53 äğza ildän torğan BMO keşe xoquqları komissiäse mart urtasında Jenevada 60-nçı yıllıq utırışqa cıyıldı. Utırış 6 atna buyı, aprel'' azağına qädär däram itäçäk. Anıñ kön tärtibendä keşe xoquqları ölkäsenä qarağan küp kenä mäs''älälär bar. Ämma töp mäs''älä terrorğa qarşı köräş barışında keşe xoquqları mäs''äläse. Utırış açılırğa berniçä kön qala İspaniädä bulğan terror ğämälläre bu mäs''älägä iğtibarnı tağın da arttırdı. Soñğı yıllarda, bigräk tä bıltırğı utırıştan soñ BMO keşe xoquqları komissiäsenä qarata tänqit köçäyep kitte. anda Qıtay häm İrandağı wäzğiät östän-östän genä qaraldı, komissiä äğzaları Rusiäneñ çeçnädä keşe xoquqların bozuın ğäyepläwçe resolütsiägä qarşı çıqtı. Qayberäwlär monı komissiädä demokratik bulmağan illärneñ östenlek itüe belän añlattı. Komissiä säyäsiläşkän, ikeyözle buluda häm näticäsezlektä ğäyeplände. BMO general'' sekretare Kofi Annan bu komissiädä xoquq bozuçı bularaq tanılğan illärneñ törkemnärgä tuplanuı turında bolay dide:
AUDIOÇınnan da min alarnıñ ber-bersen yaqlaw häm komissiäeneñ tänqiläwennä qotılu öçen törkemnärgä tuplanu tendensiäsennän çitläşüen telim mäs''älägä qanun nigezendä häm bäysez räweştä qarawın telim dide Annan.
Keşe xoquqların yaqlaw oyışmaları könbatış illärneñ terrorğa qarşı köräştä yaña berektäşleklär tözep keşe xoquqları mäs''äläsenä iğtibarnı kimetüe, xoquq bozularğa küz yomuı turında da belderä. Keşe xoquqların yaqlawçı tanılğan xalıqara oyışma Human Rights Watch wäkile Rory Mungoven "Xoquq bozuçı däwlätlär inde küptännän üz äğzalıqların komissiädä ber-bersenä qarata täbqitkä yul quymaw öçen faydalanıp kilde, ämma xäzer keşe xoquların yaqlawları turında belderüçe qayber könbatış däwlätläre dä terroğa qarşı xalıqara köräştäge dusların häm berektäşlären tänqittän saqlap qalırğa tırışa dide. Human Rights Watch Yewropa Berlegeneñ Çeçnädäge ğämällär öçen Russiäne tänqiläw mäs''äläsenä mönäsäbäte açıq tügel, Ğiraqtağı keşe xoquqları mäs''äläsenä iğtibar kimer kebek dip belderä. İkençe ber tanılğan xoquq yaqlaw oyışması Amnesty İnternationalnıñ general'' sekretare İrene Khan Bu komissiä qabat-qabat bülägälängän, üz mänfäğätlären qayğırtuçı, säyäsiläşkän buluın kürsätte, xoquq bozularğa küz yomdı, xoquq bozuçılarnıñ cäzasız qaluına yul quydı dide. Meksika bıyılğı utırışta terroğa qarış köräşneñ keşe xoquqlarına tä''siren tikşerüçe mexanizm buldırırğa täqdim itär dip kötelä. Ämma bu ideyägä qarşı çığuçı Paqstan, Söğüd Ğärabstanı kebek illärgä xäzer AQŞ, Britaniä, İspaniä häm Awstraliä dä quşıla.
Utırış açılışında çığış yasawçılar dönyada terrorğa häm köç qullanuğa çik quyu belän bergä keşe xoquqların da saqlarğa çaqırıp tınıçlıq häm iminlek bulsın öçen keşe xoquqlarına ixtiram zarur dip belderde. Yewropa Berlege isemennän çığış yasağan İrlandiä tışqı eşlär ministrı Brain Cowen terrorğa qarşı köräş töp xalıqara mäs''älägä äylände, şul uq waqıtta bu köräş keşe xoquqlarına yaña qurqınıç tudıra dide. Germaniä tışqı eşlär ministrı Joschka Fischer terrorğa barlıq däwlätlär dä cawap birergä tieş, häm bu keşe ireklekläre belän iminlekne balanlawğa bäyle sorawlarğa cawap birüne taläp itä dide.
