Accessibility links

Кайнар хәбәр

AQS xärbiläre Ğiraq totqınnarın cäberläp "küñel açqanmı" ällä "färman ütägänme"?


Äbü Ğraib törmäsendä bulğan waxşileklär öçen kem cawaplı digän soraw tiräsendä bäxäslär qıza bara. Quşma Ştatlarnıñ xärbi tikşerüçeläre bu ğämällär "küñel açu" häm "töşenkelektän qaçu" maqsatı belän başqarılğan dip, amerikan xärbilären aqlarğa mataşa. Ğäyeplänüçelärneñ berse, Lynndie Englandnıñ advokatı isä bu ğämällär östän töşerelgän färman belän başqarılğan dip belderä. Lynddie sişämbedä tıñlawlarğa çaqırıldı..

Amerikan xärbiläre Ğiraq totqınnarın cäberläp, kimsetep töşkän fotosürätlär bar dönyanı äylänep çıqqannan soñ Quşma Ştatlar prezidentı George Bush bu xällär öçen ğafu ütenergä mäcbür buldı. Ämmä älege waxşeleklär öçen kem ğäyeple digän soraw tiräsendäge bäxäs äle dä tınmıy. Xäterläsägez, sürätlärneñ bersendä Lynndie England isemle tutaş ber Ğiraq totqının et bawına utırtıp töşkän ide. Sişämbedä anıñ eşenä bäyle tıñlawlar açıldı. Bu tıñlawlarda, Lynndie xärbi mäxkämä aldına basaçaqmı-yuqmı – şul mäsälä xäl itelergä tieş. Äytergä kiräk, bäxäslär anda da däwam itte. Äbü Ğraib cancalın tikşergän ike ofitser Lynddie häm tağın 6 xärbi bu waxşileklärne üz beldekläre belän başqarğan, alarğa bolay eşlärgä berkem dä quşmağan digän fikerne alğa sörergä tırıştı. Ni öçen xärbilär alay qılanğan soñ digän sorawğa, ofitsernıñ berse, Paul Arthur, alar monı küñel açu, töşenkelektän qotılu öçen eşlägän dip belderde. İkençe ofitser, Warren Worth süzlärençä, mondıy ğämällärne başqarırğa östän färman bulğan dip äyter öçen ber dälil dä tabılmağan. Ä menä Lynndie Englandnıñ advokatı Richard Hernandez süzlärençä, Lynddie häm anıñ 6 iptäşe bu ğämällärne küzläw räsmilärennän alğan färman nigezendä başqarğan.

Audio (Richard Hernandez)

"Totıqlardan cawap alunı ciñeläytü öçen xärbi küzläwçelär alarnı qıynarğa, eşkärtergä quşqan."

Hernandez äytüençä, bu ısul Äbü Ğraib törmäsendä genä tügel, başqa urınnarda da qullanılğan, cäberläwlär kiñ qullanış tapqan.

Äbü Ğraib cancalı turında qapma-qarşı ike xisap dönya kürde. Yül ayında baş xärbi inspektor äzerlägän xisapta, bu xällär çığarma bulıp tora, başqa urınnarda mondıy närsä yuq digän näticä yasalğan. Xalıqara Qızıl Xac komitetı Fevral ayında kündergän xisapta isä, näq kirese äytelä. Senatnıñ Xärbi xezmät komitetında tanılğan demokrat Carl Levin da Äbü Ğraib törmäsendäge xällärneñ ayırım ber oçraq buluına ışanmıy:

Audio (Carl Levin)

"Xärbilär süze belän äytkändä, soraw alu qağidäläre daimi üzgärep torğan şartlarda, mondıy xällärneñ Ğiraqta, Äfğanstanda, başqa urınnarda bulmawına ışanuı qıyın."

Ul arada Äbü Ğraib öçen cawaplı bulğan amerikan generalı Janis Karpinski, BBC radiosına birgän äñgämäsendä, bu waxşileklärne, küräseñ Pentagonğa barıp citmäsen öçen, minnän yäşerep kilgännär dip belderde. Karpinski xanım wazifasınnan çitlätelsä dä, anıñ üzenä ğäyepläwlär belderelmäde. Lynndie England östennän açılğan tıñlawlar ber atna çaması barır dip kötelä.

Ali Gilmi, Praga
XS
SM
MD
LG