Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tatar barda xäbär barmı?


“Tatar barda xätär bar” digän süzne yaratmıybız, çönki xätärlek barıbıznıñ da küñelebezgä yatmıy, häm döresen äytkändä, tatarlar älläni xätär dä tügel. Üz mänfägaten yaqlap, qüäten çäçrätep, ayaq teräp basıp torğan zamannar häm qaharmannar torğan sayın sirägräk oçrıy. Annarı xätärlek belän genä ciñä torğan zamannar da tügel. “Tatar barda xäbär bar” disäk, menä monısı içmasam döres häm urınlı. Ägär dä xatı-xäbäre kilmäsä, suğıştağı soldatnıñ isänlegenä ışanmıy başlıylar. Tatar yäşi torğan töbäklärneñ xätsezendä bernindi gäzit, jurnal, radio-televidenie yuq, İnternet zamanında elektron xatlar yazu mömkinlegen dä bik qullanmıybız.

Comğa sayın “Azatlıq” tapşıruınıñ axırında “Tatnet” dip tatar İnternetın iskä aluçı maxsus säxifä dä bar. Ämma barıber tatarça yazuçı häm uquçı älläni artmıy. Xikmät närsädä soñ? Xäzer bit tatarça xaqiqätne yazarğa, tuğan telebezdä söylärgä, fiker alışırğa röxsät itelä buğay. Ni öçen ruxi häm milli susaw zamanında menä digän tatar gäzit häm jurnalların aluçılarnıñ sanı kimi. Ällä inde tel belmägängäme, ällä telämägängäme? Räxät bit ul, kitap, gäzit aqtarmıysıñ, namaz uqımıysıñ, maxsus mäktäplärgä barıp, cır-biyu öyränmiseñ. Uram buyında, şul isäptän, Qazannıñ maqtawlı Bauman uramı buyında milli öndämälär kürmiçä, kibettän 1.5 litr “Красный восток” sırasın alasıñ da, buğazıña ağızasıñ. Şunda ällä nindi dember-dember yañğırağan muzıka tıñlap, “can räxäte”n küräseñ.

Läkin nigä şulay ul dönya? Tatar barda xäbär bar ikän, qaya soñ ul xäbär? Ul kemnärgä kiräk, tatar häm Tatarstan xäbäre xörriätkä yärdäm itäme, yuqmı? Beläsezme, şuşı sorawnı keşelärgä birep, baş qatıruçınıñ iseme kem? Vladimir Pozner. Rusiäneñ televidenie akademiäseneñ prezidentı, irenmiçä Qazanğa kilep, iñ populyar telekanallarnıñ bersendä, “Efir” studiäsendä başqa jurnalistlarnı cıyıp, töpçenä başladı. Äytegez, di, sezdä süz irege barmı? Milli jurnalistikağa närsä qomaçawlıy? Ni öçen qayber cirle TV-kanallarınıñ bazarı tübän, qarawçısı az? Häm ğomumän, tatarça häm rusça beryulı eşli torğan TV-kanallarınıñ kiläçäge barmı? Alarnı nişlätergä kiräk? “Времена” tapşırularınıñ, okean aşa tele-küperlär alıp barğan Vladimir Pozner menä şunıñ belän bik qızıqsındı. Menä xäzer dönya selkenä, dip uyladım min. Studiägä cıyılğan jurnalistlar, tökerek çäçep, ber-berseneñ yäki türälärneñ yaqasınnan alırlar da, Pozner aldında Qazannı xurlıqqa qaldırırlar dip qurıqtım. Mäskäwdän kilgän ataqlı jurnalistlar akulası soraşa, millät, demokratiä sezdä niçegräk? Yuğisä üzäk televideniesendä Putinnı xurlarğa yaramıy, dip däwlät seren dä ıçqındırdı. Ä beznekelär näq faşistlar qulına eläkkän Zoya Kosmodem'yanskay kebek tın da çığarmadı. Mikrofonnı awızlarına terägäç, närsäder mığırdandılar, niçektä şul uq milli jurnalistika, xörriät temasınnan çitläşergä tırıştılar. Yarıy äle, qayber jurnalistika türäläre niçek tä üzläreneñ yäki citäkçeläreneñ räsmi qaraşların belderergä tırıştı. Yuğisä, 1.5 säğät buyı studiädä mışnawlı, körsenüle tınlıq qına xökem sörer ide. Ällä inde perestroyka, 1937 yıl kilde digän xäbär barmı? Ällä şul uq Putin xakimiät firqäsen küsäk itep xalıqlarnıñ huşın aldımı? Şundıy uylar kilde. Qayber jurnalistlarnıñ mığırdawında “ägärdä Şäymievne tänqitlärgä röxsät itelsä, min anı barıber maqtar idem” digän süzlär dä işetelde.

