Xisapta bıltır Rusiädä keşe xoquqların bozu turındağı belderülär konkret dälillär belän nığıtılğan. Bu oçraqlarnıñ kübese yıl buyına kiñküläm mäğlümät çaralarında yaqtırtılıp kilde. Qısqaça alğanda anda bolay dielgän.
7-nçe dikäberdä ütkän parlament saylawlarında xärämläşülär buldı, däwlät qaramağındağı kiñküläm mäğlümät çaraları Putin yaqlı Berdäm Rusiä partiäsen yaqladı, jurnalistlarğa basım yasaldı, qayber säyäsätçelär rasistik häm ksenofobik belderülär belän çıqtı.
Xoquq yaqlawçılar opozitsiädäge partiälärne yaqlağın eşmäkär Mixail Xodorkovskiynıñ qulğa alınuı artında säyäsät yata dip isäpli.
Mart ayında Çeçnä konstitutsiäse qabul itelgän referendumda xärämläşülär turında xäbärlär küp buldı. Üktäberdä Äxmät Qadirov prezident itep saylanğan tawış birüne dä xoquq yaqlawçılar çit däwlätlär tänqitläp çıqtı.
Xisapnıñ Çeçen nizağına bağışlanğan öleşendä Rusiä xärbiläre häm Çeçen köräşçeläreneñ cinayätläre däwam itte, referendumnan soñ qayber mäs''älälärdä wäzğiät naçaraydı dielä. Federal'' köçlärneñ häm cirle militsiäneñ Çeçnädäge tınıç xalıqnı ğına tügel, kürşe İngüşetiädäge çeçen qaçaqları da ezärlekläwe turında xäbärlär telgä alına.
Çeçnädä xärbilärneñ tınıç xalıqnı üterüe, yäki alar alıp kitkän keşelärneñ yuğaluı turında misallar kiterelä.
Şundıy uq xällärneñ İngüşetiädä dä buluı, İnguşetiädäge qaçaqlarnı mäcbüriläp Çeçnägä qaytaru tırışlıqları turında äytelä.
Çeçnädä tınıç xalıqqa qarşı cinayät qıluda ğäyeplänüçe xäbilärneñ cäzağa tartılmawı, yäki alarnı xökem itü eşeneñ kürsätü öçen genä alıp barıluı tänqitlänä.
Bıltır Yewropa Berlegeneñ, BMO keşe xoquqları komissiäseneñ Çeçnädäge cinayätlärgä tieşle iğtibar birmäwe Rusiädä keşe xoquqları torışına zur orım buldı dielä xisapta.
Şul uq waqıtta Çeçen köräşçeläreneñ dä cinayätläre, alar oyıştırğan höcümnärdä, şartlatularda tınıç xalıq wäkilläreneñ ülüe häm yaralanuı turında da äytelä.
Ayırım rasa häm millät wäkillärenä qarata diskriminatsiä häm köç qullanuğa bağışlanğan öleştä milli azçılıqlar wäkilläreneñ başbaştaqlıq belän totqarlanuı, alarğa tieşsez möğämälä kürsätelüe, watandaşlıq birelmäwe, şul säbäple küp kenä xoquqlardan mäxrüm buluı, rasistik törkemnärneñ alarğa höcümnär oyıştıruı uñayınnan borçılu belderelä. Rasistik törkemnärneñ başqa millät häm çit il keşelären üterüläre turında misallar kiterelä.
Krasnodar ölkäse xakimiätläre andağı milli azçılıqlarnıñ xoquqların yaqlağan öçen Tınıçlıq Mäktäbe isemle xökümättän bäysez oyışmanı şunda uq yabıp quyu belän yanağan. Xakimiätlär bu oyışmanıñ mäsxät töreklären yaqlawnı tuqtatuı teli.
Atıp üterelgän Duma Deputatı Sergey Yuşenkov Çeçnä suğışına qarşı çığuı häm 1999-nçı yılnıñ sintäberendä yortlarnı şartlatunı bäysez räweştä tikşerüne taläp itüe belän tanılğan ide, Yuşenkov Rusiä parlamentınıñ soñğı distä yılda üterelgän 10-nçı äğzası buldı, 2003-nçı yılğa bu üterülärneñ äle berse dä açılmadı dielä xisapta.
Militsiäneñ ğäyepne tanıtu öçen totqarlanğannarğa häm qulğa alınğannarğa qarata azaplawlar, cäberläwlär qullanuı häm bu turıdağı belderülärneñ tieşençä tikşerelmäwe, andıylarnıñ cäzağa tartılmawı cäzasızlıq ruxı saqlanuğa öleş kertä di Amnesty İnternational. Rusiä törmäläreneñ yoğışlı awırular taralu urını buluı, andağı keşeleksez şartlar çirattağı märtäbä telgä alına.
Amnesty İnternational äytüençä, ğailälärdä xatın qızğa qarşı köç qullanu näticäsendä meñnärçä xatıq-qız ülgän, distälärçä meñ xatın qız qatı yaralanğan yäki imgängän. Küp oçraqta militsiä bu eşlärgä tıqşınırğa telämi. Rusiädä ğailädä köç qullanuçılarnı xäzağa tartu turında qanun bulmaw da moña öleş kertä.
Naif Aqmal, Praga.
7-nçe dikäberdä ütkän parlament saylawlarında xärämläşülär buldı, däwlät qaramağındağı kiñküläm mäğlümät çaraları Putin yaqlı Berdäm Rusiä partiäsen yaqladı, jurnalistlarğa basım yasaldı, qayber säyäsätçelär rasistik häm ksenofobik belderülär belän çıqtı.
Xoquq yaqlawçılar opozitsiädäge partiälärne yaqlağın eşmäkär Mixail Xodorkovskiynıñ qulğa alınuı artında säyäsät yata dip isäpli.
Mart ayında Çeçnä konstitutsiäse qabul itelgän referendumda xärämläşülär turında xäbärlär küp buldı. Üktäberdä Äxmät Qadirov prezident itep saylanğan tawış birüne dä xoquq yaqlawçılar çit däwlätlär tänqitläp çıqtı.
Xisapnıñ Çeçen nizağına bağışlanğan öleşendä Rusiä xärbiläre häm Çeçen köräşçeläreneñ cinayätläre däwam itte, referendumnan soñ qayber mäs''älälärdä wäzğiät naçaraydı dielä. Federal'' köçlärneñ häm cirle militsiäneñ Çeçnädäge tınıç xalıqnı ğına tügel, kürşe İngüşetiädäge çeçen qaçaqları da ezärlekläwe turında xäbärlär telgä alına.
Çeçnädä xärbilärneñ tınıç xalıqnı üterüe, yäki alar alıp kitkän keşelärneñ yuğaluı turında misallar kiterelä.
Şundıy uq xällärneñ İngüşetiädä dä buluı, İnguşetiädäge qaçaqlarnı mäcbüriläp Çeçnägä qaytaru tırışlıqları turında äytelä.
Çeçnädä tınıç xalıqqa qarşı cinayät qıluda ğäyeplänüçe xäbilärneñ cäzağa tartılmawı, yäki alarnı xökem itü eşeneñ kürsätü öçen genä alıp barıluı tänqitlänä.
Bıltır Yewropa Berlegeneñ, BMO keşe xoquqları komissiäseneñ Çeçnädäge cinayätlärgä tieşle iğtibar birmäwe Rusiädä keşe xoquqları torışına zur orım buldı dielä xisapta.
Şul uq waqıtta Çeçen köräşçeläreneñ dä cinayätläre, alar oyıştırğan höcümnärdä, şartlatularda tınıç xalıq wäkilläreneñ ülüe häm yaralanuı turında da äytelä.
Ayırım rasa häm millät wäkillärenä qarata diskriminatsiä häm köç qullanuğa bağışlanğan öleştä milli azçılıqlar wäkilläreneñ başbaştaqlıq belän totqarlanuı, alarğa tieşsez möğämälä kürsätelüe, watandaşlıq birelmäwe, şul säbäple küp kenä xoquqlardan mäxrüm buluı, rasistik törkemnärneñ alarğa höcümnär oyıştıruı uñayınnan borçılu belderelä. Rasistik törkemnärneñ başqa millät häm çit il keşelären üterüläre turında misallar kiterelä.
Krasnodar ölkäse xakimiätläre andağı milli azçılıqlarnıñ xoquqların yaqlağan öçen Tınıçlıq Mäktäbe isemle xökümättän bäysez oyışmanı şunda uq yabıp quyu belän yanağan. Xakimiätlär bu oyışmanıñ mäsxät töreklären yaqlawnı tuqtatuı teli.
Atıp üterelgän Duma Deputatı Sergey Yuşenkov Çeçnä suğışına qarşı çığuı häm 1999-nçı yılnıñ sintäberendä yortlarnı şartlatunı bäysez räweştä tikşerüne taläp itüe belän tanılğan ide, Yuşenkov Rusiä parlamentınıñ soñğı distä yılda üterelgän 10-nçı äğzası buldı, 2003-nçı yılğa bu üterülärneñ äle berse dä açılmadı dielä xisapta.
Militsiäneñ ğäyepne tanıtu öçen totqarlanğannarğa häm qulğa alınğannarğa qarata azaplawlar, cäberläwlär qullanuı häm bu turıdağı belderülärneñ tieşençä tikşerelmäwe, andıylarnıñ cäzağa tartılmawı cäzasızlıq ruxı saqlanuğa öleş kertä di Amnesty İnternational. Rusiä törmäläreneñ yoğışlı awırular taralu urını buluı, andağı keşeleksez şartlar çirattağı märtäbä telgä alına.
Amnesty İnternational äytüençä, ğailälärdä xatın qızğa qarşı köç qullanu näticäsendä meñnärçä xatıq-qız ülgän, distälärçä meñ xatın qız qatı yaralanğan yäki imgängän. Küp oçraqta militsiä bu eşlärgä tıqşınırğa telämi. Rusiädä ğailädä köç qullanuçılarnı xäzağa tartu turında qanun bulmaw da moña öleş kertä.
Naif Aqmal, Praga.