Ser tügel, Saddamnıñ xalıqara qanunnar tarafınnan tıyılğan küpläp yuq itü qoralların citeşterüe, döresräge ul monı eşläp yata digän farazlar, Ğiraqqa basıp kerüne aqlağan iñ möhim argument bulğan ide. Läkin Saddam Xösäyenne bärep töşerügä inde yıl yarım waqıt ütte, ä andıy qorallar älegä haman da tabılmadı. Ğiraqta eşlägän amerikan qoral inspektorları citäkçese Charles Duelfer, inde tabılmas ta digän fiker belderä. Ul bu xaqta çärşämbedä, senatnıñ qorallı köçlär komitetı qarşında yasağan çığışında äytte. Duelfer Kongress öçen, Saddam citäkçelegendäge Ğiraqnıñ xärbi qüwäten tikşergän 918 bitlek maxsus xisap äzerlägän ide häm ul anda şaqtıy möhim ber näticä yasıy - amerikan köçläre Ğiraqqa basıp kergändä Saddamda inde ximik yäisä biologik qoral bulmağan, ul atom programmasın da torğızırğa omtılmağan. Duelfer, Farsı qultığı suğışı çorınnan qalğan qoral qaldıqların tabu, yäisä alarnıñ başqa illärgä cibärelü oçraqların açıqlaw äle mömkin bulsa da, monıñ ixtimalı bik tübän dip belderä.
Audio, Charles Duelfer
"Bez älegä, Ğiraqnıñ küpläp yuq itü qoralları suğış aldınnan ildän çığarıldı, yäisä çığarılmadı dip özderep äytä almıybız. Qalğan qorallarnıñ bulu-bulmawı xaqında da sorawlar cawapsız. Ämma minem fikerem şul, alar ğomumän yuq" di Quşma Ştatlarnıñ qoral inspektorları citäkçse Duelfer. Anıñ süzlärenä qarağanda, ul şäxsän, Ğiraq üzendäge şikle qoral programmaların äle 1991-nçe yılda uq, Farsı qultığı suğışınnan soñ tögälläde dip uylıy. İnspektorlar şul programmalarnıñ soñraq yañartıluına işarä itkän bilgelär tapmağan. Biologik qoral citeştergän soñğı qorılma, äl-Xaqam, Berläşkän Millätlär Oyışması küzätüçeläre tarafınnan 1996-nçı yılda yuq itelgän ide dip belderä Charles Duelfer. Ul, Saddam üzendä küpläp üterü qoralların citeşterü tiräsendäge şawşunı, Quşma Ştatlarğa yanaw öçen tügel, ä kürşe İrannı qurqıtu öçen faydalanğan dip isäpli. Anıñ şuşı fikerlären işetkännän soñ senat komitetındağı aldınğı demokrat senator John Rockefeller Duelfer xisabın Aq yort öçen "tar-mar itärlek" dip atadı, häm "bez Ğiraqqa basıp kerdek, meñlägän keşe ülde, ä ul il citdi qurqınıç tudırmağan da bulıp çıqtı" dip belderde. Duelfer xisabı Quşma Ştatlar citäkçelege genä tügel, Rusiä häm Fransiä kebek illär öçen dä şaqtıy uñaysız açışlar yasıy. Anda Saddam xökümäteneñ, xalıqara çikläwlärne beterügä ireşü maqsatında fransuz häm urıs säyäsätçelärenä, eşmäkärlärenä matdi yardäm kürsätüe faş itelä. Rusiä yağınnan şul isemlektä Gazprom, Lukoil, Yukos şirkätläre wäkillären, Bagdadta berniçä märtäbä bulıp kitkän Vladimir Jirinovskine kürep bula. Fransiädä isä Saddamnıñ şuşı büläklärenä elekke eçke eşlär ministrı Charles Pasquanıñ, saqlanu ministrı Pierre Joxenıñ bäyle buluın kürsätkän dokumentlar açıqlanğan.
Kärim Kamal
Audio, Charles Duelfer
"Bez älegä, Ğiraqnıñ küpläp yuq itü qoralları suğış aldınnan ildän çığarıldı, yäisä çığarılmadı dip özderep äytä almıybız. Qalğan qorallarnıñ bulu-bulmawı xaqında da sorawlar cawapsız. Ämma minem fikerem şul, alar ğomumän yuq" di Quşma Ştatlarnıñ qoral inspektorları citäkçse Duelfer. Anıñ süzlärenä qarağanda, ul şäxsän, Ğiraq üzendäge şikle qoral programmaların äle 1991-nçe yılda uq, Farsı qultığı suğışınnan soñ tögälläde dip uylıy. İnspektorlar şul programmalarnıñ soñraq yañartıluına işarä itkän bilgelär tapmağan. Biologik qoral citeştergän soñğı qorılma, äl-Xaqam, Berläşkän Millätlär Oyışması küzätüçeläre tarafınnan 1996-nçı yılda yuq itelgän ide dip belderä Charles Duelfer. Ul, Saddam üzendä küpläp üterü qoralların citeşterü tiräsendäge şawşunı, Quşma Ştatlarğa yanaw öçen tügel, ä kürşe İrannı qurqıtu öçen faydalanğan dip isäpli. Anıñ şuşı fikerlären işetkännän soñ senat komitetındağı aldınğı demokrat senator John Rockefeller Duelfer xisabın Aq yort öçen "tar-mar itärlek" dip atadı, häm "bez Ğiraqqa basıp kerdek, meñlägän keşe ülde, ä ul il citdi qurqınıç tudırmağan da bulıp çıqtı" dip belderde. Duelfer xisabı Quşma Ştatlar citäkçelege genä tügel, Rusiä häm Fransiä kebek illär öçen dä şaqtıy uñaysız açışlar yasıy. Anda Saddam xökümäteneñ, xalıqara çikläwlärne beterügä ireşü maqsatında fransuz häm urıs säyäsätçelärenä, eşmäkärlärenä matdi yardäm kürsätüe faş itelä. Rusiä yağınnan şul isemlektä Gazprom, Lukoil, Yukos şirkätläre wäkillären, Bagdadta berniçä märtäbä bulıp kitkän Vladimir Jirinovskine kürep bula. Fransiädä isä Saddamnıñ şuşı büläklärenä elekke eçke eşlär ministrı Charles Pasquanıñ, saqlanu ministrı Pierre Joxenıñ bäyle buluın kürsätkän dokumentlar açıqlanğan.
Kärim Kamal