Azatlıq radiosı tapşırularında Mordoviäda erzya xalqınıñ Ras'ken Ozks isemle bäyrämen ütkärü turında işetterelgän ide inde. Bu bäyräm 370 yıl ütkärelmiçä, 1999 yılda yañadan torğızıldı häm bıyıl 10 iyüldä ikençe qat ütkärelde. Ul ğına da tügel, bıyıldan başlap bu bäyräm Mordoviä respublikasınıñ byudjet xisabınnan ütkärelä barır. Tatarlar belän aralaşıp yäşägän xalıqlar üzläreneñ borınğı ğadätlären, traditsiälären, bäyrämnären yañadan torğıza başlawları bik yaxşı häm küñelle küreneş. Ämma Mordoviäda şul Ras'ken Ozks belän bäylängän häm 21 nçe ğasırda hiç tä kötelmägän ber xäl kilep çıqtı. Mordoviänıñ pravoslav çirkäw wäkilläre häm bäyräm ütkärelgän rayonnıñ citäkçeläre bäyrämne oyıştıruçılarnı tabiğat bäla-qazası barlıqqa kiterüdä, xätta ber keşeneñ ülüendä dä ğayıplilär ikän.
14 iyüldä, Ras'ken Ozks bäyrämennän soñ dürt kön uzğaç, näq şul bäyräm ütkän cirlärdä, Mordoviänıñ Bol'şe-İgnatovo rayon üzägendä häm yaqındağı Andreevqa, Çuqalı awıllarında ber köçle urağan uzğan. Bik qatı cillär iskän, öermälär bulğan, berdän bik küp yañğır yauğan, boz töşkän, cil häm öermälär öy tübälären oçırıp alıp kitkän, ağaçlar awğan, elektr çıbıqlar özelgän, ber pensioner batıp ülgän. Şul uq waqıtta rayonnıñ üzgä awıllarında hawalar tınıç bulğan, qoyaş yaqtırtqan, cil bulmağan.
Bu faciğanı Çuqalı awılı yanında 10 iyüldä ütkän Ras'ken Ozks bäyräme belän turıdan-turı bäyläw xäzerge zamanda, 21 ğasırda, nindi genä axmaqlıq itep kürenmäsä dä, Mordoviänıñ räsmi gazetası bulğan “İzvestiä Mordovii” gazetası şundıy ber ğayıpläwçe fiker kiterä. Saranski seminariäsınıñ rektorı Aleksandr Pelin Mordoviäda pravoslav çirkäwneñ iñ köçle ideoloğı itep sanala. Şul Aleksandr Pelin “İzvestiä Mordovii” gazetasınıñ 16 iyül sanında Bol'şe-İgnatovo rayonındağı faciğanıñ säbäpläre turında şulay äytä (sitat): “Vozmojno, çto etot urağan v Bol'şom İgnatove ne posledniy. Priçinı? V etom rayone postoyanno proxodyat yäzıçeskie moleniä. A eto zaigrıwanie s temnımi silami” (sitat tämam).
Bilgele, erzyannarnıñ äkren genä üzläreneñ borınğı dinnärenä qayta baruına pravoslav çirkäw qotırınıp qarşı tora. Erzya aktivistlarına qarşı bulğan nindi genä uydırmalar uylanıp çığarılmıy häm şul uydırmalarnı awıl çirkäwlärenä yöregän xalıqqa taratalar. “Ras'ken ozks” bäyrämeneñ töp oyıştıruçısı, “Erzya telen qotqaru fondı” citäkçese Grigoriy Musalev şulay äytte:
– Агитацию провели служители русского православия. Конечно, обидно, что такой человек, как ректор духовной семинарии, Саранского, что такое высказывание.
– Grigoriy Dmitrieviç, sezneñ Ras'ken Ozks bäyräm köne bik matur, bik yaxşı ide.
– Если Бог есть, именно Бог давал уже 15 лет самые лучшие дни проведение Озкса. В этот день единственный день был, когда проводился Раськень Озкс, был солнышко, светило ярко, тепло было. А до этого целый месяц в Игнатовском районе каждый день шли дожди. И что интересно, и после этого дня до сих пор идет дожди каждый день. В чем дело? Русское православие, часть представителей русского православия, молились заранее, чтобы в этот день был ураган, шторм и град. К нам подходили два человека разные с Андреевки, с Игнатова, сказали, что монахи молились, чтобы в этот день именно плохая погода. Наверное, они и намолились.
Erzya aktivistların pravoslav çirkäw wäkilläre genä häm nadan awıl äbiläre genä ğayıpläsä, yarıy ide. Ä bit şul urağannan soñ İgnatovo rayon başları da, Saranskida eşläwçe qayber erzya xalqınnan bulğan citäkçelär dä Grigoriy Musalewnı häm anıñ iptäşlären sügep sügälär. Äyterseñ dä, bu citäkçelär çınnan da urağannıñ Ras'ken Ozks uzdıru säbäbennän çıqqan digän yuq-barğa ışanalar.
– Много еще людей малограмотных, мало читают, и не понимают законы природы. Ну где-то процентов пять моих знакомые отвернулись и обвиняют теперь именно меня и организаторов Раськень Озкса. Есть такой руководитель большого ранга в Игнатово, который выразил, что это “Бог наказал”. Он сказал, что “люди недовольны, вот намолились, многие женщины хотят вас наказать, ругают и проклинают”. А я спросил: “А почему?” “Потому что вы молились другому Богу”. А я ему ответил: “Бог-то один, един. И мы молились единому Богу”. Сегодня меня не принял мой знакомый, близкий человек был. Были вопросы, с ним кое-какие хотели решить. Он сказал секретарше, что “пусть идет в Игнатово и разберется, почему такое дело он натворил”. И не принял меня.
Şulay da erzya xalqınıñ aktivistları, Grigoriy Musalev häm başqalar, yuğalıp qalmıylar, üz eşlären däwam itälär.
– Нас еще радует, что действительно многие радуются до сих пор, что прошел этот праздник прекрасно, вдохновило их, и хочется, как некоторые выражаются, жить, и будут ждать следующий Раськень Озкс.
Şulay itep, pravoslav çirkäveneñ agitatsiäse erzya xalqınıñ Ras'ken Ozks (tatarça “Xalıq Keläwe”) bäyrämen oyıştıruçılarğa kötelmägän awırlıqlar kitersä dä, erzya aktivistları birelmi, alar üz eşlären eşli – borınğı ğoref-ğadätlären torğıza baralar.
İrek Bikkinin, Mordoviä
İrek Bikkinin, Mordoviä
