Accessibility links

Кайнар хәбәр

Rusiä räsmiläre Internetta da "tärtip" urnaştırırğa cıyına


Rusiädä süz irege temasın däwam itäbez, xörmätle tıñlawçılar. Radio, televidenie, basma matbuğatnı äle niçekter kontrol itep bulsa, İnternet, moña qädär süz irege qağılğısız bulğan urın sanala ide. Rusiä räsmiläre xäzer computer çeltärendä dä "tärtip urnaıştırırğa" cıyına. Federatsiä Şurası "İnternet turında" dip atalğan qanun äzerli başladı. Tuva senatorı Ludmila Narusova, İnternet çüp sawıtına äylände, anda tärtip urnaştırırğa kiräk, dip belderde.

İnternet belän äzme-küpme tanış bulğan keşegä, anıñ östennän niçek itep kontrol urnaştırıp bulğanın küz aldına kiterüe qıyın. Bötendönya computer çeltäre tabiğäte belän açıq, irekle, üz köyenä täräqqi itkän çara bulıp tora. Anıñ xucası da, başlığı da yuq. Dönya buylap sibelgän millionlağan sanaq ber-bersenä elemtä çaraları aşa bäylänep global çeltär täşkil itä. Cir şarınıñ ber poçmağında yazılğan xäbärne şul uq mizgeldä ikençe poçmaqta uqıp bula. Bu global çeltärne ber ilneñ xökümäte dä kontrol itä almıy. Rusiä räsmiläre Rusiägä qarağan RU domenın kontrol astına alğan oçraqta da, telägän keşe telägän mäglümätne başqa, dönyaküläm domennarda urnaştıra ala. Federatsiä Şurasınıñ Mäglümäti säyäsät komissiäse qarşında tözelgän maxsus eşçe törkem nindi çikläw uylap çığarırğa cıyınadır, äytüe qıyın, qanunnıñ ölgese älegä berqayda da basılmağan. Komisssiä äğzası, şul uq Ludmila Narusova äytüençä, alar säxifälärne kontrol itergä cıyınmıy, ä menä İnternetta ğäybät, kompromat, yalğan taratqan keşelärne cawapqa tartırğa teli. Xöyer, bu oçraqta da sorawlar tua. Berençedän, närsäneñ yalğan, ä närsäneñ xaq ikänen kem xäl itäçäk. İkençedän, andıy aqıl iäläre tabılğan oçraqta da, alarnıñ citärlek sanda buluı ikele. Eş şunda ki, İnternettağı mäğlümät küläme qotıçqıç zur tizlek belän arta. Säxifälär sanı millionnar belän isäplänä, alar kön tügel, säğät-minut sayın yañarıp tora. Bu qädär mäğlümätne küzätep, tikşerep baru öçen meñlägän keşedän torğan maxsus oyışma kiräk bulaçaq. Süz dä yuq, İnternet, irekle çeltär, anda teläsä närsä, şul isäptän, äxlaqqa qarşı närsälär dä bar. Ämmä küp kenä belgeçlär fikerençä, tärtipne inde ğämäldäge qanunnar belän dä täemin itep bula, närsäder uylap çığarası yuq. Äytik, şul uq İnternet säxifälären mäglümät çarası itep tanırğa bula, alar öçen tieşle qanun bar. Yaña qanun östendä eşlägän maxsus törkemgä 15 keşe kerä, şul isäptän, 6 senator, Federal elemtä idaräse başlığı kebek berniçä ere çinovnik, häm tağın berniçä belgeç. Belgeç digännäre nigezdä xakimiätkä yaqın torğan Rostelekom, Svyzinvest kebek şirkät wäkilläre. Şul uq waqıtta, Lenta.ru isemle tanılğan internet-basma möxärrire Anton Nosik süzlärençä, bu törkemgä tanılğan portallar çaqırılmağan, Rambler, Yandex, RBK, Lenta, Gazeta, Mail.Ru''lar yuq. Nosik süzlärençä, nigezdä, İnternetnı tärtipkä salu öçen qağidälär citärlek. 2001dä Rusiä, Yevropa Şurası äğzası bularaq kiber-cinäyätlärgä qarşı konvensiä imzaladı, başqa dokumentlar bar, küräseñ, törkem äğzaları alarnı uqımağan, häm İnternet kebek popular daiärädä "mögez çığarırğa" teli. Bu fiker belän Global tikşerenülär İnstitutı citäkçese Boris Kagarlitski da kileşä. İngliz telendä çığa torğan Moscow Times gäziteneñ bügenge, comğa sanında ul bolay di: urıslarnıñ "çıray qıyıq bulğanğa közge ğäyeple tügel" digän äyteme bar. İnternet - cämğiättäge xällärne çağıldırğan şundıy közge bulıp tora. Aña üpkälise urınğa, cämğiätne üzgärtergä kiräk.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG