Sovetlar berlege taralğannan soñ, bäysezlek alğan yaqın çit illärdän küp kenä keşelär Başqortstan belän Tatarstanğa küçenep kilä başladı. Başqortstanğa kilüçelärne ikençe törle itep äytkändä kilüçelär dip tügel, ä qaytuçılar dip atarğa da mömkin. Çönki alarnıñ zur küpçelege elekke yıllarda bäxet ezläp soyuzdaş respubliklarğa, Urta Aziä töbäklärenä kitkän keşelär.
Başqortstanğa soñğı un yıl eçendä genä dä 450 meñnän artıq keşe küçenep qaytqan. San buyınça şularnıñ kübese tatarlar, ikençe urında başqortlar, annan urıslar kilä. Mäğlüm inde, Urta Aziä respubliklarınnan, Qazaqstannan mäcbüri küçenep qaytuçılar tuğan yaqlarında yärdämgä moxtac. Çönki alar moñarçı yäşägän cirlärendäge fatirların, cirlären yuq qına bäyägä qaldırıp kitärgä mäcbür bulğan. Şuña kürä Başqortstanğa qaytqaç, alarnıñ küpçelegeneñ şunda uq yort yäki fatir satıp alırğa matdi mömkinlekläre bulmadı. Monı isäpkä alıp, Başqortstannıñ xalıqnı sotsiäl yaqlaw yünäleşendäge oyışmaları qaçaqlarnı yort – cirle itü, alarnı eşkä urnaştıru öçen quldan kilgänçä yärdäm itärgä tırışa. Ämma bu eş gel genä şoma barmıy. Älege dä bayağı aqça citmäwgä häm başqa säbäplärgä sıltanalar.
Başqortstanğa küçep qaytqan qaçaqlarğa qağılışlı mäsälälärne xäl itügä Rusiä xökümäte dä, xätta qayber çit illär dä alına başladı. Äle bu atnada Başqortstanğa kilgän Şweysariä wäkilläre dä näq menä şuşı problem buyınça yärdäm itü barışın tikşerde. Şweysariäneñ Rusiädäge ilçelegeneñ Qoordinatsiä byurosı direktorı urınbasarı Doroteyä Qol'de belän tözeleş eşläre yünäleşendäge texnik qurator Franqo Poretti Başqortstanğa dürt könlek eş säfärlärenä yomğaq yasap, 10 sentäbr könne Ufada «Başinform» mäğlümat ağentlığında jurnalistlar öçen matbuğat oçraşuı oyıştırdı.
Qunaqlar Başqortstan qaçaqlarına yärdäm itü proğramması xaqında baytaq mäğlümatlar birde. Şweysariä xökümäte yärdäme belän Ufa yanındağı Nağayıwo awılı bilämälärendä çittän küçep qaytqan 120 ğäilägä yortlar tözeläçäk ikän. Här şäxsi xucalıq öçen 15 sutıy cir bülenä. Anda mal – tuar totarğa da, baqçalarda yäşelçä, ciläk – cimeş üsterergä dä mömkin bulaçaq. Küçenep qaytuçılarğa yortlar tözüne bıyıl üktäber ayında başlap, kiläse yılnıñ august – sentäbr aylarına tämamlarğa niätlilär. Äle anda Şweysariädän küçerelgän aqçağa elektr, ğaz ütkärelä, yullar salına.
Matbuğat oçraşuında Başqortstan Eçke Eşlär ministrlığınıñ migratsiä eşläre buyınça İdaräse citäkçese Batır Xismätullin da çığış yasadı. Ul qayber qaçaqlarğa yortlar tözeleşe öçen buşlay subsiädiälär bireläçägen citkerde. Küçenep qaytqan keşelergä Nağayıwo awılındağı kebek ük maxsus bilämälärneñ respubliknıñ başqa töbäklärendä dä bulaçağın da ışandırdı ul. Ä Şweysariä wäkilläreneñ yärdämenä Batır Xismätullin ayıruça räxmätle. (audio – Azatlıqnıñ comğa tapşıruında)
Başqortstanğa elek çit yaqlarğa çığıp kitkän millättäşlärebez genä äylänep qaytmıy, ä başqa millätlär wäkilläre dä küçenep kilä. Alarnı Başqortstannıñ tınıç töbäk buluı, eş taba alu mömkinlege qızıqtıra häm cälep itä. Ämma başqa xalıqlarnıñ Başqortstanğa küpläp kilüen respublik xalqı bik şatlanıp qabul itä disäñ, bu xaqiqätkä xilaflıq itü bulır ide. Respublik xalqı çit millätlär wäkillärenä şiklänep qarıy. Moña andıy küçenep kilüçelär qaysıberdä üzläre dä ğäiple dip belderä alar.
– Monda üzebezgä dä yäşärgä yortlar, ayırım fatirlar citmägändä, alar bezneñ öleşkä kerä, eş urınnarın da biläp, eşsezlekne arttıra andıylar, – digän däğwalarnı da eş işetergä mömkin. Şunnan qayber qarşılıqlar da kilep tua. Moña iñ soñğı misal itep, respubliknıñ Quşnarenko rayonındağı cäncalnı kiterergä bula. Bu rayon üzägenä berniçä yıl elek biş – altı ğäilä körd milläte wäkilläre kilep urnaşa. Urındağı xaqimiät alarğa yäşäw häm eşläw xoquğı birä. Kördlär biredä töplänep alğaç, üz eşlären dä açıp cibärä. Şäxsi eşquarlıq belän şöğellänüçe kördlärgä üz bazarların buldıru öçen urın birelgän. Şul uq waqıtta xaqimiätlär urındağı eşquarlar moñarçı eşlägän bazarnı yabalar da, alarğa kördlär qulına tapşırılğan bazarda säwdä itärgä quşalar. Ämma rayondağı tatar häm urıs eşquarları monıñ belän kileşmi. Kördlär üz bazarlarında säwdä itü öçen qıymmät bäyä ala, dip belderä alar. Quşnarenqo rayonı xaqimiäte ğämällärenä rizasızlıq belderüçelär bu şimbädä, 11 sentäbr könne rayon xaqimiäte binası qarşına qarşılıq çarasına cıyılaçaq. Uram cıyınınıñ nindi näticä belän betüen älegä berkem dä farazlıy almıy. Mitingnı oyıştıruçılarnıñ berse – rayonnıñ «Bol'şewik» kümäk xucalığı räise Fähim Qorbanov süzlärençä, bu aqsiäne fäqät kördlärgä qarşı oyıştırılğan çara dip añlarğa kiräkmi, yağni anıñ millätara nigezlege yuq. Bu barı tik rayon xaqimiätläreneñ eşquarlarğa törleçä qaraşına rizasızlıq belderü häm ğädellek taläp itü çarası ğına. Älege ğawğa turında kiläse tapşırularıbızda östämä xäbär birerbez.
