5 nöyäber könne Başqortstan cämäğätçelege tanılğan cırçı, Başqortstannıñ atqazanğan artistı Wener Mostafin belän xuşlaştı. Millätneñ asıl ulı, Başqortstandağı bilgele sänğätkär genä tügel, ä republíkta yäşäwçe millättäşläre – tatar xalqı xoquqların yaqlaw öçen dä härçaq can atıp yörgän bu qíu keşe 3 nöyäber könne üze eşlägän Başqortstan däwlät filarmonísı binasındağı ber bülmädä asılınğan kileş tabıldı. Älege xäl Başqortstandağı tatar cämäğätçelegen, qırmısqa oyasın tayaq belän tığıp butağan kebek, därräw quzğatıp cibärde. Ni öçen digändä, Wener Mostafinnıñ republík xakímítları häm üze eşlägän filarmoní türäläre yağınnan kimseteleüe xaqında bik küplär işetep häm kürep belä ide.
Çaqmağış rayonınıñ bar republíkğa kiñ bilgele Ablay digän tatar awılında tuıp üskän Wener Mostafin bäläkäydän ük cırğa tartıla. Şuña da mäktäptä sigezençe sínıfnı tämamlağannan soñ, sälätle yeget tup – turı Ufa sänğät uçilişçesına uqırğa kilä. Annan soñ ul Ufa sänğät institutın da tämamlí. Ícatınıñ täwge yıllarınnan uq Wener äfände üzen zur talant itep tanıta. Rusiä häm republík külämendä oyıştırılğan bixisäp icadi bäygelärdä ciñep çıqqan talantnıñ kiläçäge zur bula. İnstitutnı tämamlawğa uq, opera aríların dä başqaru quätenä iä yäş cırçını Rusiäneñ iñ märtäbäle sänğät üzäklärenä, şul isäptän Mäskäwdäge Zur teaterğa da eşkä çaqıralar. Ämma Wener alarnıñ barısınnan da baş tarta häm Başqortstan däwlät filarmonísında eşli başlí. Şuşında anıñ bar ícat ğömere ütte. Ämma ícattaş dusları äytüenä qarağanda, üz süzen turığa äytä torğan, namuslı tatar yegete biredä gel uñışsızlıqlarğa oçrí. Anı mädäniät ölkäse türäläre gel artqa çigerä tora.
Wener Mostafinğa qarşı filarmoní citäkçeläreneñ häm republík mädäniät ministerlığı türäläreneñ höcümnäre ayıruça bıltır köz aylarında başlana. Näq şul çorda Wener äfände Başqortstan prezidentı saylawlarında ğämäldäge prezident Mortaza Räximovnıñ köndäşe bulğan Ralif Safinnıñ ağitbriğädäsında eşli. Küp rayonnarda bulıp tamaşaçılarnı üz sänğäte belän tanıştıra, Ralif Safinnı yaqlarğa çaqıra. Menä şuşı xäl Başqortstannıñ mädäniät öçen cawaplı türälären çığırlarınnan çığara da inde. Alar şunnan soñ Wener Mostafinğa qarşı höcümne tağın da kiñräk cäyelderä. Bu xaqta qayber üzäk matbuğat çaralarında baytaq qına yazmalar da bulğan ide. Bıyıl tanılğan cırçı üz tormışındağı iñ qíın çornı kiçerä. Aña ícat öçen barlıq mömkinleklärgä yulnı yabıp quyalar. Başqortstan däwlät radíosında häm telewideniedä anıñ cırların efirğa birüne tuqtatalar. Ä anıñ andağı fondta 300 gä yaqın cırı saqlanuı mäğlüm. Ğomumän radío belän telewidenie işekläre şapıldap yabıla Wener Mostafin aldında. Märxümneñ dusları häm yaqınnarı äytüençä, telewidenie başlığı Luíza Farxşatowa üze ük tatar cırçısın başqort xalqınıñ doşmanı dip atí häm anı telewideniegä kertmäskä digän kürsätmä birä. Märxümneñ xatını Wäsilä xanım süzlärençä, Ufada ğına tügel, ä rayonnnarda da konsertlar kürsätergä irek birelmi. Rayonnar xakímítları başlıqları monıñ säbäben östän kürsätmä bulu belän añlata. İmeş, alar Wener Mostafinnı rayonğa kertep, aña konsert quyu öçen zal birsä, alarnıñ üzlären dä eştän alaçaqlar.
Menä şundí käyef töşenkelegendä yörgän çağında, Wener Mostafin xakímítlardan iñ soñğı awır küñel yarasın bıyıl filarmonínıñ çirattağı ícat mizgelen açqanda ala. Bu xaqta märxümneñ tormış iptäşe Wäsilä xanım bügenge matäm cíını aldınnan «Azatlıq» radíosına menä nilär söyläde.
AUDİO
Sez Ufada faciğäle töstä wafat bulğan tatar cırçısı Wener Mostafinnıñ tormış iptäşe Wäsilä xanımnı tıñladığız. Wäsilä xanım äytüençä, mädäniät ölkäse citäkçeläre Wener Mostafinğa ícat ireklegen qısıp qına qalmíça, anı yuq itü, üterü belän dä yanağannar. Häm şunnan soñ tanılğan cırçı soñğı könnärdä eş qına mordar kitäçäge xaqında söylänä başlağan. «Min filarmonída iñ soñğı konsertımnı tizdän kürsätäçäkmen äle, mine räncetkän türälärneñ ul konserttan çäçläre ürä toraçaq», – dip äytä torğan bulğan ul. Anıñ süzläre astında närsä yatqanlığı aldan uq sizelsä dä, töp mäğnäse xäzer genä açıqlandı.
5 nöyäber könne märxümne tuğan yağı Çaqmağış rayonı Ablay awılına cirlärgä alıp qaytıp kitär aldınnan, Wener Mostafin ğömere buyı eşlägän filarmoní binasında anı soñğı yulğa ozatu märäsime buldı. Başta xuşlaşu märäsime belän berrättän filarmoní binası aldında açıq hawada tatar cämäğätçelegeneñ biredä miting ütkäräçäge xaqında da xäbär itelgän ide. Ämma xakímítlar monı buldırmaw öçen barsın da eşläde, irtä tañnan milisí xezmätkärläre filarmonínı törle yaqtan kamap alğan ide inde. İrtä tañnan uq biregä Wener Mostafinnıñ talantı aldında baş iüçelär, anıñ ícattaş dusları, tatar cämäğätçelek oyışmaları wäkilläre cíıla başlağan ide. Yaqınça ğına isäplägändä dä, kürenekle cırçı belän xuşlaşırğa 500 dän kübräk keşe kilgän ide. Ämma ber närsä küplärne tağın ber qat ğäcäpkä qaldırdı: tanılğan cırçı belän xuşlaşırğa republíknıñ ber genä räsmi citäkçese dä kilmägän bulıp çıqtı. «Hiç yuğı Mädäniät ministerlığınnan berär bäläkäy genä türä kilsä dä, aptırarlıq bulmas ide», dieşte xalıq. Älbättä, filarmonínıñ üz citäkçeläre kürende biredä. Ämma matäm cíının anda da ber urta qul ğına xezmätkär Salawat İtbayıv açtı häm alıp bardı. Çığışlarnıñ barısı da xisle häm teträndergeç ide. Filarmoní isemennän çığış yasağan cırçı, direktor urınbasarı Wäxit Xızırov märxümneñ talantı aldında baş iüen äytep, anıñ aldında barlıq filarmoní isemennän ğafu ütende. Başqortstan Tatar milli oyışmaları berlege räise urınbasarı, professor Mäcit Xucin isä menä nilär söyläde.
