İsänmesez xörmätle “Azatlıq” tıñlawçıları. Ber säğät elek tapşırularnıñ näk urtasında Tatarstan xäbärläre quyıla. 15-20 minut eçendä tatar dönyasınıñ üzäge bulğan Qazan häm Tatarstanda bulğan iñ möhim waqiğalarnı söyläp birüçe xäbärlär Qazan byurosında äzerlänälär. Qazanda häm Tatarstanda yäşäwçelär “Azatlıq”nı qısqa dulqınnardan ğına tügel, Tatarstan radiosı, “Yaña ğasır” kanalı häm internet aşa tıñlıy alalar. Çiläbedä, Perm ölkäsendä retranslyatsiä oyıştırılğan.
İñ taläpçän tıñlawçı qayda? Milli xäbärlärne qayda qaynap tora? Bezdä, – Tatarstanda, Qazanda. Yıl sayın may yäki iyün könnärendä “Azatlıq” xäbärçeläreneñ Pragadağı baş redaksiä citäkçeläre qatnaşlığında ütä torğan seminar-kiñäşmäse Qazanda bula.
Bälki yıl buyı Qazannan kilgän qayber xäbärlär bik ük qızıq ta bulmağandır yäki sezne borçığandır. Bälki, kiresençä, bitaraf qaldırğandır.
Qazan xäbärçeläre soñğı yılda yañaçaraq eşlärgä, qısqaraq häm operativ xäbärlär birergä tırıştı. Uñğa da, sulğa da awışmaw, qıp-qızıl yäki yäm-yäşel töskä genä buyalmaw, xaqiqätne kürsätü ciñel tügel. Citmäsä «Azatlıq» xäbärçeläreneñ şäxsi fikeren radioda yañğıratırğa yaramıy. Bügen isä –çığarma. Qazan xäbärçeläre üzläre yaratqan yäki yaratmağan xälläre turında, xätta şäxsi tormışları turında söylärlär. Uzğan 2004нче yılda Qazan byurosında eşläwçe xatın-qızlarnıñ berse kiäwgä çıqtı, ikençese bik matur malay taptı, öçençeseneñ onığı täpi kitte, dürtençese maşina satıp aldı, bişençese universitetqa uqırğa kerde. Ber yegetebez yañadan “Azatlıq”qa qaytqaç, ciñ sızğanıp, eşkä kereşte. Berençe süz aña, Räfis Cämdixanğa.
Säläm, duslar. Yaña yıl qotlı bulsın. Menä şundıy ber ğädät inde ul, yaña yılda näticälär yasaw, yaña plannar tözü. İske yılnıñ soñğı öç ayın sezneñ öçen xäbärlär äzerläp ütkergäç, inde alarğa näticä çığarıp ta, yaña ömetlär belän urtaqlaşıp ta alırğa kiräkter möğayın. Çönki keşe ğömerendä öç ay da az waqıt tügel. Älbättä tarix öçen çüp kenä bulsa da. Yarar, fälsäfägä kerep tormıyq. Dimäk näticälär.
Älbättä, Azatlıqqa yañadan qaytıp eşli başlawım şäxsän üzem öçen zur waqiğa buldı. Çönki, ike yıl radioefirdan ayırılıp torğaç, küräseñ, şaqtıy sağınğan bulğanmın, azatlıq ta, nindider, moña qädär bulmağan ber ilham, därt belän eşli başladım. Bu eşläwneñ näticäse nindider, anısın sez bäyälärgä tieş. Ütkän yılda şäxsi uñışım dip min Cämilä digän cırçı belän tanışuımnı sanıym. Finlyandiägä kiägä çıqqan bu tatar qızı bıyıl tatar säxnäsenä bik tiz ütep kerde ki, xätta, bez monı kötmägän dä idek. Anıñ Mäxäbbät yätmäläre, Xelsinki-Qazan cırlarınıñ iñ täwge tıñlawçılarınıñ berse buluım öçen ğorurlıq xisläre kiçeräm. Tatar popmuzıykasınına yaña alımnar, Könbatış ısulları alıp kilgän Cämilä, kiläçäktä dä, şulay uñışlı eşlär dip uylıym. Küptän tügel genä, Cämilä Qazanda ike kön konsert birde häm tağın şäxsän mine şaqqattırdı. Tanılğan bayançı Aydar Ğäynullin belän, muzikaga tiñ duet cırlap.
Cämilä belän yaqınnan duslaşuım belän ğorurlanam didem. Alay ğına da tügel, Cämiläneñ tatar säxnäsendä üzenä layıq urın aluı öçen dä minem berküpme öleşem kergäne öçen dä ğorurlanam. Anı- bıyılğı uñışları minem küz aldımda häm berküpme minem yärdäm-kiñäşlärem aşa buldı. Bu duslığıbız arqasında, berniçä tatar jurnalistı Cämilädä qunaqta da bulıp qayttılar. Çit ilgä berençe çığuları ide alarnıñ. Üzemneñ çit illärdä ğömeremdä bulğanıma yuq, bulırğa niätem dä älegä yuq, läkin tatar jurnalistların çit ilgä cibärä aluım häm alarnıñ uñışlı äylänep qaytularına şatlanam. Şulay itep, Cämilä minem öçen genä tügel, ä tatar säxnäse, tatar cırın tıñlawçılar öçen dä waqıyğa buldı.
İnde säyäsätkä bağıp alıyq. Min üzem uñ köçlär tarafdarı. Azatlıq radiosınıñ qanunnarı buyınça, efirda min bernindi säyäsi törkemnärne dä zamança äytsäk piarlaştıra almıym. Läkin, üzemneñ küñelem häm aqılım uñ köçlärgä tarta. Bıyıl Yavlinskinıñ Yabloqosı, SPS, Xakamadalar gel ciñelep kildelär. Rusiä säyäsäte monıñ arqasında zur yuğaltular kiçerde dip sanıym min şäxsän. Rusiädä demokratik prinsiplardan çigenü zur alımnar belän bara digän fikerdä toram. Läkin, yıl axırına taba, uñ köçlär berläşügä taba bara başladılar. Menä monısı quandıra.
Milli mä’sälälärgä kilgändä, tatarnıñ milli üseşen( balta belän çapqan Rusiä konstitutsion mäxkämäse qararı, yäğni latin yazuına qaytunı totqarlağan qararnı awır qabul ittem. Läkin ömetsez şaytan dilär bit. Qazanda 150 lep tatar oyışması kergän latin frontı oyışuı ömet birä. Tatar tarqaw dip küpme genä söyläsälär dä, kiräk waqıtta berläşä belä ul bezneñ xalıq.
Rusiä prezidentı alıp barğan üzgärtep qorularnı min şäxsän yünle äyber dip sanamıym.
Yarar, bolar ütkännär. Kem äytmeşli, ütkän eşkä salawat. Bu yaña yılğa kilgändä, Qazanda tatar al’ternativ muzıkası üzäge buldıru niäte bar. Yäğni yaña tatar muzıkası başqarıla torğan, tatar şähär mädäniäte tudıruda berençe adım bulırlıq yäşlärçä äytsäk tuslanu urını buldıru turında xıyallanam. Bu tormışqa aşırmı, menä bu ätäç yılı kürsäter.
Ä xäzer süz iñ yäş xäbärçebez, Albina Zäynullağa.
Bügen minem öçen zur yubiley. Uzğan yılnıñ 1nçе ğinwarında “Azatlıq”qa berençe tapqır ayaq basqan idem. Qazannan altı yöz çaqrımdağı keçkenä awıldan Tatarstan başqalasına kilep, xastaxanädä şäfqät tutaşı bulıp eşlägännän soñ, böten dönyağa işetelä torğan tatar radiosında çığış yasaw, täcribäle jurnalistlar belän tapşırular äzerläw turında xıyallanğanım da bulmadı. Keçkenä waqıtta, äle başlanğıç mäktäptä uqığanda, Seber tundrasındağı Megion şähärendä yäşägän idem. Tatarça radio, televidenie barlığın bişençe sıynıfta uqığan çaqta ğına, äti-äniläremneñ tuğan awılına qaytqaç qına beldem.
Mäktäpne tämamlağaç, qaya barırğa digän soraw tudı. Keşelärgä yaxşılıq eşläw telägennän başqa bernindi fikerem yuq ide ul çaqta. Şuña kürä Bäläbäy şähärendäge meditsina uçilişçesına kerep, anı tämamladım. Diplom alıp, şifaxanädä kardiologiä bülegendä eşlägändä ber närsä açıqlandı – yöräk awıruı, bigräk tä yaman närsä ikän. Ul härkemgä diärlek küsäk belän kiterep suğa. Bezneñ xastaxanädä däwalanuçılar beraz xälläre yaxşırğaç çığıp kitälär, ämma ber niçä aydan tağın kilep kerälär ide. Qotılıp bulmıy ul çirdän. Ä bit yöräk awıruınnan integüçelär arasında nindi talantlı zur keşelär bar. Min üzem ataqlı şağirlärgä, ğalimnärgä ukol yasağanda qullarım qaltırıy ide. Yalğışsañ yäki tabletkanı döres birmäsäñ, qotoçqıç bälä kilä, keşeneñ ğömere özelä. Äle yaxşı däwalasañ da ciñelmi torğan yöräk qan tamırları çire wafat buluçılarnıñ 50-60 protsentınıñ başına citä.
Nişläpter şulay kilep çıqtı inde. Keşelärgä yaxşılıq eşläw öçen şäfqät tutaşı yäki tabibä tügel, ä jurnalist bulu faydalıraq digän näticägä kildem. Çönki keşelär naçar şartlarda yäşäp, tormış nujasınnan borçılğaç, cäberlängäç, alarnıñ qan basımnarı kütärelä. Däwalaw öçen ul waqıtta inde soñraq bula. Keşeneñ canın tınıçlandıru, küzlären açu, ruxi häm matdi yärdäm itü - iñ yaxşı däwa. Moña jurnalistlar da ireşä ala. Xätta qaywaqıtta uñışlıraq itep tä äle.
Uzğan yılda “Azatlıq” radiosı aşa xäbärlär birgäç, “Yalqın” jurnalında, “Watanım Tatarstan”, “Tatarstan Yäşläre” gäcitlärendä mäqälälär bastırğaç, KDUda imtixannar birep, tatar jurnalistikası bülegenä uqırğa kerdem. Uqu ciñel tügel. Eşlärgä dä kiräk. Keşelärgä yaxşılıq eşläw turındağı xıyal onıtılmasa yarar ide dip borçılam.
Xällär qatlawlı bulsa da min bäxetle. Çönki yaratqan hönäremä taba atlıym. Üzemne tatar itep xis itäm häm tatar dönyasında, Qazannıñ üzendä yäşim häm uqıym. Tağı ni kiräk inde keşegä?
Barığızğa da yaña yılğa telägem şul – borçılmağız, tormışığız caylanır. Yörägegezne saqlağız. Anı alıştırıp bulmıy. Keşelär öçen, bigräk tä üz äni-ätiem öçen iñ yaxşı daru bulırlıq mäqälä yäki tapşıru äzerläw – yaña yıldağı xıyalım şul.
Al''bina Zäynulla, Qazan.
Ä xäzer süz Mälikä Basıyrga. Uzğan yılda min Tatarstan matbuğatına küzätü häm mädäniät xäbärlären äzerlädem. Minem öçen uzğan yılda iñ qızıqlı mädäni waqiğa ul, tatarlar tormışına yañalıq kertkän häm Qazannıñ meñyıllığına bağışlap icat itelgän tatarça näfis “Küktaw” häm “Zöläyxa” fil''mnarı tamaşaçığa täqdim itelüe.Tatar estradasınıñ yañaça üzgäreşläre dä quandıra. Azatlıq radiosında eşläw minem öçen ul zur ğorurlıq. Ä şäxsän üz tormışıma kilsäk,bu radioda min üz tuğan telemdä, tatarça, üz xalqım belän aralaşa alam. Xalqımnıñ mädäniät tormışın yaqtırtu ul minem öçen zur bäxet. Tatarstan däwlät radiosında minem “Canlı Qazan” häm “Awıldaşıma” isemle cırlarım yañğıradı. İke onığım bar. Aygöl belän Cämilä. Ä keçe qızım bıyıl Qazan däwlät pedagogika universitetınıñ muzıka fakul''tetında uqı. Ul cäy köne üze aqça eşläp, üzenä sintezator häm sanaq aldı. Cırçı bulırğa xıyallana. Tatar xalıq cırların gitara da uynap cırlap, bezneñ küñellärne yäşärtä.Yaña yılda barçağızğa da sälämätleklär, bäxetle könnär, kütärenke käyef, ruxi baylıqlar , ilgä tınıçlıqlar telim.
Qazan bürosı xäbärçeläreneñ iñ tırışı Gölnaz İlgizär studiägä kilep kerde. Ul ni äytergä teli ikän.
Menä çirattağı märtäbä bez yaña yılğa ayaq bastıq, yaña yılnı qarşı aldıq. Bu bäyrämneñ ber qızıqlı yağı bar – iske yıl nindi genä bulmasın, kiläse yılnı bez tağın da zurraq ömetlär belän qarşı alabız. Bäyräm kiçendä härkem anıñ bezgä hiçşiksez yaña bäxetlär, zur uñışlar alıp kilüenä ışana. Näq menä şuşı yılda bez älegä qädär eşlänelmägän eşlärebezne eşläwgä, qılınmağan ğämällärebezne qılaçağıbızğa ömetlänäbez.
Yaña yıl bäyrämeneñ tağın ber sixri köçe bar. Säğätlär tönge 12ne suğıp, iske yıl yañağa alışınğan mizgellärdä bar keşe dä şuşı waqıtta uylanğan teläk tormışqa aşır, dip ışana. Härxäldä, ışanırğa tırışa. Şuña da, bu waqıtta bez iñ zur xıyallarıbıznı, teläklärebezne iskä töşerep, alarnıñ ütälüen sorıybız. Qış babayğa häm anıñ tılsımlı köçenä inde küptän ışanmağan olı, citdi apa-abıylar da bu könne barıber nindider moğciza kötä. Şunıñ öçen yaratabızdır inde bez yaña yıl bäyrämen.
Yaña yılğa kerer aldınnan, iskesenä näticä yasap, närsä eşlängän, närsälärgä äle qul timägäne turında da uylanu ğädäte bar. Menä min dä bügen sezneñ alda Azatlıq dulqınnarında citkergän xäbärlär, yañalıqlar öçen xisap totasım kilä, xörmätle tıñlawçılar. Çönki tormışım şaqtıy ğına küpqırlı bulsa da, Azatlıq radiosındağı eşçänlegem minem öçen iñ möhim yaqlarnıñ berse bulıp tora. Xäyer, sez bezneñ eşçänlekne yılğa ber märtäbä genä tügel, ä bez efirğa çıqqan sayın bäyälisez anısı. Xatlar yazasız, şaltıratasız da. Min sezgä şunıñ öçen dä bik räxmätle. Yaña 2005 yılda da bezdän, Azatlıq radiosınnan ayırılmağız, xörmätle tıñlawçılar. Şuşı bäyräm kiçendä isä min sezgä bıyıl tağın da qızıqlıraq tapşırular äzerlärgä, tatar tormışına qağılışlı möhim, qızıqlı xäbärlär tabarğa wäğdä itäsem kilä. Kiläçäk 2006 yıldağı qotlaw tapşıruında da sezneñ belän yañadan oçraşu öçen.
Ä älegä min sezne Yaña, 2005 yıl belän täbriklim. Häm älege yıl başlanğannı xäbär itüçe säğät suqqanda uylanğan bar teläkläregez dä tormışqa aşsın dip teläp qalam. Yaña yıl bezgä yaña tormış, yaña bäxet alıp kilsen! Yaratıp häm yaratılıp yäşägez!
