"Kitergä mikän, kitmäskä mikän?" İxtimal, bu soraw xäzer Donald Rumsfeldnıñ üzen dä borçıy. Näq menä anıñ tarafınnan bilgelängän maxsus komissiä şuşı atnada Pentagon räsmilären ğäyeplägän xisap bäyän itte. Äbü Ğraib törmäsendä amerikan xärbiläre Ğiraq totqınnarın cäberlägän fotosürätlär bar dönyanı äylänep çıqtı häm bu xällär Quşma Ştatlarnıñ abruyına zur zıyan kiterde. Elekke saqlanu ministrı James Schlesinger citäklägän 4 keşedän torğan maxsus komissiä xisabında äytelgänçä, Ğiraq törmäsendä bulğan waxşileklär öçen fotoğa töşerelgän berniçä soldat qına tügel, ä Pentagonnıñ yuğarı räsmiläre dä ğäyeple, çönki näq menä alar şundıy ğämällär qılu öçen şartlar buldırğan, waxşileklärgä yul quyğan. Monnan tış bu komissiä Pentagon citäkçelären Ğiraqtağı ğisyanğa qarşı tora almawda da ğäyepli. Washingtondağı Cato institutı belgeçe Galen Carpenter komissiäneñ xisabı turında Azatlıqqa bolarnı äytte:
Audio (Galen Carpenter)
"Xisapta äytelgänçä, Pentagon citäkçeläreneñ Ğiraqta totqınnar belän eş itü strategiäse bulmağan. Küräseñ alar mondıy ğisyan bulır dip kötmägän. Totqınnarnıñ da şulay küp bulırın kötmägän. Bolar barısı da iñ zur däräcädä xatalar bulıp tora."
Mondıy wazğiättä yuğarı räsmineñ ber genä yulı bar, ul da bulsa urınınan kitü. Çärşämebdä amerikanıñ kiläse prezidentlıqqa namzäte John Kerry, Rumsfeldnı näq menä şulay eşlärgä çaqırdı. Şul uq waqıtta komissiä äğzaları, Rumsfeldnı tänqitläsä dä, ul urınınnan xäzer kitergä tieş tügel digän fikerdä. Washingtonda ütkän matbuğat oçraşuında komissiä räise James Schlesinger bolay dide:
Audio (James Schlesinger)
"Sez saqlanu ministrı turında soradığız. Şunı äytim, anıñ kitüe Amerika doşmannarı öçen bäyräm bulaçaq. Şuña kürä, minemçä, bu adım xata bulır ide."
Prezident saylawlarına 2 ay qalıp barğanda Rumsfeldnıñ urınınan kitüe ikele. Bu adım qabat prezident bulırğa telägän Bush öçen zur orım bulır ide. Ä menä Washingtondağı Carnegy Endowment belgeçe Thomas Carothers fikerençä, bu cancal arqasında Amerikağa kilgän zıyınnı urınnan kitep kenä tözätep bulmıy:
Audio (Thomas Carothers)
"Bu cancal dönyada keşe xoquqları häm demokratiä sağında toruçı Quşma Ştatlar abruyına zur orım buldı. Monı xäzer urınınnan kitü, maxsus tikşerü, cäza birülär belän genä tözätüe awır."
Yarıy urınınnan kitmägän oçraqta yuğarı räsmi zur xatalar öçen cawaplılıqnı niçek üz östenä ala ala? Zamanında Berläşkän Millätlärneñ Qaçaqlar komissiäsen citäklägän, xäzer Princeton universitetı professorı Fredrik Barton ğafu ütenergä täqdim itä:
Audio (Fredrik Barton)
"Minemçä ğafu ütenü yärdäm itä ala, çönki bu, min problemanı beläm, anıñ östendä eşlim, digänne añlata. Ğafu ütenmägän oçraqta, kiresençä, ul çittä tora digän xis köçäyä. Xäzer näq menä şul xäl."
Bush ta, Rumsfeld ta bu cancal uñayınnan ber tapqır ğafu ütengännär ide inde. Demokratlar tarafdarı bulğan Fredrik Barton fikerençä, bu soñğı xisaplardan soñ Bush administratsiäse tağın ber tapqır häm tağı da nığraq itep ğafu ütenergä tieş bulaçaq.
Ali Gilmi, Praga
Audio (Galen Carpenter)
"Xisapta äytelgänçä, Pentagon citäkçeläreneñ Ğiraqta totqınnar belän eş itü strategiäse bulmağan. Küräseñ alar mondıy ğisyan bulır dip kötmägän. Totqınnarnıñ da şulay küp bulırın kötmägän. Bolar barısı da iñ zur däräcädä xatalar bulıp tora."
Mondıy wazğiättä yuğarı räsmineñ ber genä yulı bar, ul da bulsa urınınan kitü. Çärşämebdä amerikanıñ kiläse prezidentlıqqa namzäte John Kerry, Rumsfeldnı näq menä şulay eşlärgä çaqırdı. Şul uq waqıtta komissiä äğzaları, Rumsfeldnı tänqitläsä dä, ul urınınnan xäzer kitergä tieş tügel digän fikerdä. Washingtonda ütkän matbuğat oçraşuında komissiä räise James Schlesinger bolay dide:
Audio (James Schlesinger)
"Sez saqlanu ministrı turında soradığız. Şunı äytim, anıñ kitüe Amerika doşmannarı öçen bäyräm bulaçaq. Şuña kürä, minemçä, bu adım xata bulır ide."
Prezident saylawlarına 2 ay qalıp barğanda Rumsfeldnıñ urınınan kitüe ikele. Bu adım qabat prezident bulırğa telägän Bush öçen zur orım bulır ide. Ä menä Washingtondağı Carnegy Endowment belgeçe Thomas Carothers fikerençä, bu cancal arqasında Amerikağa kilgän zıyınnı urınnan kitep kenä tözätep bulmıy:
Audio (Thomas Carothers)
"Bu cancal dönyada keşe xoquqları häm demokratiä sağında toruçı Quşma Ştatlar abruyına zur orım buldı. Monı xäzer urınınnan kitü, maxsus tikşerü, cäza birülär belän genä tözätüe awır."
Yarıy urınınnan kitmägän oçraqta yuğarı räsmi zur xatalar öçen cawaplılıqnı niçek üz östenä ala ala? Zamanında Berläşkän Millätlärneñ Qaçaqlar komissiäsen citäklägän, xäzer Princeton universitetı professorı Fredrik Barton ğafu ütenergä täqdim itä:
Audio (Fredrik Barton)
"Minemçä ğafu ütenü yärdäm itä ala, çönki bu, min problemanı beläm, anıñ östendä eşlim, digänne añlata. Ğafu ütenmägän oçraqta, kiresençä, ul çittä tora digän xis köçäyä. Xäzer näq menä şul xäl."
Bush ta, Rumsfeld ta bu cancal uñayınnan ber tapqır ğafu ütengännär ide inde. Demokratlar tarafdarı bulğan Fredrik Barton fikerençä, bu soñğı xisaplardan soñ Bush administratsiäse tağın ber tapqır häm tağı da nığraq itep ğafu ütenergä tieş bulaçaq.
Ali Gilmi, Praga