Accessibility links

Кайнар хәбәр

2005 yılda Tatarstanğa 6 meñnän artıq cit il eşçese kiräk bulaçaq: xalıq moña uñay mönäsäbät beldermi


Azatlıqnıñ Awlaq öyenä xuş kildegez, xörmätle tıñawçılar.... Bügen sezne min, Alsu Qormaş, Qazan studiäsennän Gölnaz İlgizär häm Naif Aqmal qunaq itäbez. Söyläşäse temalar – dönyada häm Tatarstanda eşsezlek, şul uq waqıtta ayırım ölkälärdä belgeçlär citmäw... mäşğüllek mäs''äläläreneñ immigrasiägä yoğıntısı – tärtip saqlawçılar häm ğadi xalıqnıñ möhäcirlärgä qarata mönäsäbäte...Rusiädä ütkärelgän sosiologik tikşerenü Rusiädä milisiäneñ köç qullanuı şaqtıy kiñ taralğan küreneş buluın rasladı. Säğat axırına qadär bezneñ belän bulığız, Azatlıqtan ayrılmağız.

Bügen eşsezlek häm möhacirlek mäs''äläse bik küp illär öçen citdi problema, xörmätle tıñlawçılar. 13 yıl elek möstaqillek alğan Ukraina da bu problemadan çittä qala almağan. Ber yaqtan Ukraina – möhacirlär öçen tranzit il. Kön sayın çik saqlawçılar Ukraina aşa Yevropağa kitkän immigrantlarnı totqarlawı xaqında xäbär birep tora. İkençe yaqtan Ukrainanıñ tağın ber zur probleması bar – Rusiä häm Yevropa illärendä möhacirlektä berniçä million Ukraina watandaşı yäşi. Alarnıñ kübese üz ilendä eş taba almağanı, tormış şartları belän qanäğät bulmağanı, xezmät xaqı tübän buluı säbäple çit illärgä kitkän. Ukraina statistika komitetı mäğlümatlärenä qarağanda, Ukraina sänäğatendä ber säğatlek eş xaqı – 3 grivnya, yağni 26 tien, yäki 60 sent täşkil itä. Bu sannar - kürşe Polşadağı kürsätkeçlärdän 3 tapqır, Çexiädäge xaqlardan – 2 tapqır kim. Ä Könbatış Yevropa illärendä, äytik İtaliädä Ukraina eşçese säğatenä 27 tapqır, Germaniädä – 53 tapqırğa kübräk xezmät xaqı ala ala. Şulay itep, öylärendä eşsez häm aqçasız utırğan keşelär, törle yullar belän berençe çiratta kürşe Polşa häm Çexiägä yul tota. Alarnıñ kübese, räsmi röxsätsez törle tözeleşlärdä, awıl xucalığında, restorannarda eşli. Demografik tikşerenülärgä qarağanda, 2030nçı yılda Çexiägä törle ölkälärdä 420 meñ belgeç citmiäçäk. Şuşı xälne küzdä totıp Çexiäneñ Xezmät Ministrlığı uzğan yılnıñ köz aylarında "çit il belgeçlären saylap alu" proektın başladı.

Berençe bulıp Bolğarstan, Qazaxstan häm Xorvatiä watandaşlarına täqdim yasaldı. Proektqa quşılğan belgeçlär eş näticälärenä qarap Çexiädä daimi yäşäw xoquqın 10 yıl urnına 2 yıl yarımnan ala ala. Älbättä, eş urnıñda siña mönäsäbät ni qadär yaxşıraq bulsa, belemeñ, çit tellär belüeñ, yäşeñ, balalarıñ sanına qarap qarar qabul itelä. Çexlarlar arasında xökümätneñ mondıy qararına qarşılıqlı mönäsäbät sizelä. Beräwlär – Çexiägä çit il belgeçlären çaqırırğa kiräk, alar bezgä fayda kiterä ikän – älbättä, kilsennär di. Başqaları isä – üzebezgä dä eş yuq, balalar posobiäläre häm pensiälär bik tübän, närsägä alar, di. Çexiägä kilep qanunsız räweştä qara eştä eşlägän ukrainnar häm başqa millät keşeläre turında söyläşüne kiläse atnada däwam itärbez, xörmätle tıñlawçılar... Yäşäw häm eşläw şartları turında sez eşçelärneñ bersennän işetersez. Şulay kiläse atnada Törkiädä qara eştä eşläp yörgän qırım tatarları turında söylärbez...

Çexiägä eşçelär äle 2030nçı yılda ğına kiräk bulaçaq, dip iğlan itelsä – Tatarstanğa kiläse yılda uq inde çittän 6 meñgä yaqın eşçe kiräk bulaçaq. Tatarstanda da eşsezlek, mäşğüllek häm qunaq eşçeläre probleması citdi tora, xörmätle tıñlawçılar. Küptän tügel respublikanıñ xezmät häm mäşğüllek, eçke eşlär ministrlığı, migrasiä idaräse, mäşğüllek üzäkläre wäkilläre cıyılıp bu mäs''äläne tikşerde. Xäzerge waqıtta Tatarstanda çittän kilep eşlägän eşçelär küpme, alarnıñ niçäse räsmi terkälgän, alarğa mönäsäbät nindi, digän sorawlarnı radiobıznıñ Qazan studiäsendäge Gölnaz İlgizärgä birdem.Gİ: Äye, Alsu, xäzerge waqıtta dönyada eşsezlek, mäşğüllek mäsäläläre kön üzägendä tora. Älege problema xaqında Tatarstanda da uylıylar. Küptän tügel genä Qazanda xalıqnıñ mäşğüllegenä yärdäm itüçe Koordinatsion komitetnıñ çirattağı utırışı uzdı. Anda bu yulı qaralğan tema ayıruça iğtibarğa layıq. Respublikanıñ Xezmät häm mäşğüllek, Eçke eşlär ministrlığı, Migratsiä idäräse, mäşğüllek üzäkläre wäkilläre qatnaşlığında uzğan bu utırışta 2005 yılda Tatarstanğa 6 meñnän artıq cit il eşçelären cälep itü kiräklege turında äytelde. Migratsiä idäräse mäğlümätläenä qarağanda, bügenge köndä respublikada 3 meñ tiräse, tögälräk itep äytsäk, 2870 keşe räsmi räweştä terkälep eşli. İkençe yartıyıllıqta bu san beraz artığraq bulaçaq. Uzıp baruçı yılnıñ 6 ayında ğına da Xezmät häm mäşğüllek ministrlığına 241 oyışmadan çit il eşçelären cälep itärgä röxsät sorap möräcäğät itkännär. Alar respublikağa 3 meñ yarım keşene çaqırırğa niätli. 2003 yılda isä mondıy yomış belän nibarı 323 oyışma möräcäğät itkän. 2002 yılda alarnıñ sanı tağı da azraq – 92 genä bulğan. Ä menä 2005 yılğa kilgän ğarizalardan kürengänçä, törle şirkätlär Tatarstanğa çit illärdän 6 meñnän artıq xezmätçene çaqırırğa teli. Monıñ öçen alar närsä eşlärgä tieş soñ? Bu sorawğa respublikanıñ Xezmät häm Mäşğüllek ministrı urınbasarı Nikolay Volkov cawap birä. AUDİO Çit il eşçelären cälep itärgä telägän här oyışma bezneñ ministrlıqqa ğariza yazıp birergä tieş. Anda niçä keşe kiräklege häm alarnıñ nindi eş belän şöğellänäçäge añlatıp birelä. Bez bar şundıy ğarizalarnı cıyıp Tatarstannıñ Ministrlar Kabinetına tapşırabız. Alar inde bar mäğlümätlärne bergä terkäp, cälep itärgä kiräk eşçelär sanın Rusiä xökümätenä citkerä. Mäskäwdä Xezmät, Eçke eşlär häm iqtisadi üseş ministrlıqlarınıñ qararı nigezendä respublika eşlärgä kertergä röxsät itelgän cit il grajdannarınıñ sanı bilgelänä, dip añlattı bezgä respublikanıñ Xezmät häm Mäşğüllek ministrı urınbasarı Nikolay Volkov.

Respublikağa eşkä kilüçelär arasında iñ kiräkle belgeçlek bulıp tözeleş eşlären belüçelär tora. Alar bar kilüçelärneñ 81 protsentı täşkil itäçäk. Xäzerge köndä Tatarstanda eşläwçelär arasında da tözüçelär berençe urında tora. Bu soñğı arada Qazanda alıp barıla torğan küpsanlı tözeleş häm tözekländerü eşläre belän bäyle. Çit cirlärdän kilep eşläwçelär mäsäläse xaqında söylägändä, tağın ber möhim problemağa tuqtalmıyça bulmıy. Ser tügel, ğädättä çit il eşçeläre cirle xalıqnıñ açuın çığara. Tatarstanlılar da yıraqtan kilep eşläwçelärgä uñay mönäsäbät siräk kürsätä. Alarnıñ üzebezneñ eşçelär yuq meni, alar bit bezneñ eş urınnarın ala digän süzlärenä respublikanıñ Migratsiä idäräse citäkçese Nikolay Vladimirovnıñ fikerläre cawap birä. AUDİO Xezmät häm Mäşğüllek ministrı urınbasarı Nikolay Volkov fikerençä isä, çittän bezdä bulmağan yäisä azsanlı bulgän belgeçlär, yuğarı kvalifikatsiäle eşçelär kilä. Citmäsä, alarnıñ sanı respublika iqtisatında eşläwçelärneñ nibarı 0,4 protsentın ğına täşkil itä. Şunısın da äytergä kiräk, çit il eşçeläre xökümätkä aqçalata fayda da kiterä. Çit il xezmätkärlären cälep itkän oyışma yäisä şirkät här kilgän keşe öçen yılına 4 meñ sum aqça tüläp tora. Bez alarğa räsmi räweştä Migratsiä idäräse aşa terkälep kilergä röxsät birmäsäk, çit il eşçelären legal bulmağan räweştä eşlätäçäklär, di Nikolay Volkov. Ä bu inde xökümät kesäsenä kermägän aqça belän genä tügel, ä törle cinäyätlär belän dä tämamlanırğa mömkin.

Bezgä kübräk kemnär kilep eşli soñ? Respublikanıñ Migratsiä idäräse citäkçese Nikolay Vladimirov süzlärenä qarağanda, Tatarstanda eşläwçe çit il grajdannarı arasında küpçelekne – 85 protsentnı töreklär täşkil itä. Töreklärneñ Monotek, Odak, Orimek, Renessans häm başqa tözeleş firmaları Qazannıñ meñyıllığına tözelä yäisä tözekländerelä torğan küp kenä cirlärdä eş alıp bara. Mäsälän, Qol Şärif mäçete, Qazan kremleneñ kitapxanäse, Tatarstanda Törkiäneñ wäkilçelege binası näq menä törek tözüçeläre qulları belän eşlänä. Qazannıñ iñ zatlı, bilgele binalarınıñ berse – Piramida küñel açu üzäge dä alar tarafınnan tözelgän. Cit ildän kilep eşläwçelärneñ sanı buyınça ikençe urında – BDB illäre keşeläre. Belgeçlär süzlärenä qarağanda, yaqın çit il grajdannarın çaqıru yış qına kriminal wäzğiätkä dä täesir itä. Mäsälän, Urta Aziä grajdannarı yärdämendä respublikağa narkotik mätdälärne alıp kerü oçraqları terkälgän. Şuña da, bälki çit keşelärne Tatarstanğa cälep itkänçe bezgä tuğan yaqlarına qaytırğa teläwçe millättäşlärebezne çaqırırğa kiräkter? Ğomumän, andıylar xäzer barmı häm alar küpme? Bu xaqta bez Tatarstannıñ Migratsiä idäräse citäkçese Nikolay Vladimirov belän söyläşäbez. AUDİO Respublikanıñ Xezmät häm Mäşğüllek ministrı urınbasarı Nikolay Volkov süzlärenä qarağanda da, çit il eşçelären cälep itkändä tatarlar öçen maxsus kvotalar qaralmıy. Alar barı tik ğomumi nigezdä genä kilä ala. Şulay itep, Tatarstan da böten dönya eş bazarına kerep bara, anda eş itärgä öyränä. Belgeçlär fikerençä, respublika xalqına älege wäzğiät belän sanlaşırğa turı kiläçäk. Bu niçek qına qıyın bulsada.
Tatarstanda eşsezlek häm mäşğüllek, qunaq eşçelär tiräsendäge iñ soñğı wazğiät belän bezne Gölnaz İlgizär tanıştırdı. Sez Azatlıq radiosın tıñlıysız... Bügen Awlaq öy utırmasında kütärelgän mäs''älälär - Yevropada häm Tatarstanda eşsezlek häm mäşğüllek... xalıqnıñ häm tärtip saqlawçılarnıñ çittän kilgän "qunaq eşçelärgä" mönäsäbäte... Bu atnada Mäskäw milisiäse xezmätkäre Sergey Basarginğa metrodağı ber yulçını qıynap üterü ğayepläwe belderelde. Xäzer aña 8 yıldan alıp 15 yılğa qadär törmä yanıy. Tikşerüçelär mäğlümatlärenä qarağanda, milisioner, wazifasın başqarğan waqıtta milisiä bülmäsendä, eşsez, iserek xäldä administrativ tärtip bozğan öçen totılğan 1977nçe yılğı ber ir-atnı bik qatı qıynağan. Häm ul keşe qıynaludan soñ 40 minut ütkäç ülep kitkän. Küptän tügel Rusiädä ütkärelgän sosiologik tikşerenü Rusiädä milisiäneñ köç qullanuı şaqtıy kiñ taralğan küreneş buluın rasladı. Tikşerenü näticäläre turında tulıraq mäğlümat belän mikrofon aldında Naif Aqmal: NA: Äye, Alsu. Şuşı tikşerenü-soraşuda qatnaşqan aşığıç yardäm xezmätkäläreneñ, tabiblarnıñ 87 protsentı militsiädän qıynalğan keşelärgä yardäm kürsätkänleklären äytkän. Tanılğan Yuriy Levada tikşerenülär üzäge oyıştırğan bu çarada Rusiäneñ 42 şähärendä 619 aşığıç yardäm tabibı qatnaşqan. Levada älege tikşerenügä yomğaq yasap jurnalistlarğa bu xoquq saqlawçılarnıñ, bigräk tä militsiäneñ köç qullanuı kiñ taralğan häm sistematik buluın raslıy dide. Älege tikşerenü näticäläre iğlan itelgän söyläşüdä xökümättän bäysez oyışmalarnıñ wäkilläre xakimiätlär bu xällärgä küz yoma, şuña kürä monda xökümättän bäysez oyışmalarnıñ tıqşınuı kiräk dip belderde. Tübän Novgorodtağı Ğazaplawlarğa qarşı komitet başlığı İgor Kalyapin xäzer militsiäneñ köç qullanuın kontrol'' itüçe xökem sisteması qalmadı di. Köç qullanuğa kübesençä sotsial yaqlanmağan qatlamnar, ayıq xäldä bulmawçılar, çittän kilüçelär, yäşlär, rus bulmağannar duçar itelä. Rusiä Fännär Akademiäseneñ belgeçe Sergey Yenikolopov äytüençä, köç qullanu qorbannarı kemgä möräcäğät itärgä belmi. Tabiblar da militsiädän qıynalğan keşegä meditsina yardäme kürsätü belän genä çiklägä, qıynalğan keşelärgä nindi oyışmalarğa möräcäğät itärgä kiräklegen alar da bik ük belep betermi. Soraşuda qatnaşqan här 5 tabibnıñ öçese ägär ul oyışmalarnıñ adresların belsäk anda xäbär itkän bulır idek dip äytkän. Xökümättän bäysez oyışmalarnıñ yardämennän başqa bu problemanı çişep bulmıyaçaq di Yenikolopov. Anıñ äytüençä, här 5 militsionernıñ berse diärlek Çeçnä yäki Äfğänstanda xezmät itkän häm andağı räximsez şartarnıñ tä''sire alarnıñ bügenge eşlärendä dä çağıla. Yün ayında Rusiä keşe xoquqları wäkile Vladimir Lukin da xoquq saqlaw oyışmaları xezmätkärläreneñ totqarlanuçılarğa qarata möğämäläsenä zarlanuçılardan kilgän möräcäğätlärneñ artıp kitüenä borçılu belderde. Şundıy uq soraşunı yartı yıl elek Qazan xoquq saqlaw üzäge ütkärde häm anda da şundıy uq näticälär iğlan itelgän ide. Naif Aqmal, Gölnaz İlgizär, Alsu Qormaş – Qazan - Praga
XS
SM
MD
LG