Bu atnada utırışta xoquq yaqlawçı bäysez xalıqara oyışmalar da çığış yasadı. Barlığı şundıy 60-lap oyışma çığış yasaw öçen terkälgän. Alarnıñ ber öleşe dönyanıñ törle illärendä törle xoquq bozu oçraqları turında xisap birde. Bu mömkinlektän faydalanıp Keşe xoquqları öçen xalıqara Helsinki Federatsiäse wäkile Ulrich Rischler Russiäneñ komissiä tarafınnan 3 yıl elek qabul itelgän resolütsiäne niçek ütäwen tikşerü bik möhim dip belderde. Ul 2004-nçı yılda Çeçnä suğışı inde 5 yılında federal'' häm başqa iminlek köçläreneñ Çeçnädä keşelärne köç belän alıp kitep yuğaltuı, xökemsez, başqaştaqlıq belän üterüläre däwam itüe turında çığış yasadı. Russiä üz xärbiläreneñ cinayät öçen cawap birüen tä''min itü tırışlıqlarına qarşı çığa, bik azsanlı cinayät eşläre genä mäxkamälärgä barıp citte dide. Russiä şulay uq elek bulğan keşe xoquqların bozu oçraqların tikşerü öçen bäysez komissiä dä oyıştırmad1ı. Russiä iminlek köçläreneñ Çeçnädäge ğämällären bu utırışta Azaplawlarğa qarşı Dönya Oyışması da tänqitläde. Human Rights Watch wäkile Loubna Freih üz çığışında iğtibarnı Qıtay, Çeçnä häm Ğiraqtağı wäğziätkä yünältte. Russiä xakimiätläre xalıqara cämäğätçelekne Çeçnädä wäzğiät normal''läşä dip ışandırırğa tırışsa da anda keşe xoquqların tupas bozular kimemi dide. Xoquq bozularnı betermi torıp anda tınıç çişeleşkä ireşü mömkin tügel di Freih. Amnesti İnternatinal wäkile Peter Spliner Komissiäneñ Russiädäge häm başqa illärdäge wäzğiätne centekläp tikşermäwe säbäple Komissiägä häm anıñ äğzalarına ışanıç bik nıq kimi dip äytte.
Ämma komissiä bu yulı da Çeçnädäge xoquq bozu oçraqların tänqiläwdän tıyılıp qalır kebek.
Naif Aqmal, Praga.
Militsionerni kem yaqlar?
Minem militsiä mine saqlıy digän şıyğar cämğıät añına inde küptän señgän, xörmätle tıñlawçılar. Sovet zamanı kitaplarında, kinolarında dyadya Stepa, uçastok militsionerı Aniskin, başqa uylanma şäxeslär aşa, xezmätkä tulısınça birelgän, şaqtıy entuziazm häm yuğarı gumanizm prinsiplarına nigezlänep eşlägän militsiä xezmätkäreneñ sürätläre buldırıldı. Läkin xäzer tormış şaqtıy üzgärde. Keşelär arasında iqtisad qağidälärenä nigezlängän mönäsäbätlär, ber—bereñä salqın qaraw yış oçrıy. Mäsälän, uramda tik kenä torğan cirdän, yöräk iänäge, başqa çir arqasında yeğılğan keşegä iğtibar da itmiçä, ütep kitü xäzer berkemne dä aptıratmıy. Köndälek tormışta keşelär ber—bersenä bulışırğa, başqa şäxesneñ dä keşe buluın kürergä aşıqmıylar. Bälki bu yaña bazar iktisadına küçü belän bäyleder. Xäzer “här keşe üze öçen üze qayğırtırğa tieş” digän fiker bik populyarlaştı.
