Accessibility links

Кайнар хәбәр

Waşington ğäräp häm İslam dönyası belän mönäsäbätlären yaxşırta alamı?


2001-neñ 11 sintäber waqıyğalarınnan soñ Quşma Ştatlarnıñ ğäräp häm İslam dönyası belän mönäsäbätläre naparaydı. Waşingtonnıñ Äfğänstandağı häm Ğiraqtağı xärbi kampaniäläre, Yaqın Könçığış protsessında İzrail''ne däwamlı räweştä yaqlap kilüe kierenkelekne tağın da arttırdı. 11-nçe sintäber höcümen öyränüçe Amerikan komissiäse ägär dä Waşington üzeneñ tışqı säyäsäten nıq üzgärtmäsä bu wäzğiät tağın da naçarayırğa mömkin dip kisätä. Amerika möselman dönyası belän mönäsäbätlären yaxşırta alamı?

AUDİO: Bez İslam dönyasında barğan fiker köräşenä quşılırğa tieş. Ömetsezlek urınına ömet, ezärlekläw urınına tärräqiät, ülem urınına tormış buldırırğa tieş. Bu işarä şundıy uq maqsatlar belän yäşäwçe häm küpçelekne täşkil itüçe möselmannarnı ruxlandıra häm yaqlıy torğan säyäsät belän bergä alıp barılırğa tieş.

11 sintäber komissiäseneñ räis urınbasarı Lee Hamilton uzğan atnada Waşingtonda şulay dip çığış yasadı. Älege komissiäneñ xisabında xökümätkä kiñäşlär dä birelä. Anda AQŞ Äfğänstan, Ğiraq häm Paqstanğa kübräk iqtisadıy yardäm kürsätergä, Ğäräp häm Möselman dönyasında AQŞnıñ däräcäsen kütärü öçen törle çaralar kürergä kiñäş itelä.

Ämma analitiklar bu eşneñ qıyın bulaçağı turında kisätä. Waşingtonda urnaşqan, Amerikan Möselmannarı Yerusalim öçen dip atalğan advokatlar törkeme citäkçelärennän berse Raid Tayeh Möselman illärenä kübräk yardäm cibärü genä citmi, Amerika ul yardäm aqçalarınıñ tieşençä qullanıluına da ireşergä tieş, Ğäräp häm Möselman qimmätlärenä qarşı kilmi torğan tışqı säyäsät alıp barılırğa kiräk di.

AUDİO: Mondıy tışqı yardäm AQŞnıñ aqça belän satıp alu aşa tä''sir itüe dip bäyälänäçäk. Moñarçı yözlärçä million dollar yardäm alğan illärdä ul şulay qabul itelde. Çönki ul yardäm ul illärdä yäşäwçe xalıqnıñ tormışına yä sizelerlek tä''sir itmäde, yä AQŞ xökümäteneñ tışqı säyäsäte ul tä''sirne kümep kitte.

Tayeh ğäräp häm möselman dönyasında küplär AQŞ xökümäteneñ niätlärenä şik belän qarıy, çönki yış qına Waşington möselmannar öçen möhim bulğan mäs''älälärdä ike törle standardlar qullanğan kebek di. Misal öçen AQŞ barlıq illärne keşe xoquqların saqlarğa çaqıra, şul uq waqıtta Rusiäneñ Çeçnädä keşe xoquqların bozuına küz yoma.

Tayeh AQŞnıñ tışqı säyäsätendäge töp problema anıñ Fälestin-İzrail'' nizağına qarata pozitsiäse di. Waşington Yaqın Könçığış tınıçlıq protsessında aradaşçılıqnı, citäkçelekne üz östenä aldı, ämma Amerikanıñ İzrail'' premyer-ministrı Ariel Şaronnı yaqlawı näticäsendä söyläşülär tuqtalıp qaldı di Tayeh. Tahey üze Amerika watandaşı. Anıñ fikerençä, iñ möhime AQŞ üzeneñ mönäsäbäten üsgärtergä tieş, möselmannar üzlärenä häm dinnärenä qarata xörmätne sizärgä tieş. Elek AQŞ Däwlät Departamentında häm Saqlanu ministrlığında küzätü analitigı bulıp eşlägän, Yaqın Könçığış mäs''äläläre belgeçe Anthony Cordesman AQŞ belän Möselman dönyası arasındağı problemalarnıñ üzägendä İzrail'' toruın tanısa da, bu mäs''älägä başqa çişeleş täqdim itä. Cordesman Amerikanıñ ğäräp häm möselman dönyaları belän mönäsäbäten yaxşırtu öçen ğömümi, urtaq ber yul bula almıy, här il belän ayırım, andağı şartlarğa kürä eş itärgä kiräk di. Bu bigräk tä İzrial''-Fälestin nizağına qarata döres bulaçaq, Waşington taraflar arasında tınıçlıq kileşüenä ireşü öçen ğädel aradaşçı buluın kürsätergä tieş di Cordesman.

AUDİO: Ul illärneñ barısında da diärlek bezneñ töp problema – İzrail belän berektäşlegebezne saqlap qalu yulların tabu häm tınıçlıq protsessındağı adımnar aşa ğäräp häm islam dönyasına çişeleş ezläwebezne, citäkçelekne üz östebezgä alunı kürsätü. Bu bik tä, bik tä citdi mäs''älä, häm monda terrorçılıqnıñ säbäplären beterü öçen ğömümi kiñäşlär genä çişeleş birä almıy.

Ul 11 sintäber komissiäseneñ qayber kiñäşläre belän kileşmi. Şul isäptän, Ayırım ğäräp häm möselman illärenä yardämne arttıru turındağısı belän. Komissiä AQŞnıñ İzrail'' belän tığız elemtälärne saqlap qalıp ta ul illärdäge xalıqlar belän mönäsäbätlälre yaxşırtu öçen başqa närsälär eşli aluı turında äytmägän di Cordesman.

Naif Aqmal, Praga.
XS
SM
MD
LG