AUDİO
Mäcit Xucinnan soñ çığış yasağan Başqortstan Tatar milli oyışmaları berlege räise, Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qömitetı räise urınbasarı Ramil Bignov törle qısrıqlawlarğa, basımğa çıdí almíça üz – üzenä qul salğan kürenekle cırçını tatar xalqınıñ geroyı, çın batırı dip atadı häm Başqortstanda millätlärne ayıru, tatarlarnı kimsetü küreneşlären kisken ğäyepläde. Başqortstan Tatar morzaları mäclese isemennän çığış yasağan Kärim Yawşev, Başqortstan Tatar ictimağí üzäge räise Ayrat Ğiniätullin, tatar milli xäräkäte liderlarınıñ berse, professor Marat Ramazanov häm başqa bik küplär şulay uq Başqortstanda soñğı yıllarda xalıqlarnı töp millätkä häm başqa tübänräk sortlı millätlärgä bülü küreneşeneñ köçäyüen assızıqladı. Alar hämmäse äytkän süzlärneñ töp mäğnäse şul: Başqortstan tatarları republíkta artıq ber närsä dä taläp itmi, barı tik barlıq millätlärneñ tigezlege öçen genä çığış yasí. Matäm cíınında iñ xisle häm faş itüçe çığışnı Wener Mostafinnıñ tormış iptäşe Wäsilä xanım yasadı. Üz ğailäläreneñ soñğı ber yılda kiçergän kimsetelüläre, Wener Mostafinnıñ nindi mısqıllawlarğa duçar buluı xaqında bäynä – bäynä söyläde ul. Xätta söyekle iren ülemgä etärü däräcäsenä citkererlek yamanlıqlar qılğan cawaplı citäkçelärneñ isemnären dä açıqtan – açıq äytte Wäsilä xanım.
Wener Mostafinnıñ faciğäle üleme uñayınnan kürenekle millättäşebez Ralif Safin da qayğı urtaqlaşu telegramması cibärgän. Tik menä şul telegramma belän dä ğíbrätle xäl kilep çıqqan. Başqortstannıñ däwlät kesäsennän aşağan gäzitläre şul qayğı urtaqlaşu xatın da bastırırğa qurıqqan. İñ ayanıçı şunda – qayber urıs telendäge üzäk gäzitlär Ufadağı şuşı ğädättän tış xäl xaqında zur – zur yazmalar bastırğan ber mäldä, Ufadağı «Qızıl tañ» häm «Ömet» isemle tatar gäzitläre ber genä yul bulsa da xäbär birmäde. Märxümneñ tuğannarı häm ícattaş dusları äytüençä, bu basmalarnıñ möxärrirläre üz eş urınnarı öçen qurıqqan.
Soñğı süz itep şunı äytäse kilä. Äle tanılğan cırçı Wener Mostafinnıñ ülemenä qağılışlı cinayät eşe açıldı. Republík prokuraturı bu eşne üz kontrolenä alğan. Ufanıñ Lenin rayonı prokurorı Aleksey Ğoryabínov isä jurnalistlar belän oçraşuda älege faciğäneñ törle säbäpläre tikşerelüen äytte. «Ägär Wener Mostafinnıñ üz – üzenä qul saluına etärüçe keşelärneñ ğayıbe raslansa, alar üz cäzasın alaçaq», – dip belderde ul.
Fänis Fätxi, Ufa.
Çaqmağış rayonınıñ bar republíkğa kiñ bilgele Ablay digän tatar awılında tuıp üskän Wener Mostafin bäläkäydän ük cırğa tartıla. Şuña da mäktäptä sigezençe sínıfnı tämamlağannan soñ, sälätle yeget tup – turı Ufa sänğät uçilişçesına uqırğa kilä. Annan soñ ul Ufa sänğät institutın da tämamlí. Ícatınıñ täwge yıllarınnan uq Wener äfände üzen zur talant itep tanıta. Rusiä häm republík külämendä oyıştırılğan bixisäp icadi bäygelärdä ciñep çıqqan talantnıñ kiläçäge zur bula. İnstitutnı tämamlawğa uq, opera aríların dä başqaru quätenä iä yäş cırçını Rusiäneñ iñ märtäbäle sänğät üzäklärenä, şul isäptän Mäskäwdäge Zur teaterğa da eşkä çaqıralar. Ämma Wener alarnıñ barısınnan da baş tarta häm Başqortstan däwlät filarmonísında eşli başlí. Şuşında anıñ bar ícat ğömere ütte. Ämma ícattaş dusları äytüenä qarağanda, üz süzen turığa äytä torğan, namuslı tatar yegete biredä gel uñışsızlıqlarğa oçrí. Anı mädäniät ölkäse türäläre gel artqa çigerä tora.
