Accessibility links

Diktatorlıq wä demokratiä arasında - belgeçlär Rusiädäge wäzğiatne şulay bäyäli


Hindstannan Rusiägä, xörmätle tıñlawçılar. Un-unike yıl elek küplär, şuşı il diktatorlıq çigen uzıp demokratiägä çıqtı häm kire zalimiatkä qaytu yulların inde özde dip ömetlängän ide. Läkin Vladimir Putin citäkçelegendäge Rusiäneñ xäzer çın demokratik buluı şiklär uyata. Sovet citäkçese Mixail Gorbaçov başlağan, soñraq prezident Boris Yeltsin däwam itkän reformalar Rusiädä liberal'' demokratiä qoruğa kitermägän ikän, xäzer anda nindi qorılış urnaştı soñ? Şuşı sorawğa cawapnı, Quşma Ştatlar häm Rusiä belgeçläre üzläreneñ äle genä dönya kürgän ber urtaq kitabında da ezli.

Rusiädä demokratiä barmı? Ällä inde ul xäzer prezident Vladimir Putin citäkçelegendä diktatorlıqqa kerep baramı? Rusiä häm Quşma Ştatlardağı säyäsät belgeçläre äzerlägän häm äle genä dönya kürgän kitapta menä şuşı sorawlarğa cawap ezlänä. Anda maqsat itep, xäzerge Rusiä xakimiateneñ asılın açıqlaw quyılğan. 400 bitlek şuşı kitapnı Stanford universitetında eşläwçe, Rusiä belgeçe Michael McFaul, Mäskäwdäge Carnegie üzäge xezmätkärläre Andrey Ryabov häm Nikolay Petrov yazğan. Çärşämbedä Washingtonda uzğan ber fänni cıyında Michael McFaul, kitapnıñ nindi näticägä kilüe, anıñ töp fikere isemendä ük äytelä dip belderde.

Audio, Michael McFaul

"Kitapqa nindi isem birü turında bäxäslär bik ozaq alıp barıldı häm "Diktatorlıq wä demokratiä arasında" digäne xaqında kileşende" di McFaul. Anıñ süzlärençä, "näq menä şuşı isem xakimiatneñ xäzer nindi buluın bik yaxşı çağıldıra, ul ike arada qalğan xäldä, anda tege yaqqa da, bu yaqqa da ällä ni xäräkät yuq" di amerikan belgeçe Rusiädäge xakimiatneñ bügenge xaläte turında. Rusiädä ğomumän demokratiä buldımı soñ? Kitapnı yazuçılar moña "äye" dip cawap birä. Alar, uzğan ğasırnıñ 90-nçı yıllarında kommunistik xakimiat tarqalğanda ildä demokratiäläşterü bulıp aldı dip isäpli. Läkin berük waqıtta Rusiädä berqayçan da, Könbatış Yevropa yäisä Tönyaq Amerikadağı tösle demokratik cämğiat bulmadı, 1993-nçe yıldan soñ ildä çiklänelgän saylaw demokratiäse ide, Mäskäwdäge xakimiat 2000-neñ 1-nçe ğinwarında Vladimir Putin qulına küçkäç anısı da qısıldı dip yaza "Diktatorlıq wä demokratiä arasında" digän kitapnıñ avtorları. Putin kilü belän başlanğan üzgäreşlär Mäskäwdäge üzäk xökümätneñ töbäklär xoquqın qısuına, federal'' bürokratiäneñ häm iminlek xezmätläreneñ köçäyüenä, mäğlümat çaralarınıñ bäysez häm riasız xäbär birü mömkinleklären çikläwgä kiterde dielä şul kitapta. İkençe yaqtan anda şuña da iğtibar itelä - Rusiädäge ğomumi yünäleş "qatı qul" idaräsen urnaştıru yağına taba alınsa da, üzgäreşlär älegä ilneñ Konstitutsiäsen üzgärtmi genä eşlände. Putin kiñäşçeläre monı "idarä itärlek demokratiä" dip atıy. Sovet çorındağı wäzğiat sürätendä Putin Rusiäse, älbättä, küpkä demokratik bulıp tora, ämma ikençe yaqtan anı bu ölkädä hiç kenä dä Quşma Ştatlar yäisä Fransiä belän dä çağıştırıp bulmıy. Bügenge köndä Rusiä xakimiatendä urnaşqan sistemanı Mexico, Senegal yäisä Malayziä kebek illärdä kürergä mömkin. Anda da asılda yıllar däwamında ber partiä genä xakim itä, läkin berük waqıtta qiäfät öçen genä bulsa da saylaw demokratiäse alımnarı qullanıla. Rusiä turında "Diktatorlıq wä demokratiä arasında" digän kitapnı yazuçılarnıñ berse Michael McFaul fikerençä, iñ möhim soraw bulıp xäzer, 2008-nçe yılda prezidentlıq mötdäte tämamlanğannan soñ Putin xakimiattä qalırmı, yuqmı, şul tora.

Kärim Kamal, Praga
XS
SM
MD
LG