Rusiä närsägä äylänep kilä soñ digän soraw belän başlıy üz mäqäläsen "The Economist" häm, älege soraw çit il keşelären ğasırlar buyı qızıqsındırsa da, soñğı 13 yılda bu qızıqsınu bigräk tä zur dip däwam itä. Rusiäne küzätep baruçılar zur soqlanu belän kommunizmnıñ cimerelüen häm Sovetlar berlegeneñ tarqaluın qarap tordı, prezident Boris Yeltsin citäkçelegendäge Rusiä üz avtoritar ğädätlären mäñgegä artta qaldırır dip ömetlände. Anıñ urınına Rusiä kübräk eläkterep qalunı xäterlätkän xosusilaştıru, xärämläşüle saylawlar, betmäs-tekänmäs säyäsi uyınnar aşa ütte. İqtisad isä tulı tarqalu, torğınlıq, annarı üseş, yañadan asqa tägäräw kiçerde, xäzer inde ul ezlekle üseş çorında kebek kürenä. Häm Rusiä xalqı bügen zur küpçelegendä prezident Vladimir Putinne yaqlıy, ä ul isä ilne yañadan ayaqqa torğızırğa teläsä dä, Rusiäneñ eçendä dä, tışında da yañğırağan tänqitkä çamadan tış sizger. Soñğı yıllarda Könbatış citäkçeläre Rusiäneñ demokratik cämğiatkä äylänep baruı, annarı inde äylänüe, soñraq kiresençä, eşlärneñ alay uq barmawın raslağan dälillärneñ artuı turında bäxäsläşep tordı. Putinneñ üze oşatmağan telekanallarnı bastıruı, doşmannarın totqınqa yabuı, saylaw näticäläre belän uynawı häm ğomumän Kreml'' qüwäten arttıruı ilneñ kire avtokratiägä qayta başlawı turındağı kisätülärgä kiterde. Xäzer inde soñğı adımnı yasaw waqıtı çitte, dielä "The Economist" mäqäläsendä, - 90-nçı yıllardağı ömetlärneñ çınğa aşmawın tanırğa kiräk. Tikşerenülär şunı kürsätä, Putin xakimiate iqtisadi liberalizm häm säyäsi antiliberalizm qatnaşması bulıp tora. Putinneñ niçek idarä itüe, yäisä anıñ şul eşe Rusiä xalqında yaqlaw qazanuı, xäzerge prezidentnıñ xakimiatkä susawı yäisä Rusiä keşeläreneñ añsız qollar buluın añlatmıy. Bu nigezdä, aña qädär bulğan täräqqiatneñ näticäse diärgä mömkin, di "The Economist". Bolay dip äytü berük waqıtta Rusiägä liberal'' demokratiä kiräk tügel digänne dä añlatmıy. Kiresençä, kirtälär häm balansnıñ bulmawı Putin telägän iqtisadi uñışqa ireşü eşenä zur zian kiterä ala. Läkin Rusiä xalqı 1991-nçe yılda birelgän demokratiäne ber buş qabırçıq itep qabul itä. Anıñ çın mäğnäsen alar şul demokratiäneñ üzen nigezdän alıp, aqrın wä cäfa çigep qorğannan soñ, üzläreneñ üsä barğan mul tormışın saqlap qalu öçen ictimaği aktivizm häm säyäsi tawış kiräklegenä töşengäç qına añlayaçaq dielä mäqälädä. Döres soraw bulıp xäzer, Rusiädä demokratik cämğiat qorılamı yuqmı, yäisä ul qayçan qorılaçaq digäne tügel, ä moña ireşü öçen Rusiäneñ xäzerge sisteması ni däräcädä bay digäne tora. Könbatış keşeläre mullıq wä demokratiä bergä, qulğa qul totınıp kilä digän äytemne yarata, läkin alar şaqtıy ğına illärneñ ikençesenä ireşkänçe berençese öçen dä küp waqıt sarıf itkänen onıta. Şunısın tanu ğına küñelsez - Rusiä, Singapore yäisä Könyaq Koreä tösle tärtip yaratuçan il tügel, häm anıñ qanunğa nigezlängän tormışqa, milek xoquqların xörmät itügä mönäsäbäte daimi bulmadı dielä "The Economist" atnalığında dönya kürgän mäqälädä.
Kärim Kamal
Kärim Kamal