Wener Mostafinğa qarşı filarmoní citäkçeläreneñ häm republík mädäniät ministerlığı türäläreneñ höcümnäre ayıruça bıltır köz aylarında başlana. Näq şul çorda Wener äfände Başqortstan prezidentı saylawlarında ğämäldäge prezident Mortaza Räximovnıñ köndäşe bulğan Ralif Safinnıñ ağitbriğädäsında eşli. Küp rayonnarda bulıp tamaşaçılarnı üz sänğäte belän tanıştıra, Ralif Safinnı yaqlarğa çaqıra. Menä şuşı xäl Başqortstannıñ mädäniät öçen cawaplı türälären çığırlarınnan çığara da inde. Alar şunnan soñ Wener Mostafinğa qarşı höcümne tağın da kiñräk cäyelderä. Bu xaqta qayber üzäk matbuğat çaralarında baytaq qına yazmalar da bulğan ide. Bıyıl tanılğan cırçı üz tormışındağı iñ qíın çornı kiçerä. Aña ícat öçen barlıq mömkinleklärgä yulnı yabıp quyalar. Başqortstan däwlät radíosında häm telewideniedä anıñ cırların efirğa birüne tuqtatalar. Ä anıñ andağı fondta 300 gä yaqın cırı saqlanuı mäğlüm. Ğomumän radío belän telewidenie işekläre şapıldap yabıla Wener Mostafin aldında. Märxümneñ dusları häm yaqınnarı äytüençä, telewidenie başlığı Luíza Farxşatowa üze ük tatar cırçısın başqort xalqınıñ doşmanı dip atí häm anı telewideniegä kertmäskä digän kürsätmä birä. Märxümneñ xatını Wäsilä xanım süzlärençä, Ufada ğına tügel, ä rayonnnarda da konsertlar kürsätergä irek birelmi. Rayonnar xakímítları başlıqları monıñ säbäben östän kürsätmä bulu belän añlata. İmeş, alar Wener Mostafinnı rayonğa kertep, aña konsert quyu öçen zal birsä, alarnıñ üzlären dä eştän alaçaqlar.
Menä şundí käyef töşenkelegendä yörgän çağında, Wener Mostafin xakímítlardan iñ soñğı awır küñel yarasın bıyıl filarmonínıñ çirattağı ícat mizgelen açqanda ala. Bu xaqta märxümneñ tormış iptäşe Wäsilä xanım bügenge matäm cíını aldınnan «Azatlıq» radíosına menä nilär söyläde.
AUDİO
Sez Ufada faciğäle töstä wafat bulğan tatar cırçısı Wener Mostafinnıñ tormış iptäşe Wäsilä xanımnı tıñladığız. Wäsilä xanım äytüençä, mädäniät ölkäse citäkçeläre Wener Mostafinğa ícat ireklegen qısıp qına qalmíça, anı yuq itü, üterü belän dä yanağannar. Häm şunnan soñ tanılğan cırçı soñğı könnärdä eş qına mordar kitäçäge xaqında söylänä başlağan. «Min filarmonída iñ soñğı konsertımnı tizdän kürsätäçäkmen äle, mine räncetkän türälärneñ ul konserttan çäçläre ürä toraçaq», – dip äytä torğan bulğan ul. Anıñ süzläre astında närsä yatqanlığı aldan uq sizelsä dä, töp mäğnäse xäzer genä açıqlandı.
5 nöyäber könne märxümne tuğan yağı Çaqmağış rayonı Ablay awılına cirlärgä alıp qaytıp kitär aldınnan, Wener Mostafin ğömere buyı eşlägän filarmoní binasında anı soñğı yulğa ozatu märäsime buldı. Başta xuşlaşu märäsime belän berrättän filarmoní binası aldında açıq hawada tatar cämäğätçelegeneñ biredä miting ütkäräçäge xaqında da xäbär itelgän ide. Ämma xakímítlar monı buldırmaw öçen barsın da eşläde, irtä tañnan milisí xezmätkärläre filarmonínı törle yaqtan kamap alğan ide inde. İrtä tañnan uq biregä Wener Mostafinnıñ talantı aldında baş iüçelär, anıñ ícattaş dusları, tatar cämäğätçelek oyışmaları wäkilläre cíıla başlağan ide. Yaqınça ğına isäplägändä dä, kürenekle cırçı belän xuşlaşırğa 500 dän kübräk keşe kilgän ide. Ämma ber närsä küplärne tağın ber qat ğäcäpkä qaldırdı: tanılğan cırçı belän xuşlaşırğa republíknıñ ber genä räsmi citäkçese dä kilmägän bulıp çıqtı. «Hiç yuğı Mädäniät ministerlığınnan berär bäläkäy genä türä kilsä dä, aptırarlıq bulmas ide», dieşte xalıq. Älbättä, filarmonínıñ üz citäkçeläre kürende biredä. Ämma matäm cíının anda da ber urta qul ğına xezmätkär Salawat İtbayıv açtı häm alıp bardı. Çığışlarnıñ barısı da xisle häm teträndergeç ide. Filarmoní isemennän çığış yasağan cırçı, direktor urınbasarı Wäxit Xızırov märxümneñ talantı aldında baş iüen äytep, anıñ aldında barlıq filarmoní isemennän ğafu ütende. Başqortstan Tatar milli oyışmaları berlege räise urınbasarı, professor Mäcit Xucin isä menä nilär söyläde.
