Başqortstannıñ üzendä bu arada ällä ni zur säyäsi – ictimağıy çaralar küzätelmäsä dä, respublika tormışına qağılışlı ğawğalı başqa waqıyğalar Rusiä başqalasında bulıp yata. Başqortstan cämägätçelegeneñ iğtibarı soñğı täwlektä näq menä Mäskäwgä yünälde. Anda 15 yül könne Başqortstannan barğan ber törkem keşelärneñ Rusiäneñ berniçä tanılğan cämägätçelek oyışması häm partiäse belän berlektä Rusiä Eçke eşlär ministrlığı binası qarşında qarşılıq aksiäse ütkärüe turındağı xäbärlär şul könne ük Ufağa da kilep citte. Nindi qarşılıq aksiäse bulğan soñ Mäskäwdä? Şuña täfsilleräk tuqtalıp kitik.
Mäskäwdä ilneñ Eçke eşlär ministrlığı binası qarşında, Qaluga mäydanında ütkän piket häm miting Başqortstan militsiäseneñ başbaştaqlığına qarşı yünälderelgän dip belderelde. Älege qarşılıq aqsiäsenä Başqortstannan respubliktağı militsiä xezmätkärläre tarafınnan balaları üterelgän ata – analar häm elek militsiädä eşlgän xemätkärlär barğan ide. Rusiä kiñküläm mäğlümat çaraları xäbärlärenä kürä, Qaluğa mäydanındağı şaw – şulı uram cıyınına «Grajdannar xoquqları öçen» Komitetı, Helsinki Mäskäw Törkeme, «Grajdannar qarşılığı» ictimağıy oyışması, «Keşe xoquqları xaqına» ictimağıy oyışması häm «Yabloqo» partiäse wäkilläre dä kilgän.
Aksiädä qatnaşuçılar Başqortstan eçke eşlär ministrı Rafail Diwayıvnı kiçekmästän eşennän alunı häm ul citäklägän ministrlıqnıñ oyışma – büleklärendäge qorrupsiä oçraqların centekle tikşerä başlawnı taläp itä. Aqsiädä kütärelgän şigärlärdän berniçäsen äytep kitü dä urınlı bulır. «MVD dan faşistlarnı quarğa!», «Diwayıvnı mäxkämägä tartırğa», «Başqortstan Eçke eşlär ministrlığı bügenge könge gestapo ul», «Nurğäliev! Başqortstanda militsiä başbaştaqlığın tuqtatığız!» kebek şigärlär yazılğan ide piketçılar qulında. Mitingnı açqan «Yabloqo» partiäseneñ Mäskäw bülege räise urınbasarı Aleksey Nawälnıy Başqortstan militsiäse belän bäyle cäncallı xällär xaqında mäğlümatlar birep, respublik eçke eşlär ministrı Diwayıvnı wazıyfasınnan buşatu öçen bar mömkinlekne faydalanırğa çaqırdı. «Za grajdanskie prawa» Qomitetı räise Andrey Babuşkin da:«Diwayıv otstavkağa kitärgä tieş häm bez xoquq saqlaw oyışmaları östennän cämägätçelek qontrolen taläp itäbez», – dip belderde.
Başqortstannan kilgän keşe xoquqları öçen köräşçe İldar İsänğulovnıñ çığışı da kisken. Ul ministr Diwayıvnıñ keşe üterüçe militsiä xezmätkärlären yaqlap qaluı, alay ğına da tügel, alarğa maqtawlı isemnär, büläklär taratuı xaqında açınıp söyli.
Rusiä Eçke eşlär ministrlığı citäkçeläre üz binaları aldında ütkän qarşılıq aksiäsenä iğtibarsız qala almağan, älbättä. Anda tiz arada matbuğat oçraşuı oyıştırıldı. Mitingta qatnaşuçılarnı Başqortstan militsiäse eşçänlege öçen cawaplı keşe – militsiä generäl – mayorı Nikolay Mamontov qabul itte. Yuğarı militsiä türäse Başqortstannan kilgän wäkillärne ike säğät buyı tıñlağannan soñ, respublika militsiäsenä bulğan här däğwanıñ centekle tikşereläçägen äytte. Ul şulay uq Başqortstan eçke eşlär ministrı Diwayıvnıñ 2004 yılnıñ täwge yartı yıllıq eşçänlek öçen xisap totu öçen Mäskäwgä çaqırılaçağın da ışandırdı. «Bu qararnı Rusiä eçke eşlär ministrı Räşit Nurğäliev şäxsän üze qabul itte», – dip belderde Niqolay Mamontov.