Ämmä berär bälä çıqsa, ızğış, talaw, urlaw oçraqlarında bez berençe çiratta kemnän yärdäm kötäbez? Älbättä, haman da şul uq militsiä xezmätkärlärennän. Çönki alarnıñ eşläre — köne—töne tormışıbıznıñ iminlegen saqlaw. Monda şundıy wäzğıät kilep çığa: bernindi tormış awırlıqları bulmağan waqıtta bezne militsiä xezmätkärläreneñ niçek xäm närsä eşläp yörüläre ber dä qızıqsındırmıy. Alar bezgä barı tik berär bälä kilep çıqqan waqıtta ğına kiräk bula.
Ä niçek yäşi soñ ğadi militsiä xezmätkäre, niçek dönya kötä? Qazan şäxäreneñ rayon eşke eşlär idarälärendä eşlägän sledovatel''lär mäsälän 3-5 meñ sum çaması aylıq eş xaqın ala. Qubesendä ber ike bala bar, ä alar üzläre fatirlar yallap, tulay toraqta, yä isä äti änilärendä yäşärgä mäcbur bula.
Dimäk alarnıñ aqça keremnäre açlıqtan ülmäslek külämendä ğına bulsa, yäşäw şartları da qamil tügel. Yış qına militsiä ofitserlarına eş waqıtınnan tış yäisä yal könnärendä eşlärgä turı kilä. Qazan Keşe Xoquqların Yaqlaw Üzäge militsiä xezmätkärläre arasında ütkärgän fiker beleşü näticäsendä şunı açıqlağan. Militsionerlarnıñ 60 protsentqa yaqını xoquq saqlaw orğannarınıñ xezmätkärläre öçen maxsus profsoyuz oyıştıru yaqlı.
Şunısın da äytergä kiräk, moña qadär Üzäknen xoquqçıları militsiä tarafınnan qılınğan xoquq bozu oçraqların tikşerä ide. Bu eşne alıp barğanda alarğa militsiä xezmätkärlärennän, sez cinäyätlärdä şiklängän şäxeslärneñ xoquqları turında qayğırtasız, ä bezneñ xoquqlarıbız kemne borçıy ikän, digän sorawnı yış işetergä turı kilgän. Alarnıñ Xezmät Kodeksında, başqa qanunnarda yazılğan sotsial'' garantiälär näk başqa ğadi keşelärneke kebek ük tulısınça ütälmi. Alarnıñ eş xaqları waqıtında tülänmi, häm elekke yıllarda bulğan sotsial'' östenleklärdän tik cämäğät transportında buşlay yörü xoquqı ğına qaldı.
Bu uñaydan, Qazan Keşe Xoquqların Yaqlaw Üzäge uzğan comğa könne militsiä xezmätkärläre öçen buşlay şäxsi yuridik konsul''tatsiä ütkärde. Täcribäle advokatlarnı yallap, Üzäk eçke eşlär orğannarınñ xezmätkärlären üzläreneñ sotsial'' qıyınlıqları belän urtaqlaşırğa çaqırdı. Uzäkneñ räis urınbasarı Natal''ya Kablova süzlärençä, bik küp oçraqta militsiä xezmätkärläre üzläreneñ xoquqçı bulularına karamastan, xättä Xezmät Qodesqında yazılğan xoquqları turında da belmilär. Mäsälän alarğa yal könendä eşlägän öçen aqçalata kompensatsiä, yäisä östämä yal köne birelergä tieş. Ämmä çınbarlıqta bu ike kompensatsiädän berse dä tekdim itelmi.
Citmäsä, böten militsiä xezmätkärlärenä normadan tış däwamlı eş köne –“nenormirovannıy raboçiy den” digän töşençä dä tanış. Ä bit xezmät kodeksı buyınça ul 15-20 säğätlek eş könenä tormıy. “Nenormirovannıy” digäne anıñ ğadättän tış irtä yä soñ başlanuınnan tora, ämmä barıber ul tieşle 8 säğättän ozınraq bulırğa tieş tuğel ikän. Älegä Tatarstanda da, Rusiädä dä xoquq saqlaw orğannarı xezmätkärläreneñ profsoyuzları yuq, alar barı tik çit illärdä genä eşläp kilä. Şunısı küzgä taşlana, bezneñ ildä profsoyuzlarnı tözüneñ töp maqsatı bulıp militsionerlarnıñ layıklı eşläw häm yäşäw şartlarına ireşü torsa, Amerikada häm Avrupa illärendä andıy profsoyuzlar politsiä xezmätkärlärenä Tın okeanıyndığı utrawlarğa barır öçen putevkalarnı törle taşlamalar belän alunı qayğırta.