AUDİO
Mäcit Xucinnan soñ çığış yasağan Başqortstan Tatar milli oyışmaları berlege räise, Başqortstan Tatar kongressı Başqarma qömitetı räise urınbasarı Ramil Bignov törle qısrıqlawlarğa, basımğa çıdí almíça üz – üzenä qul salğan kürenekle cırçını tatar xalqınıñ geroyı, çın batırı dip atadı häm Başqortstanda millätlärne ayıru, tatarlarnı kimsetü küreneşlären kisken ğäyepläde. Başqortstan Tatar morzaları mäclese isemennän çığış yasağan Kärim Yawşev, Başqortstan Tatar ictimağí üzäge räise Ayrat Ğiniätullin, tatar milli xäräkäte liderlarınıñ berse, professor Marat Ramazanov häm başqa bik küplär şulay uq Başqortstanda soñğı yıllarda xalıqlarnı töp millätkä häm başqa tübänräk sortlı millätlärgä bülü küreneşeneñ köçäyüen assızıqladı. Alar hämmäse äytkän süzlärneñ töp mäğnäse şul: Başqortstan tatarları republíkta artıq ber närsä dä taläp itmi, barı tik barlıq millätlärneñ tigezlege öçen genä çığış yasí. Matäm cíınında iñ xisle häm faş itüçe çığışnı Wener Mostafinnıñ tormış iptäşe Wäsilä xanım yasadı. Üz ğailäläreneñ soñğı ber yılda kiçergän kimsetelüläre, Wener Mostafinnıñ nindi mısqıllawlarğa duçar buluı xaqında bäynä – bäynä söyläde ul. Xätta söyekle iren ülemgä etärü däräcäsenä citkererlek yamanlıqlar qılğan cawaplı citäkçelärneñ isemnären dä açıqtan – açıq äytte Wäsilä xanım.
Wener Mostafinnıñ faciğäle üleme uñayınnan kürenekle millättäşebez Ralif Safin da qayğı urtaqlaşu telegramması cibärgän. Tik menä şul telegramma belän dä ğíbrätle xäl kilep çıqqan. Başqortstannıñ däwlät kesäsennän aşağan gäzitläre şul qayğı urtaqlaşu xatın da bastırırğa qurıqqan. İñ ayanıçı şunda – qayber urıs telendäge üzäk gäzitlär Ufadağı şuşı ğädättän tış xäl xaqında zur – zur yazmalar bastırğan ber mäldä, Ufadağı «Qızıl tañ» häm «Ömet» isemle tatar gäzitläre ber genä yul bulsa da xäbär birmäde. Märxümneñ tuğannarı häm ícattaş dusları äytüençä, bu basmalarnıñ möxärrirläre üz eş urınnarı öçen qurıqqan.
Soñğı süz itep şunı äytäse kilä. Äle tanılğan cırçı Wener Mostafinnıñ ülemenä qağılışlı cinayät eşe açıldı. Republík prokuraturı bu eşne üz kontrolenä alğan. Ufanıñ Lenin rayonı prokurorı Aleksey Ğoryabínov isä jurnalistlar belän oçraşuda älege faciğäneñ törle säbäpläre tikşerelüen äytte. «Ägär Wener Mostafinnıñ üz – üzenä qul saluına etärüçe keşelärneñ ğayıbe raslansa, alar üz cäzasın alaçaq», – dip belderde ul.
Fänis Fätxi, Ufa.
