Udmurtiä başqalası İjawda berniçä yıl elek yäş kenä qızlarnıñ başlarında yaulıq kürep, ğäcäplänü kiçergän waqıtlar ütte. Xäzer şuşındıy yäşlärneñ sanı da baytaq. 10 yıllap elek alar İjaw mäyete qarşında oyıştırılğan yäkşämbe mäktäbendä din nigezläre öyränä başlap, bügen inde üsep citep, ğailä qorıp, islam qanunnarın ütäp yäşilär. Alarnıñ tormışları belän qızıqsınıp, min şuşı könnärdä «İxlas» xäyriä fondı yortında bulıp qayttım.
Röstäm häm El'za Waliullinnar ğailäsendä ikençe bala tuğan. Bäbäy tuyına yäş ğailä dusların çaqırğan. Bäyräm «İxlas» cämğiäte tuplanğan yortta uzdı. Yort urtasında uçaq östendäge qazanda aş qaynıy. Peşekçelär yäş kenä yegetlär. İldar Bäxtiev äytüençä, aş peşerü — yegetlär eşe. Monda şulay quyılğan.
—audio—Öç qatlı öyneñ berençe qatında aş bülmäse, anda yäş kenä qızlar qunaqlarnı sıylarğa äzerlänä. İkençe qatta — xatın—qızlar, balalar, ir—atlar, yegetlär öyneñ öçençe qatına cıyıldı. Möselman ğädäte buyınça ir—atlar belän xatın—qızlar ayırım bylmälärdä aralaşa.
Yäşlär aş äzerli, min qunaqlar belän tanışam. İnde sezgä tanış bulğan İldar Bäxteev mäçetkä berençe tapqır apası belän kilgän. Aña ul waqıtta 11 yäş bulğan.
İldar din nigezlären İjaw mäçete qarşındağı üzläşterä başlıy, soñraq, başqa şähärgä kitep, mädräsädä uqırğa kerä, ämmä änise ber üze toru säbäple, kire qaytırğa mäcbür bula. Şulay da bügen İldar mädräsädä balalarğa din nigezlären uqıta.Balalar belän eşläw oşıy, di ul. Ğailä qora. Ulına da dini tärbiä birä. Tormış iptäşen dä şuşı, mädräsägä yörüe qızlar arasınnan saylıy. Yäşlär belän aralaşuımnı däwam itäm. Çirattağı äñgämädäşem — İlmir Garipov. Şuşındıy tormış çiklänü tügelme digän sorawıma İlmir bolay cawap birde.
—audio —Xatın—qızlar yağında tanışuımnı däwam itäm. Liliä, Aida bergä kilgännär. Liliä mäçetkä ikençe yöri, Aidanı tormış iptäşe din yulına tartqan. Ä menä ikençe ber yäş xanım, kiresençä, iptäşe mäçetkä yörüen xuplamağanğa, xättä ayırılışırğa mäcbur bulğan. Kiçäneñ xucabikäse — El'za Wäliullina, nihayät, keçkenä ulın yoqlatıp, beraz söyläşergä waqıt taptı. El'za uze Tatarstannıñ Möslim rayonında tuıp üskän. Din belän oçraqlı räweştä qızıqsına başlağan. Yoldız mädräsäsendä belem alğan. El'za monda küçep kilüe, biredä tormışı turında bolay cawap birde.
—audio—Yäş kenä xatın ğailädä tınıç, tigez tormışnıñ anıñ äğzalarınıñ härberseneñ üz urını buluınnan, tormış iptäşen xörmät itep, anıñ belän kiñäşläşep xäl itkändä genä yäşäwneñ täme buluın añlağan. Din qanunnarı nigezendä balaların tärbiäläw El'za belän Rästäm Wäliullinnar ğailäsendä genä tügel, ul könne bu yortqa cıyılğan härber keşeneñ izge niäte. Şul maqsat bu yäşlärgä uzara da bik dus bulırğa, ber—bersenä teläktäşlek belderep, yärdäm itep torırğa da etärgeç birä. Tınıç qına aralaşıp, balaların, ber—bersen dä tärbiäli alar biredä. Andıy yäşlär kübräk bulsa uramnarda ber qulına şeşä, ikençesenä tämäke totıp, qıçqırışıp yörüçelär dä bulmas ide. Min söyläşep yörgän arada — aş peşte. İskitkeç tämle bulğan uçaqta qazanda peşkän aş. Şulay itep matur ğına aralaşıp, isertkeç eçemleksez bik küñelle aşap, aralaşıp utırdılar yäşlär.
Xämidä Ğayfullina, «Azatlıq» radiosı, Udmurtiä.