Älegä militsiä xezmätkärläre täkdim itelgän sotsial'' garantiälär öçen köräşüne niçek küzallıy soñ? Bu sorawnı bez xoquq yaqlaw sistemasında eşlägän ike keşegä birdek. Alarnıñ süzlärençä, buşlay täqdim itelgän advokatlar niqadär yaxşı bulsa da, alar militsiädä eşläwçelärneñ matdi xälen yaxşırta almas, dip sanıylar alar. Çönki här känäğät bulmağan xezmätkärgä, militsiä başlıqları bez sezne monda totmıybız, oşamasa, eşegezdän kitä alasız, dilär ikän.
Alay ğına da tügel, ber ike ay elek Eçke Eşlär Ministrlıygında militsiä xezmätkärläre öçen mäçet häm çirkäw tözü uñayınnan sadaqa ciyu ütkän. Ber yaqtan bu eş bik kiräkle häm xuplawğa layık. Emmä şul uq ministrlıq xezmätkärläreneñ süzlärençä, aqça ciyu alarnıñ üz teläkläre belän tügel, ä mäcburi räweştä ütkärelgän. Telägän häm telämägän keşelärgä 3 könlek eş xaqların mäçet faydasına tapşırırğa, ä monıñ belän kileşmägän keşelärgä şul uq könne eştän kitärgä täqdim itelgän.
300-500 sum bälki kemder öçen bik zur aqça bulıp ta kürenmäs, ämmä köçläp sadaqa ciep yörü ul däwlät çığarğan qanunnarğa ğına tügel, din qağidälerenä dä qarşı kilä. Çönki İslamnıñ töp prinsiplarnıñ berse – dindä köçläw yuq.
Şulay itep, militsiä xezmätkärläre dä, näq sezneñ kebek ük grajdannar xoquqlarına layık, xörmätle tıñlawçılar. Näq sezneñ kөbek, alarnıñ da eşkä, yalğa häm sotsiäl'' yärdämgä xoquqları bar häm alarnı yaqlarğa kiräk. Ayırma şunda ğına, qorallanğan militsiä xezmätkäre däwlättän cünle matdi keremnär ala almasa, ul başqa «sponsorlar» ezli başlıy.
İskänder Nurmi, Qazan.
AUDIOÇınnan da min alarnıñ ber-bersen yaqlaw häm komissiäeneñ tänqiläwennä qotılu öçen törkemnärgä tuplanu tendensiäsennän çitläşüen telim mäs''älägä qanun nigezendä häm bäysez räweştä qarawın telim dide Annan.
Keşe xoquqların yaqlaw oyışmaları könbatış illärneñ terrorğa qarşı köräştä yaña berektäşleklär tözep keşe xoquqları mäs''äläsenä iğtibarnı kimetüe, xoquq bozularğa küz yomuı turında da belderä. Keşe xoquqların yaqlawçı tanılğan xalıqara oyışma Human Rights Watch wäkile Rory Mungoven "Xoquq bozuçı däwlätlär inde küptännän üz äğzalıqların komissiädä ber-bersenä qarata täbqitkä yul quymaw öçen faydalanıp kilde, ämma xäzer keşe xoquların yaqlawları turında belderüçe qayber könbatış däwlätläre dä terroğa qarşı xalıqara köräştäge dusların häm berektäşlären tänqittän saqlap qalırğa tırışa dide. Human Rights Watch Yewropa Berlegeneñ Çeçnädäge ğämällär öçen Russiäne tänqiläw mäs''äläsenä mönäsäbäte açıq tügel, Ğiraqtağı keşe xoquqları mäs''äläsenä iğtibar kimer kebek dip belderä. İkençe ber tanılğan xoquq yaqlaw oyışması Amnesty İnternationalnıñ general'' sekretare İrene Khan Bu komissiä qabat-qabat bülägälängän, üz mänfäğätlären qayğırtuçı, säyäsiläşkän buluın kürsätte, xoquq bozularğa küz yomdı, xoquq bozuçılarnıñ cäzasız qaluına yul quydı dide. Meksika bıyılğı utırışta terroğa qarış köräşneñ keşe xoquqlarına tä''siren tikşerüçe mexanizm buldırırğa täqdim itär dip kötelä. Ämma bu ideyägä qarşı çığuçı Paqstan, Söğüd Ğärabstanı kebek illärgä xäzer AQŞ, Britaniä, İspaniä häm Awstraliä dä quşıla.
Utırış açılışında çığış yasawçılar dönyada terrorğa häm köç qullanuğa çik quyu belän bergä keşe xoquqların da saqlarğa çaqırıp tınıçlıq häm iminlek bulsın öçen keşe xoquqlarına ixtiram zarur dip belderde. Yewropa Berlege isemennän çığış yasağan İrlandiä tışqı eşlär ministrı Brain Cowen terrorğa qarşı köräş töp xalıqara mäs''älägä äylände, şul uq waqıtta bu köräş keşe xoquqlarına yaña qurqınıç tudıra dide. Germaniä tışqı eşlär ministrı Joschka Fischer terrorğa barlıq däwlätlär dä cawap birergä tieş, häm bu keşe ireklekläre belän iminlekne balanlawğa bäyle sorawlarğa cawap birüne taläp itä dide.
Bu atnada utırışta xoquq yaqlawçı bäysez xalıqara oyışmalar da çığış yasadı. Barlığı şundıy 60-lap oyışma çığış yasaw öçen terkälgän. Alarnıñ ber öleşe dönyanıñ törle illärendä törle xoquq bozu oçraqları turında xisap birde. Bu mömkinlektän faydalanıp Keşe xoquqları öçen xalıqara Helsinki Federatsiäse wäkile Ulrich Rischler Russiäneñ komissiä tarafınnan 3 yıl elek qabul itelgän resolütsiäne niçek ütäwen tikşerü bik möhim dip belderde. Ul 2004-nçı yılda Çeçnä suğışı inde 5 yılında federal'' häm başqa iminlek köçläreneñ Çeçnädä keşelärne köç belän alıp kitep yuğaltuı, xökemsez, başqaştaqlıq belän üterüläre däwam itüe turında çığış yasadı. Russiä üz xärbiläreneñ cinayät öçen cawap birüen tä''min itü tırışlıqlarına qarşı çığa, bik azsanlı cinayät eşläre genä mäxkamälärgä barıp citte dide. Russiä şulay uq elek bulğan keşe xoquqların bozu oçraqların tikşerü öçen bäysez komissiä dä oyıştırmad1ı. Russiä iminlek köçläreneñ Çeçnädäge ğämällären bu utırışta Azaplawlarğa qarşı Dönya Oyışması da tänqitläde. Human Rights Watch wäkile Loubna Freih üz çığışında iğtibarnı Qıtay, Çeçnä häm Ğiraqtağı wäğziätkä yünältte. Russiä xakimiätläre xalıqara cämäğätçelekne Çeçnädä wäzğiät normal''läşä dip ışandırırğa tırışsa da anda keşe xoquqların tupas bozular kimemi dide. Xoquq bozularnı betermi torıp anda tınıç çişeleşkä ireşü mömkin tügel di Freih. Amnesti İnternatinal wäkile Peter Spliner Komissiäneñ Russiädäge häm başqa illärdäge wäzğiätne centekläp tikşermäwe säbäple Komissiägä häm anıñ äğzalarına ışanıç bik nıq kimi dip äytte.
Ämma komissiä bu yulı da Çeçnädäge xoquq bozu oçraqların tänqiläwdän tıyılıp qalır kebek.
Naif Aqmal, Praga.
Militsionerni kem yaqlar?
Minem militsiä mine saqlıy digän şıyğar cämğıät añına inde küptän señgän, xörmätle tıñlawçılar. Sovet zamanı kitaplarında, kinolarında dyadya Stepa, uçastok militsionerı Aniskin, başqa uylanma şäxeslär aşa, xezmätkä tulısınça birelgän, şaqtıy entuziazm häm yuğarı gumanizm prinsiplarına nigezlänep eşlägän militsiä xezmätkäreneñ sürätläre buldırıldı. Läkin xäzer tormış şaqtıy üzgärde. Keşelär arasında iqtisad qağidälärenä nigezlängän mönäsäbätlär, ber—bereñä salqın qaraw yış oçrıy. Mäsälän, uramda tik kenä torğan cirdän, yöräk iänäge, başqa çir arqasında yeğılğan keşegä iğtibar da itmiçä, ütep kitü xäzer berkemne dä aptıratmıy. Köndälek tormışta keşelär ber—bersenä bulışırğa, başqa şäxesneñ dä keşe buluın kürergä aşıqmıylar. Bälki bu yaña bazar iktisadına küçü belän bäyleder. Xäzer “här keşe üze öçen üze qayğırtırğa tieş” digän fiker bik populyarlaştı.
Ämmä berär bälä çıqsa, ızğış, talaw, urlaw oçraqlarında bez berençe çiratta kemnän yärdäm kötäbez? Älbättä, haman da şul uq militsiä xezmätkärlärennän. Çönki alarnıñ eşläre — köne—töne tormışıbıznıñ iminlegen saqlaw. Monda şundıy wäzğıät kilep çığa: bernindi tormış awırlıqları bulmağan waqıtta bezne militsiä xezmätkärläreneñ niçek xäm närsä eşläp yörüläre ber dä qızıqsındırmıy. Alar bezgä barı tik berär bälä kilep çıqqan waqıtta ğına kiräk bula.
Ä niçek yäşi soñ ğadi militsiä xezmätkäre, niçek dönya kötä? Qazan şäxäreneñ rayon eşke eşlär idarälärendä eşlägän sledovatel''lär mäsälän 3-5 meñ sum çaması aylıq eş xaqın ala. Qubesendä ber ike bala bar, ä alar üzläre fatirlar yallap, tulay toraqta, yä isä äti änilärendä yäşärgä mäcbur bula.
Dimäk alarnıñ aqça keremnäre açlıqtan ülmäslek külämendä ğına bulsa, yäşäw şartları da qamil tügel. Yış qına militsiä ofitserlarına eş waqıtınnan tış yäisä yal könnärendä eşlärgä turı kilä. Qazan Keşe Xoquqların Yaqlaw Üzäge militsiä xezmätkärläre arasında ütkärgän fiker beleşü näticäsendä şunı açıqlağan. Militsionerlarnıñ 60 protsentqa yaqını xoquq saqlaw orğannarınıñ xezmätkärläre öçen maxsus profsoyuz oyıştıru yaqlı.
Şunısın da äytergä kiräk, moña qadär Üzäknen xoquqçıları militsiä tarafınnan qılınğan xoquq bozu oçraqların tikşerä ide. Bu eşne alıp barğanda alarğa militsiä xezmätkärlärennän, sez cinäyätlärdä şiklängän şäxeslärneñ xoquqları turında qayğırtasız, ä bezneñ xoquqlarıbız kemne borçıy ikän, digän sorawnı yış işetergä turı kilgän. Alarnıñ Xezmät Kodeksında, başqa qanunnarda yazılğan sotsial'' garantiälär näk başqa ğadi keşelärneke kebek ük tulısınça ütälmi. Alarnıñ eş xaqları waqıtında tülänmi, häm elekke yıllarda bulğan sotsial'' östenleklärdän tik cämäğät transportında buşlay yörü xoquqı ğına qaldı.
Bu uñaydan, Qazan Keşe Xoquqların Yaqlaw Üzäge uzğan comğa könne militsiä xezmätkärläre öçen buşlay şäxsi yuridik konsul''tatsiä ütkärde. Täcribäle advokatlarnı yallap, Üzäk eçke eşlär orğannarınñ xezmätkärlären üzläreneñ sotsial'' qıyınlıqları belän urtaqlaşırğa çaqırdı. Uzäkneñ räis urınbasarı Natal''ya Kablova süzlärençä, bik küp oçraqta militsiä xezmätkärläre üzläreneñ xoquqçı bulularına karamastan, xättä Xezmät Qodesqında yazılğan xoquqları turında da belmilär. Mäsälän alarğa yal könendä eşlägän öçen aqçalata kompensatsiä, yäisä östämä yal köne birelergä tieş. Ämmä çınbarlıqta bu ike kompensatsiädän berse dä tekdim itelmi.
Citmäsä, böten militsiä xezmätkärlärenä normadan tış däwamlı eş köne –“nenormirovannıy raboçiy den” digän töşençä dä tanış. Ä bit xezmät kodeksı buyınça ul 15-20 säğätlek eş könenä tormıy. “Nenormirovannıy” digäne anıñ ğadättän tış irtä yä soñ başlanuınnan tora, ämmä barıber ul tieşle 8 säğättän ozınraq bulırğa tieş tuğel ikän. Älegä Tatarstanda da, Rusiädä dä xoquq saqlaw orğannarı xezmätkärläreneñ profsoyuzları yuq, alar barı tik çit illärdä genä eşläp kilä. Şunısı küzgä taşlana, bezneñ ildä profsoyuzlarnı tözüneñ töp maqsatı bulıp militsionerlarnıñ layıklı eşläw häm yäşäw şartlarına ireşü torsa, Amerikada häm Avrupa illärendä andıy profsoyuzlar politsiä xezmätkärlärenä Tın okeanıyndığı utrawlarğa barır öçen putevkalarnı törle taşlamalar belän alunı qayğırta.
Älegä militsiä xezmätkärläre täkdim itelgän sotsial'' garantiälär öçen köräşüne niçek küzallıy soñ? Bu sorawnı bez xoquq yaqlaw sistemasında eşlägän ike keşegä birdek. Alarnıñ süzlärençä, buşlay täqdim itelgän advokatlar niqadär yaxşı bulsa da, alar militsiädä eşläwçelärneñ matdi xälen yaxşırta almas, dip sanıylar alar. Çönki här känäğät bulmağan xezmätkärgä, militsiä başlıqları bez sezne monda totmıybız, oşamasa, eşegezdän kitä alasız, dilär ikän.
Alay ğına da tügel, ber ike ay elek Eçke Eşlär Ministrlıygında militsiä xezmätkärläre öçen mäçet häm çirkäw tözü uñayınnan sadaqa ciyu ütkän. Ber yaqtan bu eş bik kiräkle häm xuplawğa layık. Emmä şul uq ministrlıq xezmätkärläreneñ süzlärençä, aqça ciyu alarnıñ üz teläkläre belän tügel, ä mäcburi räweştä ütkärelgän. Telägän häm telämägän keşelärgä 3 könlek eş xaqların mäçet faydasına tapşırırğa, ä monıñ belän kileşmägän keşelärgä şul uq könne eştän kitärgä täqdim itelgän.
300-500 sum bälki kemder öçen bik zur aqça bulıp ta kürenmäs, ämmä köçläp sadaqa ciep yörü ul däwlät çığarğan qanunnarğa ğına tügel, din qağidälerenä dä qarşı kilä. Çönki İslamnıñ töp prinsiplarnıñ berse – dindä köçläw yuq.
Şulay itep, militsiä xezmätkärläre dä, näq sezneñ kebek ük grajdannar xoquqlarına layık, xörmätle tıñlawçılar. Näq sezneñ kөbek, alarnıñ da eşkä, yalğa häm sotsiäl'' yärdämgä xoquqları bar häm alarnı yaqlarğa kiräk. Ayırma şunda ğına, qorallanğan militsiä xezmätkäre däwlättän cünle matdi keremnär ala almasa, ul başqa «sponsorlar» ezli başlıy.
İskänder Nurmi, Qazan.