Accessibility links

Кайнар хәбәр

Çit il gazetaları Putinneñ demokratiäne çikläw planın tänqit itälär


Russiä prezidentı Putinneñ Beslan faciğäsennän soñ, ildä terrorrğa qarşı täsirle köräş häm iminlekne nığıtu öçen nindi çaralar küräçäge qızıqsınıp kötelgän ide. Läkin, anıñ düşämbedä yasağan çığışı, iminlekne tügel, ä üzeneñ xakimiäten tağı da küberäk nığıtunı, federal sistemanı yuqqa çığarunı, demokratiäne çiklävne genä maqsät itep quyuın kürsätte.

Kärim Qamal Putinneñ planına qarata qayber säyäsmännärneñ reaksiäse turında söyläde. Älbättä, säyäsätçelärneñ tänqite totnaqlı bula. Ä inde bäysez informatsiä çaraları diplomatik totnaqlıq kürsätergä mäcbür tügellär. Şul säbäple alanıñ reaksiäse dä kiskeneräk. İnternational Herald Tribun gazetasınıñ yazuınça, AQŞ administratsiäsenneñ reaksiäse totnaqlı buldı. Monda administratsiäneñ soñğı yılda Russiä belän mönäsäbätlärneñ salqınaya baruına borçılu sizelä. Administratsiä väkilläre uzğanda Russiäne yomışaq itep kenä tänqitlävneñ dä, mönäsäbätlärne kiskennäşterüenä kiterüe xävefländerä. Läkin, Buşqa yaqın torğan şäxeslärneñ süzlärençä, Putinneñ soñğı vaqıtlardağı anti-demokratik adımnarı, şul sanda xäkümätne tänqitlägän eşquar citäkçelären ezärlkeläv, dävlät milken Russiä citäkçese duslarına tapşıru, amerikan şirkätläre belän tözelgän nefte çığaru kontraktların köçtän çığaru borçılu tudıra ikän. İnternational Herald Tribun maqäläsendä äänä şundıy fiker äytelä.

Christian Science Monitornıñ yazuına qarağanda, Putin 2000-nçe yılda prezident bulğanna soñ, bäysez medianı auızlıqladı, eşquar oligarxlarğa kemneñ xuca buluın kürsätte, gubernatorlarnıñ xakimiäten çikläde häm politik oppozitsiäne zäğiflätte. Xäzer inde prezident milli berdämlek digän bulıp gubernatorlıq postına namzätlärne üze bilgelärgä tieşlegen äytä. Alar saylauçılar tarafınnan tügel, ä cirle parlamentlar tarafınnan raslanırğa tieş. Putin şulay uq Dävlät Dumasınıñ partiä ismelegendäge namzätlär arasınnan saylanırğa tieşlegen dä äytä. Bügenge Dävlät Dumasınıñ yartısı saylauçılar tarafınan turıdan-turı saylana. Bu adımnar xakimiätneñ Keml qulında buluına kiteräçäk, läkin Beslan häm anan elek bulğan terror aktlarına kitergän iminlek buşlığın tutıra almayaçaq. Uzğan ayda ike oçqıçnıñ şartlatıluı, säyäsmännärne saylau metodın üzgärtüne tügel, ä hava maydanında kontrolne nığıtırğa kiräklegen kürsätä. Putin üzäkläşterü Russiädä imnlekne nığıtaçaq dip äytä ala, läkin, kiresençä buluı küberäk ixtimal. Avtoritarizm näticäsezlekne üsterä, keşelär yuğarıdan kürsätmä kötäçäk. Putin sovet ısulı idarä Russiäneñ kiläçägen garantiäliäçäk dip uylauı belän yalğışa. Anıñ ilendä monı äyterlek keşelärneñ az buluı säbäple, AQŞ häm Yevropa monı yañğıratıp äytergä tieş dip yaza amerikan gazetası Christian Science Monitor.

Başqa ber amerikan gazetası Washington Postnıñ yazuınça, Putinneñ Russiä gubernatorların turıdan-turı saylau sistemasın beterü häm üz kontrolendäge partiä citäkçeläre bilgelägän isemlekkä esasän parlament sayluaların ütkärü qararı, Russiädä tiranlıq urnaştıruğa alıp baraçaq. Monı terrorğa qarşı köräş belän aqlap bulmıy. Putinneñ bu xaqtağı plannarı inde aylarçam elek äzer ide. Anıñ Beslandağı terroristik höcümne bu planın ğämälgä quyu öçen faydalanuı tsinik . Putin Ferdinand Markos, Anastasio Somoza yäisä Park Chung Heelär kebek iskerep betkän ısulda diktatura urnaştıra. Ul döşmanğa qarşı toru öçen dävlätne nığıtırğa kiräk dip däğvä itä. Tegelär dä şundıy uq argument qullandılar. Russiä terrorğa qarşı köräşergä tieş. Läkin, saylalarnı beterü häm Putin opponentların qısunıñ bu köräş belän ber nindi dä bäyläneşe yuq dip yaza amerikan gazetası Washington Post.

Färit İdelle, Praga.
XS
SM
MD
LG