Wisconsinnan alıp Nevadağa qädär, Amerikanıñ törle ştatlarında saylawçılar bu yulı da küp sanlı şikäyätlär belderde: isemlektä üzläreneñ isemnäre bulmawğa, çittän torıp tawış birü öçen bülletennär kilmäwgä, tawış birü maşinalarınıñ watıluına zarlandılar. Mondıy şikäyätlär, şul uq Rusiä saylawçısına kölkele kürenergä mömkin, ämmä Amerikanıñ saylaw sistemasına alar şaqtıy külägä töşerä. Ayıruça qaynar bäxäslär bıyıl, saylaw näticäsen xäl itkän Ohio ştatında bardı: fälän säğätkä suzılğan ozın çiratlar, sanalmağan tawışlar, xättä xärämläşü oçraqları axır näticägä yoğıntı yasadı diyüçelär bar. Ğädättä tınıç sanalağn Ohio ştatı bıyıl, "2004neñ Floridası" digän quşamat aldı. Xäterläsägez, 4 yıl elek George Bush, näq menä Florida ştatında 36 köngä suzılğan qabat sanawlar, mäxkämälärdän soñ köç xäl belän prezident bula alğan ide. Ul çaqta da küp sanlı xärämläşülär, ğädättä demokratlarğa tawış birüçe qara tänle häm başqa azçılıqlarnıñ saylaw xoquqları bozıluı turında äytelde. Monnan tış, Florida gubernatorı – Bushnıñ enese, ä ştatnıñ saylaw komissiä räise – Bush komandası äğzası buluı da – Bushnıñ ciñüenä külägä töşerde. Äytkändäy, mondıy "wazifa butalçığı" bıyıl da bar ide. Ohio ştatı sekretare Kenneth Blackwell – respublikan, Bush-Cheney saylawaldı kampaniäseneñ räistäşe ide. Berniçä säğät bilgesezlektän soñ, Bush komandası, Kerrynıñ belderüen kötep tormıyça, Ohioda ciñülären xäbär itte. Küp kenä küzätüçelär moña kisken tänqit belderde. Misal öçen, "Quşma Ştatlar tarixı" isemle kitap avtorı, Ohiodağı "FreePress.Org" isemle İnternet säxifä möxärrire Harvey Wasserman:
Audio (Harvey Wasserman): "Bu saylawlarda iñ borçığan närsä: Ohio häm Floridada exit-poollar töngä qädär Kerrynıñ bu ştatlarnıñ ikesendä dä ciñäçägen kürsätep kilde. Soñnan sannar kinät kenä başqa yaqqa üsä başladı. Bez monı maşina xatası bulırğa mömkin dip uylıybız. Läkin tikşerä almıybız, çönki Ohio häm Florida räsmiläre maşinalar qäğäz belän cixazlanğan dip qarşı çığa."
Tawış birüne küzätep barğan Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışması törkeme saylawlar, ğömümän alğanda, irekle häm ğädel saylawlar taläplärenä turı kilde digän näticä yasadı. Törkem bıyıl bik zur, 92 keşedän ide, şul isäptän, Belarus, Rusiä, Qazaxstan, Qırğızıstan, Ärmänstan wäkilläre. Törkem citäkçese Barbara Haering saylawladı kompaniäse köçle bäyge şartlarında ütte, här namzätneñ mäglümät çaraların räxätlänep qullanu mömkinlege bar ide, digän näticä yasadı. Ä menä törkemneñ, Rusiä wäkilläre, axır ciktä näticägä täesir itkän küp sanlı citeşsezleklär, saylawçılarnıñ xoquqları bozılu turında xäbär itte. Belarus prezidentı Lukaşenka isä, Amerika saylawları, Belarusiädä qabul itelmäslek şartlarda ütte dip belderde.
Amerikanıñ saylaw sistemasına, prezidentnıñ turıdan turı tügel, ä masus saylawçılar kollegiäse aşa saylanuına amerikannar üzläre dä tänqit belderä. Misal öçen Wisconsin universitetı professorı Yulay Şamiloğlı bezgä bolarnı äytte:
Audio (Yulay Şamiloğlı): "Bu sistemanı Amerika Äfğanstanda urnaştırırğa tırışmıy, Ğiraqta urnaştırırğa tırışmıy, häm bu Amerikanıñ eksportları arasına kermäs. Minemçä, Ameriada bu sistemanı beterü kiräk."
4 yıl elek Bush, ilküläm tawışlar sanı belän Gorğa ottırsa da, näq menä şuşı sistema nigezendä prezident bula aldı. Döres, bu yulı ul ilküläm dä kübräk tawış cıya aldı.
İnde şuşı tänqitlär Amerikanıñ dönyada demokratiä taratuçı abruyına zıyan kiterä alamı, digän sorawğa kilgändä, Helsinki Komissiäse wäkile Chadwick Gore, yuq, dip cawap birä, çönki Amerikanıñ tänqitne qabul itep sabaq alu säläte bar di ul:
Audio (Chadwick Gore): "Könçığış illäre küzätü törkeme kiñäşlären kire qaqsa, Amerika alarnı iskä ala, menä xäzer dä, anıñ nindi üzgäreşlärgä baraçağı – qızıq bulaçaq."
Qayber xäbärlärgä qarağanda, Ohio ştatında, bıyılğı xällärne buldırmas öçen, çaralar kürelä başlağan. Bu üzgäreşlär 2006 yıl cirle saylawlar waqıtında sınalaçaq.
-Ali Gilmi
Audio (Harvey Wasserman): "Bu saylawlarda iñ borçığan närsä: Ohio häm Floridada exit-poollar töngä qädär Kerrynıñ bu ştatlarnıñ ikesendä dä ciñäçägen kürsätep kilde. Soñnan sannar kinät kenä başqa yaqqa üsä başladı. Bez monı maşina xatası bulırğa mömkin dip uylıybız. Läkin tikşerä almıybız, çönki Ohio häm Florida räsmiläre maşinalar qäğäz belän cixazlanğan dip qarşı çığa."
Tawış birüne küzätep barğan Yevropada İminlek häm Xezmättäşlek Oyışması törkeme saylawlar, ğömümän alğanda, irekle häm ğädel saylawlar taläplärenä turı kilde digän näticä yasadı. Törkem bıyıl bik zur, 92 keşedän ide, şul isäptän, Belarus, Rusiä, Qazaxstan, Qırğızıstan, Ärmänstan wäkilläre. Törkem citäkçese Barbara Haering saylawladı kompaniäse köçle bäyge şartlarında ütte, här namzätneñ mäglümät çaraların räxätlänep qullanu mömkinlege bar ide, digän näticä yasadı. Ä menä törkemneñ, Rusiä wäkilläre, axır ciktä näticägä täesir itkän küp sanlı citeşsezleklär, saylawçılarnıñ xoquqları bozılu turında xäbär itte. Belarus prezidentı Lukaşenka isä, Amerika saylawları, Belarusiädä qabul itelmäslek şartlarda ütte dip belderde.
Amerikanıñ saylaw sistemasına, prezidentnıñ turıdan turı tügel, ä masus saylawçılar kollegiäse aşa saylanuına amerikannar üzläre dä tänqit belderä. Misal öçen Wisconsin universitetı professorı Yulay Şamiloğlı bezgä bolarnı äytte:
Audio (Yulay Şamiloğlı): "Bu sistemanı Amerika Äfğanstanda urnaştırırğa tırışmıy, Ğiraqta urnaştırırğa tırışmıy, häm bu Amerikanıñ eksportları arasına kermäs. Minemçä, Ameriada bu sistemanı beterü kiräk."
4 yıl elek Bush, ilküläm tawışlar sanı belän Gorğa ottırsa da, näq menä şuşı sistema nigezendä prezident bula aldı. Döres, bu yulı ul ilküläm dä kübräk tawış cıya aldı.
İnde şuşı tänqitlär Amerikanıñ dönyada demokratiä taratuçı abruyına zıyan kiterä alamı, digän sorawğa kilgändä, Helsinki Komissiäse wäkile Chadwick Gore, yuq, dip cawap birä, çönki Amerikanıñ tänqitne qabul itep sabaq alu säläte bar di ul:
Audio (Chadwick Gore): "Könçığış illäre küzätü törkeme kiñäşlären kire qaqsa, Amerika alarnı iskä ala, menä xäzer dä, anıñ nindi üzgäreşlärgä baraçağı – qızıq bulaçaq."
Qayber xäbärlärgä qarağanda, Ohio ştatında, bıyılğı xällärne buldırmas öçen, çaralar kürelä başlağan. Bu üzgäreşlär 2006 yıl cirle saylawlar waqıtında sınalaçaq.
-Ali Gilmi