Tatarlar moñlana, kötelmägän närsälärgä ğäcäplänep, şatlığın-qayğısın büleşä. Ä soñğı waqıtta nişläpter büleşmi başladı. Ällä inde nervısı nıqlı, tirese qalın bulıp kitte.
Äle qayçan ğına möstäqillek, azatlıq dip, uram tutırıp qıçqırıp yördek. Manarağa ay quyılğan sayın küzlärgä yäşlär kilde. Berär eşlekle binada milli cır yañğırasa yäki tatarça 1-2 süz äytsälär, yöräklär döpeldi başlıy ide. Ä xäzer künektek. 3-4 törle radio, iñ kimendä ike televizion kanal tatarça söyli, ämma ikeseneñ bersen dä qabızırğa irenderä. Kibetlär tulı tatar kitapları, audiokassetalarnıñ, lazer tälinkäläreneñ çige yuq, berniçä fänni institut millät-millät dip qalın-qalın kitaplar çığara - nik ber keşe ğäcäplänsen. Küräseñ, milli tormış tıyılmasa, anıñ qızığı kimi ikän.
Pänceşämbe könne, 18 iyündä, Ximiklar mädäniät sarayında urnaşqan “Organik” kinoteatrında “Küktaw” dip atalğan tatar näfis film kürsätelde. Döresräge, kürsätelergä tieş ide. 3 kön rättän. İkeşär seans. Naçar kino tügel ul. Näq bügenge tatar tormışı, awıl da, şähär dä bar. Färit Bikçäntäev Mäskäw artistların uzıp kitärlek kino akterı bulıp çıqtı. Teläsä nindi dä teldä qararğa bula anı. Ä bu üzebezçä, näq tormıştağı kebek - kemder vokzalda urısça endäşä ikän, anısı da näq menä şul xäldä uynalğan. Küptän kötelgän, tansıq kino.
Pänceşämbe könne kinoteatrğa ber tamaşaçı da kilmägän. Tärtip buyınça 5 keşe kilsä, kino kürsätelergä tieş. Bu yulı “Küktaw”nı 30 täñkägä bilet alıp, kerep qarawçı tabılmağan. Comğa könne dä kilüçe bulmağan. Pornofilmnarnı qarıylar, kazinoda, tönge klubta käyef-safa qılalar. Ä tatar kinosı, yaña icadi ciñü qızıqsındırmıy. Bu kinonı töşergän rejisser İldar Yagfarovnıñ, artistlarnıñ ğayıple tügel.
Milli sänğätkä susaw yuq dip tä bulmıy. Elegräk zamandağı xakimiättän, sistemadan şürläw häm basılıp üz-üzeñneñ eçke dönyaña kerep yuğalu, yabılu ğälämäte tügelme ikän? Andıy çaqta böten närsägä bitaraf bulasıñ, ni quşsalar - şunı eşliseñ yäki äytäseñ, yäisä uqıysıñ häm qarıysıñ. Tıyılğan närsäne - yäşerenep eşliseñ. Ä milli üseş, milli xäräkät tıyılmıy da, quşıp ta eşlätelmi. Ä menä berär raykom yäki administratsiä quşsa ikän, barığız cıyılıp kino qarağız, disä ikän. Atna buyı çirat torıp qarar idelär. Yäki qarağan öçen aqça tüläsälär.
Yarıy, monısı äle iñ yamanı tügel. 14 yıl elek qabul itkän Deklaratsiäne sönnätlärgä, federal' qanunğa täñgälläşterep, äytkän niätne yaramağan süz dip, ğämäldän çığarırğa prokuror taläp itkäç, yuğarı mäxqämä anı qarap kire qaqtı. Sez uylıysız, mäxqämä yanına 4-5 keşe bulsa da barıp, “timägez bezneñ izge niätlärgä”, dip äytkän yäisä ber bit käğäz kütärep torğan dip. Bulmadı andıy xäl.
Milli cıyılışlarnıñ qaraları, ideyäläre matbuğatta kürenmi başladı. Ällä yaramıymı, dip sorağan idem, yuq, tıyılmağan ikän.
Säğät 21.00 berençe telekanaldan “Спокойной ночи, малыши” digän tapşıru başlana. Sovet zamannarınnan birle 100 millätle xalıqqa ber genä teldäge bişek cırın cırlıylar, berär äkiät kürsätälär. Urısça, älbättä. Tatar balaları da mäxrüm bulmasın inde dip, üzebezneñ ğasır töymäsenä basuçılar yoqı aldı äkiäte kürä. Bu inde berençe kanaldağı tügel, ikençe ber äkiät häm bişek cırı. Läkin barıber rusça.
Bik kiräk bulsa, kemder üz balası öçen nindi mul’tfilmnıñ tawışın tatarçağa tärcemä itü, niçek äkiät söyläw turında üz täqdimnäre belän televideniegä barır ide. Ayaq teräp söyläşep, bik qatı bäxäsläşä başlasa, bälki xäl dä üzgärer ide. Yuq bit. Ä bez torabız da, yä İvan Groznıy, yä Stalin, yä Brejnev dip - millätne beterüdä alarnı ğayıplibez. Älbättä, bu şäxeslär färeştä tügel. Läkin bez üzebez alar telägän imgäk xälgä kilmädekme ikän?
Duma saylawlarında da, Rusiä prezidentın saylağanda da, Jirinovskiy häm başqalar äytep tordı. Demokratiäse kimep torsa da yarıy, tormış mulraq bulsın. Äyterseñ, törmädä, kazarmada tormış bay bula. Berär başqa kandidat üzebezneñ yaqlardan, yuq, alay yaramas, dip rizasızlığın sizderdeme? Sizdermäde. Ä kiterep qısqaç, demokratiä iskä töşär, läkin soñ bulır.
Demokratiäsez, millätsez torıp buladır ul. Şulay dip çit il qunağı belän milli isemle ber restoranğa bardım. Milli aşlar disäñ, kölärlär. Böten Qazanda milli aşlar restoranı yuq. Bez şuña riza, berkem şawlamıy. Qazan restorannarında da tatarça köy uynaw, cırlaw onıtıldı. Busı da ällä ni ğäcäp tügel, ä menä şuña berkemneñ aptıramawı ğäcäp, çın äkämät.
Rimzil Wäli
