küreşergä xoday tälä nasıyp qılsın”.

– Käzıym äfände, bu Lämberä awılınnan, Mordoviädan sezneñ yaqlarğa şundıy berençe vizit buldı dip äytergä kiräk. Niçek uylıysız, bezneñ ike federatsiä subyektı arasında şundıy tatarlarnıñ elemtäläre tığızlanuı faydalımı bulır tatar xalqı öçen?

– Bit cırlarda da cırlana: “Ber küreşü – üze ber ğomer”. Bez bit ber millät, yäşibez ike regionda. Monın bik zur faydası bulır. Sezdä bulğan xalıq cırları, iyülläre, fol'klorları bezneñ awıllarda qaysında uje onıtılğan, bezgä ul isebezgä töşerä. Bu bezgä zur faydalı häm kiläçäktä dä bez sezneñ belän elemtädä torıbız, bez dä sezneñçä anıqlanıp, Alla teläsä barığa tırışırbız sezneñ yaqlarğa da. Nidän? Bezneñ Yuğarı Äläzän dä, şılay uq Lämberä dip äytelä. Annan döresen söylägändä bit, min seznen ğazetlarnı, kitapnı uqıdım, “Lämberä” digän bik yaqşı kitap çığardığız. Andağı familiälar, tatar familiäları, böten familiälar bezneñ qullanıla Yuğarı Äläzändä, ber—bersennän ber nigä dä ayırılmıylar”.

Bu “Äläzän” agrofirması citäkçese Käzıym Deberdeev ide. Anıñ xatını Nailä şulay äytte:

– Mordoviädan bezgä berençe märtäbä bu konsert kilde. Bez belmi dä torabız, şundıy yağımlı, matur tatar xalqı bar ikänlegen. Alar bezgä bik yaqşı kiç yasadılar, bik matur cırlar cırlardılar, yaqşı yağımlı süzlär söylädelär. Qazan artistlarınnan da bälki artığraq bulğan konsert bezgä kürsättelär. Bezgä bik tä oşadı yäşlärnen cırlawı, biyue. Biyuçelär bik tä inde citezlär, bik tä inde maturlar. Barısı da bezgä bik—bik oşadı, bez äle belmi dä torabız ikän Mordoviäda şundıy yağımlı tatar barlıqların. Bezgä konsert barışında bigräk tä yäş cegetnen, Al'bert Karabanovnın çığışı oşadı. Barça xalıq ta xuşı kitep, ise kitep, ul yegetne sledit' itte – bik inde matur cırları, bik yağımlı tawışı. Qazannan bezgä küp kilep tora artistlar, no bez bu konsertnı bigräk tä oşattıq üzebezgä. Bez alarnı yañadan kötärbez, çäçäklär belän. Qış köne alar kildelär, bezdä çäçäk tä yuq. Xalıqıbız bälki bik inde kötmägänder, çto şundıy konsert bulır diep, no ükenep torırlar barısı da kem kilmägän xalıq, bu konsertnı kürmägän xalıq ükenep torırlar. Bik—bik oşadı bezgä bu konsert.

Bu Urta Äläzän awılınnan Nailä Deberdeewa Mordoviädan kilgän “Umırzaya” ansamble konsertı turında söyläde. Şulay itep, regionnarda yäşäwçe tatarlar gel Qazanğa ğına ışanıp tormıyça, ber—bersenä qunaq yörep, tatar mädäniätın arttıra barsalar, bik yaxşı bulır ide.

Azatlıq radiosı öçen Penza ölkäsennän İrek Bikkinin.

XS
SM
MD
LG