Närsä äytergä telim? Rusiä cämğiätendä süz iregenä ixtıäc iñ aktual' mäsälälärneñ 25nçe urınında ikän. Ä alğa kitkän demokratik illärdä süz iregen ikençe yäki öçençe urınğa quyalar. Yäğni, xalıq üze şundıy bäye quya. Menä şulay itep, bez üzebezne üzebez tışawlap, üzebezneñ qolaqqa üzebez böke tığıp, üzebezneñ awızıbızğa plastır' yabıştırğan kebek toyıla.

İñ qızığı Pozner Mäskäwgä qaytıp kitkäç buldı. Qazandağı barlıq gäzitlärdä menä şuşı oçraşu häm süz irege söyläşü turında bersennän-berse zurraq häm qıyuraq mäqälälär yazdılar. Yazma avtorlarınıñ kübese “Эфир” studiäsendäge oçraşuğa çaqırılmağan ide. Ägär dä çaqırılğan bulsalar, alarnıñ mäğnäle cawap yäki soraw birüenä ışanıp bulmıy. Studiägä kilgän citäkçelärgä dä, anda kilmägän östä utıruçı zur türälärgä dä, jurnalistlarğa häm baş möxärrirlärgä bik qatı eläkte. Ber gäzittä xätta Tatarstanda süz irege yuq ikänlegenä ışandırırğa tırışıp, Poznernı tänqitlädelär. Yänäse, Mäskäw qunağı Tatarstanda süz irege Başqortstanğa qarağanda kübräk, digän. Beznekelär şuña xurlanğan. Yänäse, Başqortstanğa ğına qarağanda kübräk bulğan süz irege bötenläy yuq däräcäsendä. Monıñ belän rizalaşıp bulmıy, älbättä. Süz irege bulmasa, Tatarstannıñ iñ şäp radiokanalları aşa “Azatlıq” radiosı retranslyatsiäse mömkin bulır ideme? Yuq, älbättä. Ägär dä mäğlümat qısılğan bulsa, 5 gäzittä 5 törle itep Pozner belän söyläşü turında açı sügenüle mäqälälär basılır ideme? M.Mähdiev, äytmeşli, “едва ли”. Bu äkämät tarixqa alay zur iğtibar itmäs idem, şunısı jäl. Forsat tuıp ta, milli mäğlümat turında süz quyırtu ni “Эфир” studiäsendäge oçraşuda, ni annan soñ basılıp çıqqan tänqidi mäqälälärdä işetelmäde. Bez niçänçe alda soñ? 1937 yıldamı? 1983? Şäymiev gäzitlärne yapmıy, Mäskäw awıznı tomalamıy. Xätta, Tatarstannıñ möstäqillegen kimetüçelär dä xäzergä bik usallaşmıy. Usallaşsa, qanun häm xoquqlar bozılsa, bez anı äytergä tieşter. Äytmägäç, bozılmıy, bulıp çığa.

Tapşırunıñ axırında süz irege xoquqınnan qullanıp, “Комсомольская правда”nıñ näq bügen, 23 aprel'däge sanında basılıp çıqqan ber sitatanı kiteräsem kilä. 40 meñ tiraj belän “Путинки” kitabında şundıy sitata bar. “Татар любить надо, а не обижать'”. Bu süzlärne V.V.Putin digän keşe 2000 yılnıñ 24 iyünendä äytkän. Xäterem yalğışmasa, VVnıñ Qazanda qatıqlı çülmäkkä başın tıqqan könnäre bulırğa tieş. Aqıllı keşelär soraw birgändä dä, cimerek çüple pıçraq uramnardan yörgändä dä, awızğa su qabıp utıru turında xäbär biräse dä kilmi. Bez üzebezne üzebez obijat' itmibez mikän?

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG