Beloruslar Yäkşämbe könne ike töp mäsälädä tauış birüdä qatnaşaçaqlar. Läkin, küzätüçelärneñ bik azı ğına tauışlarnıñ rol uynayaçağına ışana. Möher suğudan başqa funksiäse bulmağan parlamentqa saylaularğa qarağanda, Lukaşenkağa öçençe märtäbä saylaularda qatnaşırğa yul açaçaq referendum möhimeräk dip xisaplana. Referendum ütkän xäldä, Lukaşenka 2006-nçe yılda yañadan namzätlegen quyıp, üzeneñ aftokratik xakimiäten tağı da yıllarça dävam itterä alaçaq. Sotsial-ekonomik häm politik öyrätülär buyınça Minsktağı institutnıñ mödir urınbasarı Vladimer Doroxovnıñ süzlärençä, xalıq fikeren beleşälär referendumnıñ ütüe öçen kiräk bulğan küpçelekneñ bulmauın kürsätä.
Audio
"Soñğı sotsiologik tikşerülär 40-44 protsentnıñ ğına referendum turındağı Lukaşenka inisiativasın yaqlauın kürsätä. 33-34 protsent konstitutsiäne üzgärtügä qarşı."
Referendumnıñ ütüe öçen terkälgän saylauçılarnıñ 50 protsenınıñ anı yaqlauı şart. Beloruslarnıñ 75 protsentı referendumda qatnaşaçaq dip kötelä. Alarnıñ 67 protsentı yaqlap tauış birgän xäldä genä referendum ütkän bulaçaq. Läkin, qayber küzötüçelär tauışlarnıñ protsentı rol uynamayaçaq dip borçılalar. Minsktağı Strategik Üzäk dip atalğan bäysez oyışmanıñ küzätüçese Valeriy Karbaleviç Lukaşenko süzneñ närsä turında baruın bik yaxşı añlıy, şul säbäple ul xakimiättä qalır öçen här närsäne eşliäçäk, xätta näticälärne dä falsifikatsiäliäçäk dip belderde.
Audio
"Könbatış keşeläre falsifikatsiä turında söylägändä, tauışlarnı saylağanda nindider maxinatsiäne küz aldında totalar. Minem fikeremçä, monda tauışlarnı citdi räveştä sanau ğomumän bulmayaçaq. Saylau Komissiäse başlığı prezident administratsiäse belän kileşelgän sannarnı ğına iğlan itäçäk."
Oppozitsion partiälär 110 mandatlı parlamentta xökümät yaqlı köçlärneñ deputataları ğına utıraçaq dip borçılalar. Xäzerge parlamentta oppozitsiäseneñ 4 deputatı ğına bar. Karbaleviçnıñ süzlärençä, Lukaşenkonı yaqlau politik partiälär tügel, ä kollektivlar bilgelägän kandidatlardan kilä. Ä inde kolektivlar Lukaşenka taraftarların ğına namzät itep bilgeli , çönki alar tulısınça xakimiätlär kontrolendä.
Audio
"Töp şart keşeneñ xakimiätlärgä buysınğan bulırğa tieşlegendä. Ul mäktäp direktorı da, tabip ta bula ala. Alarnıñ küpçelege cämğiät sektorında eşlävçelär. Namzät zavod direktorınıñ urınbasarı da, militsioner da bula ala. Kandidat içtimaği şäxes tügel, ä buysınğan şäxes bulırğa tieş."
Karbaleviçnıñ belderüenä qarağanda, ber räsmineñ şäxsi yazmışı Lukaşenkağa tuğrılıqlılığınan bäyle bulğan bu sistema yaxşı eşli. Prezident cirle citäkçelärne oppozitsiä ciñgän xäldä, bu sezneñ şäxsi yazmışığızğa täsire itäçäk dip kisätte inde. Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışması, Helsinki keşe xoquqları Oyışması häm AQŞ Köngressı kebek oyışmalar häm organnar Belorustağı saylau protsesın fars dip bäyälilär. AQŞ Väkillär Palatası 5-nçe Üktäberdä Belorus Demokratik Aktın rasladı. Ul Belorusta demokratiäne, keşe xoquqların häm qanunçılıqnı üsterüne küz aldında totqan aktivlıqnı finansiäläv öçen fond buldırunı küz aldında tota. Senat ta soñğaraq anı rasladı häm anıñ köçkä kerüe öçen prezident Buşnıñ imzası ğına kiräk. Lukaşenka bu atnada Könbatış säyäsmännären aqıldan yazuda ğäyepläde häm mondıy tänqitlär mine nığıta ğına dip belderde.
Audio
"Bu ilebezgä axmaqça basımğa misal bulıp tora. Belorus xakimiätlärenä monnan yaxşıraq büläk bula almas ide. Ägär dä Könbatış mine il eçendä häm çittä döşman ezlävdä ğäyepli ikän, ni öçen üzen çit ildäge döşman itep täqdim itä? Ni öçen bezgä mondıy mömkinlek birä?"
