Accessibility links

Кайнар хәбәр

"Freedom House": bar dönyada irekleklärgä xörmät artqan ber mäldä Rusiädä bötenläy kire täräqqiat bara


Quşma Ştatlarda urnaşqan häm bar dönya buylap keşe xoquqları ütäleşen küzätep barğan "Freedom House" oyışması, Rusiä bıyıl "ireksez" illär rätenä töşte dip belderä. Şul oyışmanıñ başqarma mödire Jenifer Windsor süzlärenä qarağanda, prezident Putin xakimiatendä "säyäsi qüwätne üzäkläşterü, mäğlümat çaraların cäberläw, ilneñ xoquq saqlaw sistemasın säyäsätläşterü" omtılışları arta bara. Windsor, şuşı omtılışlar Rusiäneñ avtoritar xakimiat çorına qaytuı qurqınıçın arttıra dip isäpli.

"Freedom House" oyışması irekleklärneñ törle illärdä niçek ütälüen yıl däwamında küzätep barıp, şunıñ nigezendä bar däwlätlärne öç törkemgä - "irekle", "öleşçä irekle" häm "ireksez" illärgä bülgän "Dönyadağı ireklek" xisabın äzerli. Bu eş inde 1978-nçe yıldan birle alıp barıla. Bıyılğı küzätü üz eçenä barlığı 192 ildäge häm 14 töbäktäge wäzğiatne ala. Bıyılğı xisaptan kürengänçä, 2003-neñ 1 dikäbre belän 2004-neñ 30-nçı noyäbrenä qädär çorda bar dönya buylap nigezdä uñay täräqqiat küzätelgän. Keşe xoquqlarına xörmät ğomumän alğanda üzä töşkän. Tiskäre xällär küzätelgän berdänber il bulıp Rusiä tora. Ul bıltırğı "öleşçä irekle" illär rätennän bıyıl "ireksezlär"gä töşkän. Şikle Duma häm prezident saylawları ütkärü, ildäge oppozitsiäne awızlıqlawğa yünälderelgän säyäsi üzgäreşlär kertü Rusiäneñ yänä şomlı avtoritar xakimiat çorına awışuın kürsätä dielä "Freedom House" xisabında. Mondıy tiskäre täräqqiat Rusiädä, ul äle Sovetlar berlegeneñ ber öleşen täşkil itkän 1989-nçı yıldan birle küzätelmägän bulğan. "Dönyadağı ireklek" xisabı Rusiädä barğan ayırım küreneşlär - federal'' üzäkneñ xakimiatne barı tik üz qulında ğına tuplarğa tırışuı, mäğlümat çaraları ireklegen çikläwe häm alarnı törleçä qıyırsıtuı, bäysez bulırğa tieş xoquq saqlaw häm qüwät organnarın säyäsätläşterüe telgä alına. Başqa elekke sovet respublikalarına kilgändä, alarnıñ qayberlärendä wäzğiat bıltırğıça qala birä. Bu uñaydan, Belarusne telgä alırğa mömkin, häm anda irekleklärne garantiäläw elekkeçä yaman xäldä. Belarus bügenge köndä Yevropanıñ iñ ireksez ile sanala häm anda bıyıl da xakimiatneñ oppozitsiäne bastıru, säyäsi xoquqlarnı inkär itü omtılışları köçle bulğan. Ämma qayber illärdä uñay täräqqiat tä küzätelgän. Misal öçen, Ukrainada. Prezident saylawlarına äzerlek häm anıñ näticäläre tiräsendä kilep tuğan qarşılıqlı wäzğiat ildä xalıqnıñ säyäsi äwzemlegen arttıruğa, matbuğat ireklegeneñ köçäyä başlawına kiterde dip äytelä "Freedom House" oyışması xisabında. Anda, saylawlarnıñ elekkegä qarağanda ğädelräk ütüe häm şul säbäple ictimaği-säyäsi wäzğiatneñ saflanuı bıyıl Gruziä, Äfğanstan kebek illärgä dä xas ide digän fiker belderelä. Üzäk Aziädä isä andağı bar 5 däwlät tä "ireksez" illär rätenä kerä, şular arasınnan ikese - Törkmänstan häm Üzbäkstan dönyadağı iñ zalim, irekleklärne sanğa suqmağan däwlätlär isemlegendä sanala. "Freedom House" mäğlümatına qarağanda, terrorğa qarşı köräş bıyıl da elekke yıllardağı tösle şaqtıy qırıs däwam itsä dä, demokratiä häm irekleklärne yaqlaw xäräkäte üz eşen moña qaramıy däwam itkän. Läkin qayber illärdä şäxsi häm säyäsi irekleklärne terrorğa qarşı köräşkä qorban itü tırışlıqları bar dielä "Freedom House" xisabında häm bu uñaydan Rusiä belän Üzbäkstan telgä alına.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG