Sri Lankadan alıp İndoneziägä qädär törle illärdä bu könnärdä ülüçülär sanı ğına xisaplana.26-nçe dikäberdäge köçle cir teträwe häm şunnan xasıyl bulğan tsunami 10meñnnäçä keşene üterde. Qalğannarı yäşäp qalu, çirlärgä qarşı köräşergä tieş.Yardäm Oyışmaları könyaq Aziegä aşığıç yardäm cibärep , ikençe fäciğä- açlıq häm xästäleklärne tuqtatırğa tırışa. Sri lanka , Hindistan , İndoneziedä ülüçülär sanı,zarar ,Tailand , Maläziä yäki Maldiv utrawları belän çağıştırğanda kübräk.BMOnıñ Humanitar Mäsälälärne Koordinatsiläw Ofisı citäkçese Arjun Katoch tabiğıy afätneñ kitergän zian milliadlarça dolar dip farazlıy. Ul oyışmanıñ Jenevadağı ofisınnan Azatlıqqa bolarnı äytte(audio)
Tabiğat qazasın küzdä totqanda bu här haldä BMOnıñ sonğı distä yıllarda ä bälkim dä elek bulmağan külämdä zur yardäme bulaçaq .
BMO aşığıç meditsina, yortlar tözü öçen kiräk yaraq tutırılğan yözlärçä oçqıç atnakiçtä töbökkä kilep citä dip belderde. Yardäm tik BModan ğına tügel ä AQŞ, Yaponiä, Rusiä Yevropa Berlege şulayuq Yevropanıñ ayrım illäre , xalıqara qızıl xaç häm qızıl ay oyışmaları yardäm cibärä . İn küp zarar kürgän Sri lankada ber million çaması keşe açlıq häm epidemiä qurqınıçı aldında tora. Anda 18meñ keşeneñ mäyete tabılğan dip belderelä.Katoch qaraşınça in möhim mäsälä bu töbäktäge keşelärne xäzer çista su belän tämin itü(audio)
Dingez suı yarnı anda urnaşqan awıllarnı basqan çaqta in möhim ixtiaç eçer öçen çista su.Çönki qoyılarğa dingez suı tula, su pıçrana ağulana. Qoyılarnı çistartqançı, eçär su in zur ixtiaç bulaçaq
Bozıla başlağan mäyetlär dä sälämätlek öçen zur qurqınıç täşkil itä. Qayber belgeçlär häläkät zonasında tizlektä sanitar şartlar urnaştırılmasa qorbannar sanı tsunamidä ülüçülärdän kübräk bulaçaq dip kisätä.Çiklär Tanımağan Tabiplar inde üz törkemnären şul zonağa cibärde. Çiklär Tanımağan Tabiplar törkemeneñ operatsiä citäkçese Koen Henkaerts süzlärençä(audio)
berençe qurqınıç eçkitüe, çönki
çista su yuq inde. Anda xolera epidemiäse dä başlana ala. İkençe basqıçta tirä yaqta su bulğanğa anda tizlektä çirkilär artaçaq häm malarya cäyeläçäk.
Tsunami Sumatradan 4,500 kilometr yıraqtağı Afrika qıtğäseneneñ könçığış öleşendä yözlärçä keşeneñ ülemenä säbäp bulğan. Tsunaminıñ 8,500kilometr yıraqtağı Yaña Zelandiädä dä täsire sizelgän. 450 kilometr tizlektä barğan dulqınnar Yaña Zelandiädä dingez suıñıñ 30cm kütärelüenä genä säbäp bulğan.Ämma Tsunami yaña fenomen tügel ul Ägäy dingezendä Krit utrawında monnan 3,500yıl elek çäçäk atqan minoi mädäniäteneñ dä yuq buluına säbäpçe.1755nçe yılda Portuğal yarlarında 30meñ çaması keşe ülde dip täxmin itelä. Alaskada Lituya qultığında 1958nçe yıldağı cirteträwe häm xasıyl bulğan tsunaminıñ biyeklege 1525meter bulğan . Tabiğatkä kilgän zarardan tış, anda keşelär ülmäde . Bügen bik küplär ni öçen Hind Okeanı illäre Hawai utrawındağı kebek tsunami kisätü sistemasın buldırmağan dip sorıy. Ğadi cäwap ällä ni zur bälä qazalar bulmağan , ikençedän aqça mäsäläse. Geologlar häm Okeanologlar tsunami här urında bula ala dip belderä.2001nçe yılda britan häm amerikan geologları kanar utrawlarındağı yanartauda bik qatı şartlaw bulaçaq häm ber qayçan da bulmağan köçle tsunami xasıyl itäçäk , Yevropa,Afrika häm Amerika yarlarına bäreläçäk digän faraz belderde. Xäzerdän yk qurqu öçen säbäp yuq, yañartau şartlağınçı atnalar yäki könnärçä aldan işarälär cibärä başlıy
färidä xämit
Dönya tsunamidä isän qaluçılarğa yardäm itergä tırışa
Tsunami dulqınnarınıñ Hind Okeanındağı illär yarlarına kilep bärelüenä 2 kön waqıt ütte. Ülüçülär sanı unmeñnärçä ämma sannar säğät sayın artıp bara , meñnnärçä keşedän xabär yuq,yuğalğan. Yardäm oyışmaları yäşäp qaluçılarnı meditsina yardäme azıq tölek belän tämin itergä tırışa. BMO pıçranğan sular häm bozıla başlağan mäyetlär aldağı könnärdä yäşäp qaluçılar öçen zur qurqınıç täşkil itäçäk dip kisätä.Tarixta borınğı mädäniätlärne dä yuq itkän tsunamilär dönyanıñ in qurqınıçlı tabiğıy afätlärennän sanala