Accessibility links

Кайнар хәбәр

Mäsxät törekläreneñ berençe törkeme yaña watanı - Quşma Ştatlarğa kilde


Berniçä ay elek "Azatlıq" radiosı, soñğı yıllarda Rusiäneñ Krasnodar ölkäsendä yäşäwçe mäsxät töreklärenä Amerika Quşma Ştatlarına küçep kitü mömkinlege birelüe xaqında söylägän ide, xörmätle tıñlawçılar. Küçüneñ formal'' yaqların xäl itkännän soñ alarnıñ berençe törkeme uzğan atnada Quşma Ştatlarğa kilep citte. Meñlägän törek Krasnodarda, cirle xakimiat qorğan kirtälärgä qaramastan, küçep kitü öçen dokumentların äzerläp yöri.

Bü küçenü mäsxät törekläre öçen soñğı 60 yıl eçendä inde öçençese bulaçaq, xörmätle tıñlawçılar. Asılda alar üz watanı itep Gruziäne sanıy, 1944-nçe yılnıñ noyäbr ayında sovet diktatorı Stalin nigezdä awıllarda yäşägän möselman mäsxät töreklären Urta Aziägä näq menä şunnan quğan ide. 1989-nçı yılda Üzbäkstannıñ Firğänä üzänendä qanlı suyışlar başlanğaç, distälägän meñ törek sovet ğäskärläre tarafınnan aşığıç räweştä annan yänä köçläp küçerelde häm Azärbaycan belän Rusiäneñ Krasnodar ölkäsendä urnaştırıldı. Qaçaqlarnıñ möselman dinendä buluı, urıs millätçelege, pravoslav qaraşlar kiñ taralğan Krasnodarda töreklär häm cirle urıs xalqı arasında yaña problemalar tudırdı. Krasnodar xakimiateneñ açıqtan-açıq millätçel tarafnı aluı arqasında mäsxät törekläre tämam xoquqsız milli törkemgä äylände, alar yäşäw urınnarında terkälmäde, eşkä alınmadı, balaları uqıtılmadı. Krasnodardağı 13 yarım meñ törekneñ barı tik 4 meñenä genä Rusiä watandaşlığı birelde, qalğannarı Üzbäkstannan quyılğannan birle, yäğni 15 yıl däwamında bar qanuni xoquqlarınnan mäxrüm itelep yäşäde. Menä şularnıñ 84-e uzğan atnada, amerikan xökümäteneñ maxsus programması nigezendä Krasnodar belän xuşlaşıp Quşma Ştatlarnıñ Philadelphia qalasına kilde. Kiläse aylarda alar artınnan tağın 9-10 meñläp mäsxät törke bötenläygä Amerikağa küçäçäk dip kötelä. Alarnıñ Quşma Ştatlarğa kitü täqdimen nigä qabul itärgä buluın, mäsxät törekläre xoquqların yaqlawçı Watan törkeme wäkile Särwär Tedorov, Krasnodardağı millättäşläre xälen bar işek-täräzäläre bikle, etlär belän saqlanğan yabıq bülmädä yäşäwgä tiñläp, Quşma Ştatlar täqdime bezgä şunnan qotılu mömkinlegen birde, bezgä başqa yul qalmağan ide, bez balalarıbıznı, üzebezneñ kiläçäkne saqlap qalırğa telibez dip añlattı:

Audio, Särwär Tedorov

Amerikan programması fivral urtalarında başlanğan ide, ul Krasnodarda yäşägän, watandaşlığı bulmağan, yäisä watandaşsız zatqa öylängän här mäsxät törke öçen dä açıq. Monı Rusiä xakimiate da xuplap çıqtı, Mäskäw, töreklärneñ Amerikağa kitüe ildäge mäsxät problemasın tulısınça yabuğa, Krasnodardağı millätara qarşılıqlarnı beterügä kiteräçäk dip ömetlänä. Läkin şuña da qaramastan, Krasnodardağı cirle xakimiat kitärgä telägän mäsxät töreklärenä monıñ öçen qäğäzlär äzerläw eşendä törle kirtälär qora. Ölkädä millätara tatulıq urnaştırunı alğa sörgän cämäğät törkeme başlığı Vadim Karastılev, xakimiat süzdä töreklärgä härtörle yardäm wäğdä itsä dä, çınbarlıqta kirtälär genä qora, bu bigräk tä milek mäs''älälärenä, töreklärneñ kitär aldınnan yortların satuğa qarıy dip belderä.

Audio, Vadim Karastılev

İkençe dönya suğışı barışında quılğan başqa xalıqlardan ayırmalı bularaq, mäsxät törekläre Stalin ülgännän soñ da, soñraq ta räsmi töstä aqlanmadı. Quşma Ştatlarğa küçep kitkän oçraqta da alar moña ireşü köräşen tuqtatmayaçağın, ike tapqır quılğan xalıqnıñ xoquqların torğızırğa teläwen belderä.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG