Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tatar nigä ürçemi?


“Şähri Qazan” gäciteneñ şimbä sanında “Mäskäwdän xatlar”digän rubrika astında Möxämmät Minaçevnıñ “Tatar nigä ürçemi” isemle mäqälä basılğan. Anda avtor küpme bez - tatarlar? Ni öçen bez şulqädär az? sorawlarğa cawap ezli. Altın Urda däwlätendä yäşägän tatarlardan başlap bügenge millättäşlärebezneñ sanı niçek üzgärüen taswirlıy. Tatar milläte kimüeneñ säyäsi, sotsial' säbäplären äytä. Säbäplär küp, min şunıñ bersen genä kürsätäm.
Küptän tügel min 4-5 kön däwamında ber awılda bulıp qayttım. İñ teträndergäne şul – awıl xalqı eçügä sabışqan. Yäşe dä, qartı da şuşı xämer diñgezendä bata! Dönya kötügä, bala-çağa tärbiäläwgä, ruxi üseşkä, barlıq tormışqa qul seltäp, ber stakan araqı öçen böten dönyasın satarğa äzer bit alar! Ä qayda eçkeçelek, şunda bäla dä iärep yöri. Äxlaq, tärbiä turında uylağan da yuq. Şundıy moxittä tuğan balalar da nindi ğailä cılısı kürep üsä inde şulay bulğaç? Dönyağa kilü belän şuşındıy ğazaplarda integep üskäç. Şöker, andıy bulmasa. Ä ätieñ dä, änieñ dä iserep yöresä, bala keşe, dimäk, şulay yäşärgä kiräk, diep üsäçäk bit.
Awılda şundıy xällär, ämma şähär xalqı da xäräm eçemlekne çitkä quymıy. Xätta kolxozçılardan arttırmasalar äle! Ğomumän qalada da, awılda da eçüçelärneñ küplege cannı öşetä. Bu afätneñ awırlığı kemgä töşä soñ? Xatın-qız. Ul başın kütärmiçä eşli. Awırlıq iñ nazlı zatnıñ cilkäsendä. Bälki aña ğına kiräkter bu dönya?
Menä şul awılda yäşäwçe ber xanımnıñ tormışı. Xömäyrä apa uqıtuçı bulıp eşli. Bik tırış xatın, äle üz balaları öçen, äle uquçıları öçen özgälänep tora. Anıñ ire inde baytaq yıllar alkogolizm belän çirli. Citmäsä irneñ ata-anası da zaboyğa kitä. Şulay bulğaç mäktäp, üz bala-çağası, iserek ir häm xucalıqtan başqa anıñ cilkäsendä tağın ike döm iserek pensioner utıra. Xömäyrä apanıñ ire dä eşkä yöri , ämma tapqan ber tiene dä xatınına eläkmi bit anıñ. Citmäsä, ir keşe öydäge şikärgä qädär satıp eçä häm öygä qızmaça qiäfättä qayta. Xatınğa yort tiräsendä bulışu, balağa däres äzerläşü - qayan inde! Köt sin mondıy irdän! Barı tik tizräk yoqlap kitsen ul, eş eşlärgä qomaçawlamasın, dip uylıy inde mesken xatın. Ul kön sayın eşli dä eşli. Änä nindi matur baqça, ciläk-cimeş üsterä! Ä balalarnı üsterü mondıy tormışta bik qıyın. Pıyaladay bala küñele küptännän inde çatnağan, imgängän.
Xömäyrä xanım närsägäder ömetlänä, kiläçäkkä haman ışana. Işanmasa bu qädär tırışmas ide häm iren taşlap çığıp kitär ide. Balalar üsep kilä. Alarnı ayaqqa bastırıru, texnikum, institutqa kertü uqıtırğa mömkinçelege bulmağan ana öçen, qara bolıt kebek yaqınlaşa. Ämma bu xatında bulğan citezlek, tüzemlelek belän bar qıyınlıqlar da ciñeler kebek.
Ä bit qayber xatınnar awırlıqlarğa tüzä almıyça, irlärenä quşılıp eçä. Äye, parlap eçä başlıylar. Bu inde çın çir xronik awıru belän kümäkläp çirläw digän süz. Anı däwalaw bik awır. Xätta şifaxanädä dä.
Av`lda mäçet yuq. Mäktäptä tuğan tel, ädäbiät, sänğät belän mawıqtıru sizelmi. Klubta matur kiçälär, konsertlar onıtılğan.
Eçkeçelekneñ zur ber säbäbe aqçasızlıq. Ser tügel, kolxozda, mäktäptä, kitapxanädä eşläwçelär aylar-yıllar buyı eş xaqı kürmi. Şuşı integülär, moxtaclıq arqasında ayıq ir-zatları Sebergä aqça eşlärgä kitä. Anda eşlägäç, tormış beraz caylana da, ämma, älbättä, şul uq araqığa tartılu qurqınıçı kimemi.
Döres, awılda eçmäwçelär dä bar. Ämma alar siräk oçrıy.
İñ teträndergäne - awıl äbiseneñ, paqleq häm pöxtälektä genä yäşi torğan tatar äbiläreneñ eçep, araqıda yözülärenä künegep tä, ışanıp ta bulmıy. Millät inqiyrazı awıldağı şundıy xällärdän başlanadır ul.
Bu tä'sirlär Başqortstandağı ber awılnı kürep qaytqannan soñ tudı. Ämma kem belä, Tatarstanda da, Kurgan, Samara kebek başqa töbäklärdä dä şundıy tatar yäki başqort awılları bardır.
Möxämmät Minaçevnıñ millät nigä ürçemi digän sorawına cawapnıñ iñ berençese menä şuşı surätlämädän añlaşıladır. İserek ğailä ürçemi, eçkän xalıq ta näq şundıy xäldä.
Al'bina Zäynulla, Qazan.
XS
SM
MD
LG