Elegräk tä xäbär itelüençä, Başqortstan Eçke eşlär ministrlığı östennän häm, ber ük waqıtta, anıñ citäkçese Diwayıv östennän dä qara bolıtlar ber yıl yarım çaması elek ük yözä başlağan ide inde. Respublik militsiäse eşçänlegen Mäskäwdän distälärçä qomissiä kilep tikşerde. Başqortstan militsiäseneñ qanunnarnı bozuı turındağı yazmalar Rusiä kiñküläm mäğlümat çaralarında da bixisäp çıqtı. Ämma barlıq ğäipläwlärne dä Başqortstan militsiäse başlığı Diwayıv äfände «yala yağular», «uydırmalar» dip kire qaqtı. Ä bıyıl respublik Eçke eşlär ministrlığı şul yazmalarnı dönyağa çığarğan gäzitlärgä häm elektron mäğlümat çaralarına qarşı kiñ frontta mäxkämä eşlären başlap cibärgän ide. Qayber xäbärlärgä kürä, soñğı yartı yılda Başqortstan militsiäse üz namusın yaqlap, 12 mäxkämä eşendä ciñep çıqqan. Şularnıñ sigeze xäzer tormışqa aşırılğan da dilär. Ministr Rafail Diwayıv häm anıñ elekke urınbasarı Niqolay Patrikeyev üz namusların yaqlap haman da mäxkämäläşüen däwam itä. İskä töşerep ütik, Patrikeyevnı bıltır Rusiäneñ elekke eçke eşlär ministrı Grızlov kürsätmäse belän eşennän alğannar ide. Ä Diwayıv äfändeneñ üz wazıyfasına turı kilep betmäwe xaqında ayırım doqlad buldı ul çaqta.
Şulay itep, Başqortstan militsiäse östendä qara bolıtlar yänä quyıra başladı. Äle Başqortstannan Mäskäwgä barğan wäkillär, urtaq kileşü nigezendä, qarşılıq aqsiäsen tuqtatıp torırğa buldı. Alar Başqortstan militsiäse tarafınnan qılınğan qırın ğämällär, keşelärne üterülär xaqında härber oçraq buyınça täfsille mäğlümatlar äzerläp betkännän soñ, 19 iyül könne barlıq doqumentlarnı Rusiä eçke eşlär ministrlığı citäkçelärenä tapşıraçaq. Ägär dä üzläreneñ taläpläre tiz arada qänägätländerelmäsä, alar açlıq iğlan itäçäkläre xaqında belderä.
Mäskäwdäge xällärgä Başqortstan militsiäse citäkçelegeneñ mönäsäbäten belü öçen, «Azatlıq» radiosı xäbärçese respublika Eçke eşlär ministrlığınıñ Matbuğat xezmäte citäkçese Ruslan Şäräfetdinovqa möräcägät itte. Ruslan äfändeneñ käyefe şäptän tügel ide. «Bez Mäskäwdä bulğan aqsiäne üz küzlärebez belän kürmädek, şuña kürä anıñ xaqında bernindi qommentariy da birä almıybız», – dip kenä cawap birde ul häm artaban söyläşüdän baş tartuın belgertte. Soñğı süz urınına şunı äytäse kilä. Rusiä eçke eşlär ministrı Räşit Nurğaliev Başqortstandağı militsiä başlığın bu yılnıñ yartı yılı öçen xisap totarğa çaqıraçaq, digän belderü küp keşedä beraz aptıraw uyata. Ni öçen digändä, Başqortstan militsiä xezmätkärläre arasındağı iñ zur yañğıraş tapqan qanun bozular bıyıl tügel, ä ütkän yılda häm annan aldağı berniçä yılda bulğan. Şulay bulğaç, uzğan yıllardağı qırın ğämällär söyläşü temınnan töşep qalamı ikänni? Häm menä iñ soñğı mäğlümat. Rusiä Däwlät Dumasına Başqortstannan saylanğan deputatlar ministr Rafail Diwayıvnı yuqqa ezärlekläwlärdän yaqlawnı sorap, berniçä urınğa xat äzerlägän. Däwlät Dumasındağı Başqortstan deputatları hämmäse dä – «Berdäm Rusiä» fraksiäse wäkilläre.
Mäskäwdäge xällärgä Başqortstan militsiäse citäkçelegeneñ mönäsäbäten belü öçen, «Azatlıq» radiosı xäbärçese respublika Eçke eşlär ministrlığınıñ Matbuğat xezmäte citäkçese Ruslan Şäräfetdinovqa möräcägät itte. Ruslan äfändeneñ käyefe şäptän tügel ide. «Bez Mäskäwdä bulğan aqsiäne üz küzlärebez belän kürmädek, şuña kürä anıñ xaqında bernindi qommentariy da birä almıybız», – dip kenä cawap birde ul häm artaban söyläşüdän baş tartuın belgertte. Soñğı süz urınına şunı äytäse kilä. Rusiä eçke eşlär ministrı Räşit Nurğaliev Başqortstandağı militsiä başlığın bu yılnıñ yartı yılı öçen xisap totarğa çaqıraçaq, digän belderü küp keşedä beraz aptıraw uyata. Ni öçen digändä, Başqortstan militsiä xezmätkärläre arasındağı iñ zur yañğıraş tapqan qanun bozular bıyıl tügel, ä ütkän yılda häm annan aldağı berniçä yılda bulğan. Şulay bulğaç, uzğan yıllardağı qırın ğämällär söyläşü temınnan töşep qalamı ikänni? Häm menä iñ soñğı mäğlümat. Rusiä Däwlät Dumasına Başqortstannan saylanğan deputatlar ministr Rafail Diwayıvnı yuqqa ezärlekläwlärdän yaqlawnı sorap, berniçä urınğa xat äzerlägän. Däwlät Dumasındağı Başqortstan deputatları hämmäse dä – «Berdäm Rusiä» fraksiäse wäkilläre.