Köçkä kerü öçen prezidentnıñ imzasın kötkän Belorus Demokratik Aktı Belorusqa ekonomik sanksiälär quyunı küz aldında tota häm ölkän räsmilär belän alarnıñ ğailälärenä AQŞqa kerüne tıya.
Färit İdelle, Praga.
Audio
"Soñğı sotsiologik tikşerülär 40-44 protsentnıñ ğına referendum turındağı Lukaşenka inisiativasın yaqlauın kürsätä. 33-34 protsent konstitutsiäne üzgärtügä qarşı."
Referendumnıñ ütüe öçen terkälgän saylauçılarnıñ 50 protsenınıñ anı yaqlauı şart. Beloruslarnıñ 75 protsentı referendumda qatnaşaçaq dip kötelä. Alarnıñ 67 protsentı yaqlap tauış birgän xäldä genä referendum ütkän bulaçaq. Läkin, qayber küzötüçelär tauışlarnıñ protsentı rol uynamayaçaq dip borçılalar. Minsktağı Strategik Üzäk dip atalğan bäysez oyışmanıñ küzätüçese Valeriy Karbaleviç Lukaşenko süzneñ närsä turında baruın bik yaxşı añlıy, şul säbäple ul xakimiättä qalır öçen här närsäne eşliäçäk, xätta näticälärne dä falsifikatsiäliäçäk dip belderde.
Audio
"Könbatış keşeläre falsifikatsiä turında söylägändä, tauışlarnı saylağanda nindider maxinatsiäne küz aldında totalar. Minem fikeremçä, monda tauışlarnı citdi räveştä sanau ğomumän bulmayaçaq. Saylau Komissiäse başlığı prezident administratsiäse belän kileşelgän sannarnı ğına iğlan itäçäk."
Oppozitsion partiälär 110 mandatlı parlamentta xökümät yaqlı köçlärneñ deputataları ğına utıraçaq dip borçılalar. Xäzerge parlamentta oppozitsiäseneñ 4 deputatı ğına bar. Karbaleviçnıñ süzlärençä, Lukaşenkonı yaqlau politik partiälär tügel, ä kollektivlar bilgelägän kandidatlardan kilä. Ä inde kolektivlar Lukaşenka taraftarların ğına namzät itep bilgeli , çönki alar tulısınça xakimiätlär kontrolendä.
Audio
"Töp şart keşeneñ xakimiätlärgä buysınğan bulırğa tieşlegendä. Ul mäktäp direktorı da, tabip ta bula ala. Alarnıñ küpçelege cämğiät sektorında eşlävçelär. Namzät zavod direktorınıñ urınbasarı da, militsioner da bula ala. Kandidat içtimaği şäxes tügel, ä buysınğan şäxes bulırğa tieş."
Karbaleviçnıñ belderüenä qarağanda, ber räsmineñ şäxsi yazmışı Lukaşenkağa tuğrılıqlılığınan bäyle bulğan bu sistema yaxşı eşli. Prezident cirle citäkçelärne oppozitsiä ciñgän xäldä, bu sezneñ şäxsi yazmışığızğa täsire itäçäk dip kisätte inde. Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışması, Helsinki keşe xoquqları Oyışması häm AQŞ Köngressı kebek oyışmalar häm organnar Belorustağı saylau protsesın fars dip bäyälilär. AQŞ Väkillär Palatası 5-nçe Üktäberdä Belorus Demokratik Aktın rasladı. Ul Belorusta demokratiäne, keşe xoquqların häm qanunçılıqnı üsterüne küz aldında totqan aktivlıqnı finansiäläv öçen fond buldırunı küz aldında tota. Senat ta soñğaraq anı rasladı häm anıñ köçkä kerüe öçen prezident Buşnıñ imzası ğına kiräk. Lukaşenka bu atnada Könbatış säyäsmännären aqıldan yazuda ğäyepläde häm mondıy tänqitlär mine nığıta ğına dip belderde.
Audio
"Bu ilebezgä axmaqça basımğa misal bulıp tora. Belorus xakimiätlärenä monnan yaxşıraq büläk bula almas ide. Ägär dä Könbatış mine il eçendä häm çittä döşman ezlävdä ğäyepli ikän, ni öçen üzen çit ildäge döşman itep täqdim itä? Ni öçen bezgä mondıy mömkinlek birä?"
Köçkä kerü öçen prezidentnıñ imzasın kötkän Belorus Demokratik Aktı Belorusqa ekonomik sanksiälär quyunı küz aldında tota häm ölkän räsmilär belän alarnıñ ğailälärenä AQŞqa kerüne tıya.
Färit İdelle, Praga.