Accessibility links

Кайнар хәбәр

Başqortstan matbuğatında tatar–başqort mönäsäbätläre


Tatar cämäğätçelege Başqortstanda üz xoquqların yaqlap süz äyterlek matbuğat basmasına kiläçäktä genä ömet totıp yäşäsä, republíknıñ başqort telle gäzitläre başqort xalqı mänfäğätlären küptän yaqlí inde. Xökümät qubızına biesälär dä, alarğa başqort xalqınıñ milli problemnarı xaqında yazarğa yarí. Yarí ğına tügel, bu xuplana da. Älbättä, üz xalqıñnıñ problemnarı turında gäzit bitlärendä yazıp çığu, alarnı cämäğätçelekkä citkerü xilaf eş tügel. Ämma başqort telle matbuğat basmalarında üz xalqıbıznı yaqlíbız dip, asılda tatar xalqına qarata doşmanlıq ruxında yazılğan yazmalarnı küpläp bastıru ğädätkä kerä. Misal öçen, başqort yäşläreneñ «Yäşlek» gäzite üzeneñ çirattağı sanında Bötendönya başqort qorıltayı başqarma qömitetı räise Äxmät Söläymanovnıñ «Başqortstanda başqort buluı ciñelme?» dip isemlängän yazmasın bastırğan. İñ täwdä bu yazmağa redaksídan birelgän kereş süz üzeneñ usllığı, tupaslığı belän diqqätne cälep itä. Şundí yullar bar anda. Sitata: Bälki başqortlar isem birgän, alarnıñ töp töyäge bulğan bu cirlärdä başqortlar bötenläy bulmíça, anda teläsä kem, xätta qıtaylar yäşäsä, Tatarstan bu xätle oyatsızlanmas ide. Çönki başqa xalıqlar alarnı başqortlar kebek irkäläp tormas, ä ber tapqır cide buının täfsirläp isenä töşerer ide dä, başqaça awız açıp süz äytmäslek itep awızların tomalap quyar ide. Yuq şul, başqort sabır, yäğni tolerant, cide qat tiresenä ütep kergänçe. Şul tüzemlelegebez arqasında borın – borınnan ilebezgä çit – yatlarnı síındırğanbız, kilmeşäklär äle dä kilüen däwam itä. Härberse xoquq dawlí, härberse üzen xaqlı dip saní. Ä başqortlar… xätta üz ileñdä dä awır ikän başqort buluları. Sitata tämam. Bötendönya başqortları qorıltayı Başqarma qömitetı räise Äxmät Söläymanovnıñ yazması da şuşı kereş süz ruxındaraq, bik zähär yazılğan. Annan tatarğa qarşı zähärle ağu tamçılap, sarqıp torğanday. Autor üz yazmasında Başqortstanda yäşäwçe tatarlarğa üz milli – mädäni mänfäğätlären qänäğätländerü öçen barlıq şartlar tudırılğan, ä alar şunıñ arqılı da haman riza tügel, digän fikerne alğa sörä. Äxmät Söläymanov Başqortstannıñ xakímít oyışmalarında zur küpçelekne başqortlar täşkil itä digän fiker belän dä kileşmi ikän. Anıñ süzlärençä, republík türäläreneñ küpçelege başqort bulıp yazılğan tatarlar ikän. Menä siña mä – başqortnıñ sanın arttırırğa kiräk bulğanda, tatarlarnıñ da milläten üzgärtüenä uñay qarí başqort millätçeläre, ä citäkçelektä türälärneñ «yalğan» başqort bulularına açuları kilä ikän. Tatarstanda yäşäwçe başqortlarğa bernindi dä şartlar tudırılmí dip laf ora Söläymanov äfände. Tatarstanda başqort telendä ber genä gäzit tä, jurnal da çıqmí, radío belän telewidenie da başqortça tapşırular äzerlämi, dip sıqrana autor. Şuşında uq Äxmät Söläymanov prezident Mintimer Şäymievnı Başqortstannıñ eçke eşlärenä tıqşınuda ğäyepli. İmeş, ul Başqortstanda tatar tele statusın kütärü mäsäläsenä qağılışlı kürsätmä birep yata ikän. «Yäşlek»neñ şuşı uq sanında häm şuşı uq bitendä Tatarstan Başqortları qorıltayı başqarma qömitetı räise Firdäwes Bäşirowanıñ da yazması urnaştırılğan. Ul da ürdä äytelgän mäqäläneñ eçtälege belän awazdaş. «Problemnı säyäsmännär tudıra» dip atalğan bu yazmada Firdäwes xanım Tatarstanda başqort xalqına bernindi şartlar tudırılmawı xaqında yäş ağıza. Alay ğına da tügel, bar tatar xalqın yuqqa çığarıp taşlí ul. Menä nindi yulları belän tämamlí ul üz mäqäläsen. Sitata: İke republíknıñ da taríxın belgäç, şul xaqta da uylandıra: tatar digän xalıq bit äle ul ütkän ğasır başında ğına barlıqqa kilgän. Borınğı bolğar telen tıñlap qarasaq, anıñ tatar telenä bötenläy yaqın kilmägänen kürerbez. Nindi nigezdä barlıqqa kilgän ikän ul monda bulmağan tatar xalqınıñ tele? Sitata tämam. Mondí belderülär belän bäxäskä dä keräse kilmi xätta. Ber genä soraw tua: bolğar telen qayda işette ikän autor. «Yäşlek» gäziteneñ tatarğa qarşı höcümnärenä başqort telendäge «Başqortstan» gäzite dä quşılıp kitä. Comğa sanında bu gäzit «Saylaw sabaqları» digän baş astında «İärüçe tügel, aldan atlawçı ota» dip isemlängän yazma urnaştırğan. Tulı ber bitne alıp torğan älege yazmada jurnalist Älfiä Aqbutína Başqortstan prezidentın saylawlar turında uylanğan bulıp, tağın da totaşlayı belän tatar xalqına bixisäp ğäyeplär ata. Autor üzen bik kättä säyäsät belgeçe qíafätenä quyıp, ildäge iñ köçle republíklarnıñ berse bulğan Tatarstanğa häm anıñ äberuylı prezidentı Mintimer Şäymievqa da ällä küpme bäla yağa. «Azatlıq» radiosına tibep kitüne dä kiräk dip tapqan mäqälä autorı. Mäsälän, anda şundí yullar da bar. Sitata: Bezneñ ut kürşelär, yäğni Tatarstan, saylawlar çorında Amerík kongressı aqçasına asralğan «Azatlıq» radiostansísın dä üz maqsatlarında bik osta faydalandı. Ä xäzer küz aldığızğa kiterep qarağız, bezneñ telewidenie häm bezneñ zaqaz buyınça «Azatlıq» radiosı kürşelärgä bertuqtawsız pıçraq mäğlümat ağıza di. Yuq bez mondí tübänçelekkä töşä almas idek. Sitata tämam. Mäqälä autorı Tatarstanğa häm tatar milli oyışmalarına keşe ışanmaslıq yalalar yağa. İmeş, Tatarstan kiläçäktä Başqortstannı üzenä quşarğa teli, çönki anı Başqortstannıñ baylıqları qızıqtıra. «Şuşı maqsatlardan çığıp, Başqortstandağı tatar xalqın Tatarstanğa quşılırğa qotırtu, referendum ütkärülär, törle aksílar oyıştıruları ixtimal, – dip yaza autor. – Başqortstanda tatar telenä däwlät tele statusı birderergä tırışu kebek çaralar ütkäreler, möğäyen». Fänis Fätxi, Ufa.
XS
SM
MD
LG