Gubernatorlar, prezidentlar saylanamı, Mäskäwdän bilgelänäme? Rusiä prezidentı täqdim itkän kandidaturanı saylamağan töbäk parlamentları alarnı saylağan xalıqtan soramıyça ğına quıp taratılamı, yuqmı? Rusiädä deputatlarnı tügel, ä partiä isemlekläre buyınça ğına saylaw keşe xoquqların kimetäme? Ğomumän, Putinnıñ mäğlüm täqdimnäre konstitutsiäne bozıp bulsa da, xalıqnı bäxetle itärme? Qaya barabız, demokratiä can-täslim qılmasmı? Soñğı atnalarda säyäsätçelärneñ, deputatlarnıñ häm cämäğätçelekneñ endäşmi toruı da, uramda qıçqıruı da, matbuğatta mığırdanuı da menä şuşı xaqta.
Berniçä säyäsi oyışma, firqä wäkilläre cıyılıp, şimbä könne qamal teatrı qarşında mäğlüm vertikal'läşterü täqdimnärenä protest belderdelär. Bik kisken formada, bik açınıp Putinnıñ säyäsi qiblasın tänqitlädelär. Töbäk citäkçelären xalıq saylarğa tieş, Putin häm Fradkov xökümäte çigensen, dip taläp ittelär.
Düşämbe könne Däwlät Sovetı sessiäsendä başta Älki rayonındağı Xuzangay awılınıñ isemen üzgärtü turında häm başqa qayber mäs'älälär qaradılar. Zur çuaş şağire tuğan bu awılda Xuzangay isemle agrofirma tözelgän. Ä awılnıñ üz tarixi iseme şulay uq Xuzangay dip berniçä yıl elek üzgärtelgän bulğan. Awılnıñ üz isemen qaytaru aldınnan qızu ğına bäxäsläşep aldılar. Çuaş ädäbiätenä Qazanda tuıp üskän klassikka xörmät häm xäzerge çorda bulmıy torğan ruxi näzäqätlek tä sizelde.
Başqa tikşerelgän mäs'älär turında äytep tormıybız. Älege dä bayağı xakimiät vertikale turındağı qararlarğa mönäsäbät belderü berniçä säğätkä suzıldı. İñ başta deputat, akademik İndus Tahirov rus telendä çığış yasap, ipläp kenä häm zıyalı formada, yäğni tupaslıq kürsätmiçä Putin täqdimnäreneñ ni qädär zolım ikänlegen açıp saldı. Annarı çığış yasağan Razil Wäliev, üzläreneñ küpme genä söyläsälär dä, kiräkle keşelär alarnı barıber işetmiäçäge, döresräge, işetergä dä telämäwe turında äytte.
Yazuçı Tufan Miñnullin ğädättägeçä turıdan-turı häm ixlas süzlär äytte. Ul Rusiä xakimiäten üzeneñ xalqınnan, alarnıñ saylawınnan qurquları xaqında söyläde.
Al'fred İşkuvatov, Flera Zıatdinova, Näsimä Stolyarova, Robert Sadıqov, Foat Komarov, Sergey Oskolok häm başqa bik küplär çığış yasadı. Ber-ikese genä Putin täqdimnäreneñ aktual'legen äytep, söyläşüne yomşartırğa tırıştı. Terrorçılıqqa Tatarstannıñ bernindi qatnaşı yuq, respublika tolerant, sabır, ni xäcäte bar mondıy küsäkle säyäsät digän añlatular buldı. Başqa waqıt bulsa, mondıy söyläşüdän soñ, Tatarstan deputatları Putinnıñ xakimiät vertikalen avtoritar rejimına äylänüenä qarşı çıqtılar, digän mäğlümat dönyağa taralır ide. Ämma, prezident Mintimer Şäymiev deputatlarnıñ nigezdä xaqlı buluın, demokratiä öçen xäweflänüen äytep, bügenge xälneñ üzençälegen añlattı. Älege qararlarnı Däwlät Dumasında qabul itäçäklär. Ägär dä alarnı Tatarstan inqär itep tä, federal' zakon qabul itelsä, bez nindi xäldä qalırbız, dide ul. Eçtän sızlanıp, töşne qısıp bulsa da, deputatlar nigezdä, konseptual' räweştä Putin qararların xuplap, tawış birdelär.
Ber mäs'älädä – Rusiä prezidentınıñ töbäk parlamentların quıp-taratu turında kisken qarşı çığarğa buldılar. Däwlät Sovetı Dumada tikşereläçäk qanunnarğa tözätmälär äzerli başladı. Utırış axırında deputatlar utırışlar barğan zalda cıyılıp, soñğı tapqır räsemgä töştelär. Bu bina sütelä, ä parlamentnıñ häm respublikanıñ süteläse yäki qalası älegä bilgesez.
Rimzil Wäli
