Prezident Bush üzeneñ saylawaldı kampaniäsen berençe çiratta Quşma Ştatlarnıñ iminlegen tä''min itügä basım yasap alıp bardı, xörmätle tıñlawçılar. Ä inde dönyadağı iñ ere iqtisadnı niçek itep citäkläyäçäge xaqında ul küp närsä äytmäde, barı tik üz xökümäteneñ salımnarnı kimetü häm östämä eş urınnarı buldıru säyäsätenä tuğrı bulaçağın ğına wäğdä itte. Moñardan tış ul näq menä anıñ berençe prezidentlığı çorında ifrat ta yuğarı külämgä citkän büdjet defitsitın ikegä kimetäçägen äytte. Şuşı san bügenge köndä 545 milliard dollarğa citä häm näq menä şuşı problema, yäğni Amerikanıñ üz defitsitın kontrol'' itä aluı tiräsendäge borçular dollarnıñ dönya bazarlarında kisken oçsızlanuına kiterde. "Deutsche Bank"nıñ Frankfurttağı tikşerenü üzägendä eşlägän Stefan Schneider, Bushnıñ büdjet defitsitın yartılaş kimetü wäğdäse ütärlek tügel dip uylıy.
Audio, Stefan Schneider
"Dollar xäzerge kebek basım astında qalaçaq, çönki defitsit tiräsendäge wäzğiat aldağı ber yäisä ike yıl eçendä genä xäl itelmiäçäk. Bush monı eşliäçägen wäğdä itsä dä, ägär dä sez iqtisadnıñ eşläw nigezlärenä häm bigräk tä terrorğa qarşı köräş çığımnarına küz salsağız, bu wäğdäne ütäw real'' tügel" di Schneider. Ämma ul alay da dollar kiläçäktä krizisqa keräçäk dip tä uylamıy. Quşma Ştatlar iqtisadı, dönyanıñ başqa küp kenä poçmaqları belän çağıştırğanda, tizräk üsä, ä ikençedän, dollarnıñ töşüe Quşma Ştatlar öçen faydağa ğına, çönki şulay itep anıñ üz malların başqa illärgä satuı arta, amerikan malları dönya bazarında arzanraq, ä başqa illärneke qibat bula, di Stefan Schneider. Başqa ber iqtisadçı, Bonndağı İqtisad wä cämğiatne öyränü institutı xezmätkäre Adrian Ottnad isä, defitsit tiräsendäge wäzğiat küpkä borçulıraq dip uylıy.
Audio, Adrian Ottnad
"Min, ägär dä yaqın aralarda defitsitnı kimetmäsä Bush xakimiate citdi awırlıqlarğa taraçaq dip uylıym, minemçä Quşma Ştatlarnıñ aqça säyäsäte totrıqlı tügel" di iqtisadçı Adrian Ottnad. Quşma Ştatlar bügenge köndä dönyada iñ küp neft qullanuçı il bulıp tora, şuña kürä anıñ neft bäyälärenä dä yoğıntısı köçle. Saylawlarda John Kerry ciñä ala digän farazlar, soñğı aylarda kisken artqan neft bäyälären beraz töşerügä kitergän ide, çönki demokrat nämzät saylanğan oçraqta Quşma Ştatlarnıñ strategik neft saqlağıçların açunı wäğdä itte. Läkin çärşämbedä Bushnıñ ciñep çığuı açıqlanğaç neft bäyäläre yänä yuğarığa ürmäläde. Belgeçlär berük waqıtta, neft bäyäläre kiläçäktä barıber yuğarı qalaçaq, bu nigezdä ber Quşma Ştatlarğa ğına bäyle tügel dip isäpli.
Audio, Adrian Ottnad
İnde telgä alınğan Adrian Ottnad, "neft bäyäläreneñ artuğa taba baruı küzätelä, çönki şuşı çimalnıñ qıtlığı sizelä başladı, häm moña äle neftkä ixtiacnıñ Qıtay wä başqa illärdä dä artuı östälä" dip belderä. Belgeçlär, Bushnıñ prezident itep saylanuınnan iqtisad öçen ber fayda bula ala, ul citäklägän respublikannarnıñ irekle säwdä tarafdarları buluın häm alarnıñ xäzer Wäkillär palatasında da, Senatta da küpçelegen nığıtuın iskä alğanda, bu dönya iqtisadınıñ üseşenä yardäm itäçäk dip isäpli.
Kärim Kamal
Audio, Stefan Schneider
"Dollar xäzerge kebek basım astında qalaçaq, çönki defitsit tiräsendäge wäzğiat aldağı ber yäisä ike yıl eçendä genä xäl itelmiäçäk. Bush monı eşliäçägen wäğdä itsä dä, ägär dä sez iqtisadnıñ eşläw nigezlärenä häm bigräk tä terrorğa qarşı köräş çığımnarına küz salsağız, bu wäğdäne ütäw real'' tügel" di Schneider. Ämma ul alay da dollar kiläçäktä krizisqa keräçäk dip tä uylamıy. Quşma Ştatlar iqtisadı, dönyanıñ başqa küp kenä poçmaqları belän çağıştırğanda, tizräk üsä, ä ikençedän, dollarnıñ töşüe Quşma Ştatlar öçen faydağa ğına, çönki şulay itep anıñ üz malların başqa illärgä satuı arta, amerikan malları dönya bazarında arzanraq, ä başqa illärneke qibat bula, di Stefan Schneider. Başqa ber iqtisadçı, Bonndağı İqtisad wä cämğiatne öyränü institutı xezmätkäre Adrian Ottnad isä, defitsit tiräsendäge wäzğiat küpkä borçulıraq dip uylıy.
Audio, Adrian Ottnad
"Min, ägär dä yaqın aralarda defitsitnı kimetmäsä Bush xakimiate citdi awırlıqlarğa taraçaq dip uylıym, minemçä Quşma Ştatlarnıñ aqça säyäsäte totrıqlı tügel" di iqtisadçı Adrian Ottnad. Quşma Ştatlar bügenge köndä dönyada iñ küp neft qullanuçı il bulıp tora, şuña kürä anıñ neft bäyälärenä dä yoğıntısı köçle. Saylawlarda John Kerry ciñä ala digän farazlar, soñğı aylarda kisken artqan neft bäyälären beraz töşerügä kitergän ide, çönki demokrat nämzät saylanğan oçraqta Quşma Ştatlarnıñ strategik neft saqlağıçların açunı wäğdä itte. Läkin çärşämbedä Bushnıñ ciñep çığuı açıqlanğaç neft bäyäläre yänä yuğarığa ürmäläde. Belgeçlär berük waqıtta, neft bäyäläre kiläçäktä barıber yuğarı qalaçaq, bu nigezdä ber Quşma Ştatlarğa ğına bäyle tügel dip isäpli.
Audio, Adrian Ottnad
İnde telgä alınğan Adrian Ottnad, "neft bäyäläreneñ artuğa taba baruı küzätelä, çönki şuşı çimalnıñ qıtlığı sizelä başladı, häm moña äle neftkä ixtiacnıñ Qıtay wä başqa illärdä dä artuı östälä" dip belderä. Belgeçlär, Bushnıñ prezident itep saylanuınnan iqtisad öçen ber fayda bula ala, ul citäklägän respublikannarnıñ irekle säwdä tarafdarları buluın häm alarnıñ xäzer Wäkillär palatasında da, Senatta da küpçelegen nığıtuın iskä alğanda, bu dönya iqtisadınıñ üseşenä yardäm itäçäk dip isäpli.
Kärim Kamal