Accessibility links

Кайнар хәбәр

Yevropada "20 tel probleması", säyäsi bitaraflıq häm "futbol cene"...Tatarstanda "Couturier 2004"– milli kiem wä zaman


Säläm duslar, Azatlıqnıñ çirattağı yäkşämbe utırmasına räxim itegez. Cäygä çıqqaç, bez tapşırularğa beraz üzgäreşlär kertergä buldıq. Här yäkşämbedä sezgä irekle temağa söyläşü täqdim itäbez. Uzğan yäkşämbe sezne Kärim belän Alsu qunaq itkän ide, ä bügenge utırmağa min Bikä Timerovanı çaqırdım. Ul şuşı atnada Qazanda ütkän kiem tegüçe ostalarnıñ bäygesendä bulıp qayttı, anda alğan xisläre belän sezneñ belän dä urtaqlaşırğa teli. Bikäneñ yazmasın beraz soñraq işetersez, ä başta min sezne Yevropada bulıp yatqan xällär belän tanıştırıp kitäm, saylawlardan alıp futbolğa qädär. Kürüegezçä, utırmabız şaqtıy çuar bulırğa oşağan, işalla, härkem üzenä berär qızıq närsä tabır, Azatlıqtan aıyırılmağız...

Ni öçen Yevropalılar saylawlarğa barmıy?

Bu atnada Yevropa Berlege illäre Yevropanıñ urtaq Parlamentın sayladı. Maynıñ 1ndä Berlekkä 10 yaña däwlät quşılğannan soñ, tarixta berençe tapqır bu saylawlar beryulı 25 ildä ütte. Küz aldına kiteregez, Berlektä xäzer 450 million keşe yäşi, 350 millionınıñ saylaw xoquqı bar. Tawış birülär atankiç başlanıp 4 kön bardı häm bügen yäkşämbedä tämamlana. Strasburğta urnaşqan Yevropa Parlamentında 732 urın bar, här ilgä, xalıq sanına qarap, "öleşenä tigän kömeşe", äytik, Yevropanıñ iñ zur ile Germaniägä 99 urın, Çexiägä - 24, Estoniägä 6 urın turı kilä. Säyäsätçelär, räsmilär xalıqnı tawış birergä öndäsä sä, qatnaşu däräcäse, aldan kötelgänçä, tübän buldı. Äytik Çexiädä saylawçınıñ ni barı 27% qatnaştı, gärçä ilneñ üz saylawlarına 40tan artıq kilä. Başqa illärdä şul uq xäl. Bu sülpänlekneñ säbäbe närsädä soñ? Şuşı sorawnı Brusseldäge Yevropanıñ säyäsi tikşerenülär üzäge belgeçe Marco İncerti''ğa birdek, ul kimendä 2 säbäp kürä:

Audio (Marco İncerti) "Yevropa Parlamentı nigezdä härkemneñ köndälek tormışına qağılğan bik qatlawlı texnik mäsälälär xäl itä. Läkin xalıq monı añlap betermi, şuña kürä citärlek iğtibar birmi."

Säbäpneñ ikençese – säyäsi partiälär älegä kiñ fiker yörtä almıy, härberse üz ileneñ çiklärenä biklänä. Marco İncerti:

Audio (Marco İncerti) "Säyäsi partiälär Yevropa saylawların haman da ikençe däräcä yarış dip sanıy. Tanılğan säyäsätçelär qatnaşmıy. Bu tawış birülärgä üz illärendä ütäçäk kiläse saylawlarğa äzerlek dip qarıy."

Aptırağaç, saylawçınıñ iğtibarın cälep iter öçen firqälär üz saflarına säyäsättän yıraq torğan, ämmä yöze tanılğan keşelärne çaqırdı. Kem genä yuq ul namzätlär arasında! Slovakiädä xokkeyçı Peter Strastny, Sloveniädä futbolçı Mladen Rudonya, Çexiädä tanılğan porno-yoldız 34 yäşlek Dolly Buster. Saylaw aldı kampaniäse barışında BBC radiosınıñ çex redaksiäse kön sayın studiägä berär namzätne çaqırıp, alarğa sınaw ütkäre. Sorawlar şaqtıy ğadi bulsa da, barısına da cawap birüçelär siräk buldı. Sorawnıñ berse ingliz telennän ber cömlä tärcemä itü ide. Ni genä äytmä Yevropa Parlamentına saylanu ğına citmi, anda barğaç, başa illärdän kilgän firqägäşlär belän aralaşırğa kiräk bulaçaq. Pragada çığa torğan Prague Post gäzite üzeneñ soñğı sanında "Yevropa Parlamentı koridorlarında urıs tele işetelä başlarğa mömkin" digän yazma bastırdı. Yänäse, elekke sovet blogına kergän illärdän çit telne belmägän deputatlar, üz-ara añlaşır öçen urıs telendä söyläşergä mäcbür bulaçaq, çönki bu telne barısı da belä, çexlar da, slovaklar da, baltlar da. Yevropa Parlamentına ütkän çex deputatı Jan Zahradil bu fiker belän kileşmi. Üze ul ingliz, alman, polyaktan tış, urıs telen dä belä, ämmä bu teldä söyläşergä cıyınmıy. Bu tel bezgä köçläp tağılğan ide, inde Strasburğqa barıp şul teldä söylöşep yörsäk, bu tarixi ironiä bulır ide, di çex wäkile Jan Zahradil.

Yevropa Berlegendä "20 tel probleması"

Tel mäsäläse, çınlap ta, Yevropa Berlegendä çeterekle mäsälägä äylänep bara. Maynıñ 1nä qädär Berlek 11 tel belän eş itä ide, 10 yaña däwlät quşılğannan räsmi tellär sanı 20gä citte. Dönyada başqa andıy oyışma yuq. Meñlägän bit dokument, qäğäzlärne şuşı tellärneñ härbersenä tärcemä itergä kiräk. Tärcemä eşlärenä yılına 900 million euro aqça totıla. YevroKomissiäneñ qanun yazuçılarınnan xäzer dokumentlarnı qısqa, añlayışlı, ğadi tel belän yazu taläp itelä, çönki yış qına "tomanlı teldä" yazılğan dokumentlarnı añlaw mömkin tügel. Yazunı ğadiläşterü maqsatı belän "Tomanğa qarşı köräş" dip atalğan programma iğlan itelgän. Bu eştä Britaniäneñ "Plain English" dip atalğan oyışması yärdäm itä. Menä inde 25 yıl buyına ul ingliz telen ğadiläşterü kampaniäsen alıp bara. Oyışmanıñ wäkile John Lister süzlärençä, alar üz eşendä här törle ısullar qullana:

Audio (John Lister) "Bez eşne törle däräcädä alıp barabız. Şigär totıp uramğa çığıp basudan alıp, xökümät komitetlarında eşläwgä qädär. Närsä eşläp bula, şunı eşlibez."

Oyışma xättä maxsus büläklär buldırğan. "İñ anıq dokument" öçen Bällür Tamğa birelä. Häm kiresençä, "Çıqtım arqılı küper" digän cömlälär öçen xättä 2 büläk bar: berse "Awızda ayaq" dip atala, ikençese "Altın ügez". Şuşı xälgä täfsilläp tuqtalunıñ säbäbe: minemçä, bu bezneñ öçen dä bik kürkäm misal bula alır ide. Ni öçen, şundıy büläklärne tatar telen öçen dä buldırmasqa? Büläk xucaların ällä qayda ezläp yörise yuq. Qazan uramnarına çıqsañ, andıy "Çıqtım arqılı küper" yazmalar tulğan. Türälär öçen xättä maxsus büläk buldırıp bulır ide. Misal öçen: "Urıs süzen qıstırmıyça tatar cömläsen äytä alğan citäkçegä" digän büläk.

"Couturier 2004" – milli kiem wä zaman

Azatlıq radiosı söyli. Efirda çirattağı yäkşämbe utırması, anı min, Ali Gilmi alıp baram. İnde Bikä Timerovağa süz birergä waqıt citte. Äytkänemçä, ul şuşı atnada Qazanda ütkän kiem tegüçe ostalarnıñ xalıqara bäygesendä bulıp qayttı. Bikäne tıñlağaç min üzem öçen ber möxim ber näticä yasadım. Kiem ul cil-yañırdan saqlıy torğan äyber genä tügel! Kiem turında söyläp bulmıy, anı kürergä kiräk, diergä aşıqmağız, başta menä Bikäne tıñlap qarağız äle.

Küptän tügel xalıqara xatın-qızlar kongressında "İrlärneñ ählağı häm tağın kiergä äyber yuq" digän mäsälä qaralğan di. Härxäldä, mäğlüm mäzäktä şulay söylänä. Ä citdi itep äytsäk, kiem ul, cildän-yañğırdan saqlıy torğan äyber genä tügel, ä ideya, mädäniät, eçke kiçereşlärneñ çağılışı da. İdel-Ural xalıqları mädäniätlären señdergän icadi keşelär, tegüçelär üz qaraşların niçek itep kiemnärdä çağıldırıp birerlär ikän? Bu sorawğa cawapnı Qazada ütkän xalıqara modelyerlar bäygeseneñ regional bülege birergä tieş ide. "Couturier 2004" bäygese yäş tegüçelärgä, kiemneñ ideyasın tabuçılarğa üzlären kürsäter öçen uylap tabılğan. Ul «İldan» şirkäte, Tatarstannıñ tışqı xezmättäşlek ministrlığı häm «Rus kuturyesı» xäyriä fondı yärdäme belän ütkärelde. Tatarstanda uzğan saylap alu turları ike öleştän torğan. Alarda 70kä yaqın icadi eş kürsätelgän. Biredä inde ozaq yıllar buyı eşläwçe ostalar da, ciñel sänäğät fakultetında belem aluçı studentlar da eşlären kürsätte. Kemder dinegezdäge yalların iskä töşerep, balıqçı çeltärenä oxşatıp, kiñ külmäk butasın yasağan, kemder Qıtay mädäniätenä tañ kitep, acdaha räsemen qız arqasına yasap, aña qızıl qısqa külmäk kidertkän. Başqa beräw yefäk, aziä stilendäge çalbarlar belän qalın tabanlı soldat başmaqnı kiärgä täqdim itä. Milli tösmerlär dä icadi eşlärdä çağışıl tapqan. Student qızlar mäsälän, "Borınğı Bolğarnı iskä töşergändä" digän kolleksiädä, mex belän eşkärtelgän aq qalfaqlar, altın çigüle qayışlar, aq, ozın kiemnärne täqdim ittelär. «İldan» şirkäte ostası Zoya Safina "Kiläçäkkä qaytu" digän kolleksiäsendä çigüle äyberlär yasap, milli tatar külmägendäge kükräkçälärne zuraytıp, atlas lentalar belän bizäp, yañaça milli kostyum kürsätte. Kün häm mextan eşlängän kiemnärdän, borınğı bolğar yawçılarnıñ çalımnarı sizelde. Ber modelyer pältägä mari xalıqlarınıñ milli bizäklären töşergän ide. Ul «İldan» şirkäte ostası Marina Suslova bulıp çıqtı häm ul bäygeneñ ber törendä ciñde dä. Bäyräm, kiçä külmäkläre yarışında, altın ceplär belän çäçäklär çigelgän ozın qızıl külmäkkä tiñnär tabılmadı. Bu icadi eşneñ avtorı – inde täcribäle modelyer Zoya Safina ide. Ul da bäygedä ciñüçelärneñ berse buldı. Ä Gran-pri bülägen yäş, äle berençe icadi adımnarnı ğına yasıy torğan qız, Ziyazova Sömbel aldı. Ul tamaşaçılar iğtibarına, "Kükne yırıp barğanda" isemle cıyılmasınnan aqlı-zäñgärle waq itep börelgän ğadi ber külmäkne täqdim itte. Läkin ul külmäkneñ bik qüpşı, küpertelgän, yefäktän yasalğan yaqası bar ide häm ul model qıznı ikençe dönyadan kilgän keşegä oxşatıp quydı. Älege eşne yasağan Sömbel Ziyäzova, Qazandağı bäygedä ciñep, sentäber ayında Mäskäwdä ütäse finalda Tatarstan isemennän qatnaşu xoquqın yawlap aldı. Milli tösmerläre bulğan külmäk, pältälär Mäskäwdän kilgän moda dönyası wäkillären ällä ni qızıqsındırmadı. Ämma matur da, qabatlanmas da, milli bä bulğan kiemgä ixtiac bar. Ğasırlardan birle cıyılıp kilgän mäğlümat, yañaça milli kiemnärdä, milli bizäklärdä tuplanıp, xäzer dä yäşi alamı? Bu sorawnı milli material belän inde küptännän eşläwçe modelyer Zoya Safinağa birdem. Ul «İldan» şirkätendä eşli. Zoya Safina milli bizäklärne xäzerge kiemnärdä qullanası kilä, dip söyläde. Häm ul anı qullana da. «İldan» şirkätendä eşläwçe modelyerlar, tegü, çigü ostaları yıl sayın yaña milli kiem kolleksiälären eşli ikän. Läkin alar kiñ satuğa çıqmıy. Şuña satıp aluçılar, ul äyberlärne kürmi qala. Tegelgän äyberlär şirkätneñ model teatrında saqlana häm Tatarstannıñ räsmi çaralarında qullanıla. Anda milli kiemnärdän çıqqan qızlar yegetlär bulsa, alar şuşı kiemnärne kigän bula. Milli bizäklär töşerelgän kiemne Zoya Safina da yasap qarağan, mäsälän balalar kolleksiäsendä. «İldan» şirkäte tekkän kiemnärdä xäzerge waqıtta milli bizäklär oçrıy. Mäsälän, xatın-qız pältälärendä, citdi eş kostyumnarında da çigelgän çäçäklär oçrıy. Ä menä, tektergän oçraqta, maxsus sezneñ öçen genä, milli äyberne eşläp bula, dip ışandırdı bezneñ äñgämädäşebez Zoya Safina. Anıñ süzlärençä, külmäk tekterüçelärneñ zur öleşe andıy qabatlanmas äyberlärgä yış qına zakaz birä. Häm alar zamança itep yasala da. Läkin bu oçraqta süz ber-ike danä külmäk, çalbar turında ğına bara. Ä milli kiemnär kiñ satuda bulsa, küpme xatın-qız üzençälekle äybergä iä bulır ide. Etnik muzıkanıñ, kiemnärneñ, bizäk-sürätlärneñ dönyada qädere arta, tik Tatarstan kiem tegüçeläre bu modağa iärä alır mikän? Bikä Timerova, Qazan

Räxmät Bikä, ömetsez şaytan di, Praga uramnarında tübätäygä oşağan baş kiemnäre kiep yörüçelär inde küreneşterä, kem belä, bälki eş qalfaq-çiteklärgä dä barıp citer. Tatarstan ostaları äle üzlären kürsäter, Yevropanı üz köyenä bieter digän ömettä qalıyq.

Yevropada "futbol cene" – Euro 2004 başlandı

Yevropa belän başlağan idek, şunıñ belän betererbez dä inde, xörmätle tıñlawçılar. Şimbä könne Portugaliädä futbol buyınça Yevropa berençelege başlandı. Futbol belän qızıqsınu şul qädäre zur ki, anıñ belän ber genä saylaw da yarışa almıy, Yevropa parlamentı çittä tora. Sportnıñ bu köçen säyäsätçelär-citäkeçelär yaxşı belä, häm qaywaqıt sportçılar uñışın üz maqsatında qullana. 16 il 3 atna buyına Yevropada berençe bulır öçen köräş alıp baraçaq. Çempionatnıñ berençe köne ük sensatsiä alıp kilde. Gretsiä 2:1 xisabı belän qır xucaları, Portugaliäne ciñde. Ä Rusiä 1:0 xisabı belän ispannarğa ottırdı. Rusiä saflarında Qazan Rubinınnan Roman Şaronov bar. Ä trenerlarnıñ berse millätäşebez, tanılğan qapqaçı Rinat Dasaev. Portugaliägä kiter aldınnan ul Mäskäw mäçetenä kerep doğa qılıp çıqqan dilär. Qabul bulırmı, yuqmı - kürerbez, Rusiäneñ äle tağın kimendä 2 uıyını bar. Ä bezgä inde tügäräklänergä waqıt. Berniçä minuttan çirattağı uyın başlana. İsegezgä töşeräm, bügen başta Şveitsariä belän Xorvatiä, annarı Yevropa çempionı isemen yörtkän Fransiä belän Angliä oçraşa. Azatlıqnıñ yäkşämbe utırması şunıñ belän tämam. Bügen sezneñ belän Ali Gilmi buldı. İsän-saw bulığız.
XS
SM
MD
LG