Accessibility links

Кайнар хәбәр

Qazan östennän ätäç oça


Ber yılğa yaqın comğa sayın efirğa çığuçı xikmätle xällär säxifäse sezneñ belän xuşlaşa. Yuq, bötenläygä tügel, barı tik tämamlanuçı 2004 yılda. Alla birsä, kiläse 2005 yılda comğa sayın tatar häm Tatarstan tormışınıñ säyer häm kölke, qarşılıqlı yaqları turında söyläşep torırbız. Ä kiläse comğa 31 dekabergä turı kilä. Comğa bulsa da, ul inde yaña yılnı qarşılaw häm yal mäşäqätläre bulaçaq. Ul könnärdäge xikmätle xällärne kiläse yıl başında iskä alırbız. Ä bu atnada nindi xikmätlär istä qaldı soñ?

Bügenge xäbärlär çığarılışında Qazan şähäreneñ gerbı qabul itelü turında äytelde. Oça torğan yılan, qayberäwlär äytkänçä, qızıl ätäç Qazan qalasın yıraqtan kürsätep toraçaq. Bu çınnan da xikmätle waqiğa. Yarıy, Qazan qalası üzenä möstäqillek, suverenlıq iğlan itep, konstitutsiä, nizamnamälär qabul itep Tatarstannan ayırılıp çığarğa aşıqmasın. Çönki Qazan ul – Tatarstan cirendä, anıñ başqalası. Respublikanıñ iñ zatlı oyışmaları, ğilemle häm äzerlekle belgeçläre küp monda. Ğomumän, bu şähärneñ meñ yıllığı da nişläp inde şuşı qalanıñ xakimiäte yäki anıñ rayonnarında eşläwçe çinovniklarnıñ ğına bäyräme bulsın di? Bu bit böten tatar xalqınıñ, Tatarstannıñ qalası häm xalqıbız kiçergän un ğasır digän süz.

Qayberäwlär federatsiä subyektlarınıñ başqalası häm töbäk xakimiäte, respublika, ölkä başlıqların qarşı quyarğa tırışa. Yänäse, fälän gubernatornıñ ükçäsenä zur qalanıñ xakime basıp, üzara talaşsınnar. Ägär dä inde xäzerge şartlarda tatarlar, tatarstanlılar üzara xakimiät häm mal büleşä başlasalar, beläsezme närsä bulaçaq? Şuşı respublikadağı böten yaxşı eş, böten yünle keşelär, böten ömetlär, barısı da zur çoqırğa salınıp, östän bul'dozerlar belän etterep, kümep quyu digän süz. Mondıy xällär elek bulğan. Altın Urda cimerelgändä, Qazan xanlığı zäğiflänep, başqa däwlät qulına qalğanda. Şuña kürä, uzğan yılnıñ iñ töp xikmäte – Tatarstannıñ başı belän gäwdäse, ayaq-qulları, anı belän aqılı ber-bersennän ayırılmadı. Qazan ul böten tatar dönyasınıñ teräge bulıp qaldı, Tatarstan tatar xalqınıñ tarixi töbäge, Rusiä öçen ber ürnäk il bulıp qaldı.

Säyäsät häm mal quıp uzğan qatlawlı yulda şuşı izge töşençälärne ayıra almadı. Ä bit qayber dairälär näq şuña isäp tota.

Şuña kürä Qazannıñ respublika qanunnarı häm Tatarstan mänfäğätläre möxitendä yäşäwe, anıñ mäğrifät nurı Tatarstanğa häm çit töbäklärgä taraluı bu bolğawır zamannıñ iñ zur qazanışı bulğandır. Tatarstan prezidentı Mintimer Şäymievnıñ kiläse 2005 yılnı Tatarstanda Qazan qalasınıñ meñ yıllığı yılı itü turında ukaz çığardı. Xäzer inde böten respublika, yäşe, qartı, keçkenä awıllar, yaña tözelgän zur zavodlar bergäläşep, ğorurlanıp şuşı meñ yıllıq mäşäqätlären dä, quanıçların da büleşep, urtaqlaşıp eşlärgä tieş bula.

Qısqası, tatarnı, Tatarstannı, Qazannı tarqatu öçen bıyıl berqayçan da bulmağança tırışsalar da, barıp çıqmadı bit. Monısına şöker. Ämma şul uq nurlı Qazannı maturaytu häm dönyağa kürsätü äle başlanıp qına tora. Şuşı 2004 yılnıñ 24 dekaberenä qädär şundıy şähärneñ tuğrası bulmıy toru üze ber şaqqatırğıç xäl bit. Änä bit Vladimir Putin äytä, mondıy qalalar bulğan däwlätlär bik siräk di. Döres äytä. Siräk şul. Ä şunı kürsäter, istä qaldırır öçen qulğa totarlıq, keşegä kürsäterlek simvollarıbız küpme soñ? Suvenir räweşendäme, İnternet, televizor ekrannarındamı, Söyembikäse dä, Märcäni, Äcem mäçetläre dä, başqa tarixi yadkärläre dä härqaydan küzgä taşlanırğa tieş bit. Faciğäle tarixtan tamıp torğan qan tamçıları, tatarnıñ ütkän yulı, başınnan kiçergän qayğıları sänğättä, ädäbiättä, mäğlümat çaralarında üzebezgä dä, başqa millätlärgä dä añlayışlı itep kürsätelä dip äytä almıybız bit.

Televidenie, kanalları, gäcit-jurnallar açu ber xäl, bu çaralarnı milli rux häm fiker belän tulılandıru, zıyalılardan, xalıqnıñ üzennän tora. Tözelgän mäktäplärgä kilüçe balalarnıñ sanı, alarnıñ iñ berençe adımnarı häm äytkän süzläre tatar milläteneñ ömetenä layıqlımı ikän? Bigräk tä, şähärlärdä, sivilizatsiä, globalizatsiä taşqınına oçrağan tatar cämäğätçelege qaya taba bara?

Ä bez meñ yıl ütkäç Qazanıbızğa nihayät tuğra-gerb qabul itäbez. Äle Qazanıbızda 18-19 ğasırlarnı xäterlätkän binalar, häykällär bar. Ä qalğan 700 yılda nindi xällär bulğan, alarnıñ ezlären yubiley yılında niçek itep tabarbız häm kürsäterbez soñ? Menä nindi mäşäqät kilep tudı 2005 yıl aldınnan.

Ul yılnı Qıtay kalendare buyınça ätäç yılı dilär. Qazan gerbı oça torğan yılannı ğına tügel, şayannar äytüençä, ätäçne dä xäterlätä. Häm bu yıl zur xikmätlär yılı bulaçaq. Xäyerle bulırmı alar, yuqmı – äytep bulmıy. Ämma alar ğadi bulmas. Şuña kürä xikmät bit inde ul.

Rimzil Wäli

XS
SM
MD
LG