Gölnaz İlgizär
Yıl buyı internet, tatnet dip äytüçe Bikä Timerova yaña yılnıñ berençe könen net digän süzdän başlar mikän?
Ber kemgä dä ser tügel şikelle, kürgän töşne yaxşığa yurarğa kiräk, sınamışlardan uñay mäğnä kürergä här könne matur uy-nuiätlär belän qarşılaw zarur. Ä bit barıber ul turıda iskä töşerep toru urınlı ikän. Nadejda Pravdina kitaplarınıñ millionlağan danä belän Rusiä häm SNG illäre buylap taraluın niçek başqaça añlatırğa. Ällä nindi yaña äyber dä yazmağan şikelle yazuçı xanım. Törle psixologik mäktäplärdän, dinnärdän iñ uñay küreneşlären tuplağan da, ğadi tel belän yazıp kitaplar çığardan.
Ütkän 2004 yıl minem öçen iptäş qızımnı Amerika ozatu xäbärennän başlanıp kitte. Anıñ belän bergä bez, monda qaluçılar da, bergä yulğa cıyınğan kebek buldıq, annan anıñ belän Amerika tormışı belän tanışıp bardıq. Anıñ belän bergä Amerika şähärläre buylap gizep yördem sıman buldıq. New York, Waşingtonnı, Bostonnı, Canada şähärlären anıñ küzläre belän kürdek. Mobil telefonnar aşa qısqa xäbärlär cibäreşep tordıq, internet aşa minutında , säğätendä xäbärläşep tordıq. Amerikanı ällä qaya dip uylıy idek, ä ul menä yaqın ğına ikän. İkençe ber iptäş qızım Finländiä häm Törkiägä barıp qayttı. Şul illär belän dä anıñ xisläre, alıp qaytqan räsemnäre, anıñ söylägännäre aşa azmı küpme tanıştıq. Bezneñ arada meñlägän kilometr ara bulsa da, mobil telefon aşa sms lar cibärep, üt kürşelär sıman söyläşep tordıq. Zamança texnika yärdämendä 1 minut eçendä genä xäbärlär , radio dulqınnar aşa barıp ireşte. Finländiäse dä, Törkiäse dä yaqın ğına şikelle toyıldı. Şulay ber zaman öçençe iptäş qızımnıñ tuyına dip Qazaqstanğa, Almatı şähärenä barıp qaytırğa buldım. İnternet aşa oçqıçlar tärtiben qarap, Qazaqstan xaritasın küzätep, marşrut tözep, yulda ütkäräse säğätlärne sanap, poyezdlar yörü tärtiben aqtarıp şaqtıy waqıt ütte. Qazannan kittem Mäskäwgä, Mäskäwdä yartı tön aeroportta utırıp, oçtım Almalığa, kilep töştem cäyge esselekkä, almağaçlı şähärgä, anda bulğan 1 atnada waqıt sizelmi genä ütep kitte, Tawlarğa mengändä dä dä, şähärdä yörgän dä, tawlı yılğalarnı küzätkändä dä, Qazan belän mobil telefon, smslar aşa elemtädä tordım, mondağı här yañalıqnı belep tordım. Qaytır yulğa çıqtım. Almatıdan Mäskäwğä oçqıç bulmaw säbäple, Bişkek aşa oçırğa turı kilde. Tönnlä taksiğa utırıp kittem Bişkäkkä, dalalar aşa üttem, tawlar aşa, dunğan millätennän bulğan taksi yörtüçe abzıy belän söyläşep bardım, Qazaxstan belän Qırğıstan çigen üttem, Bişkäk aerportında yañadan yartı tön utırdım, fransuz, alman, häm başqa çit il keşelären kürdem. Bişkäkktän Çiläbegä oçtım. Andağı çik buyı xezmäteneñ äyberläremne tentegännäre ozaq waqıt onıtmam. Çeläbedän avtobus belän Ekaterbinrga kittem, yulda, yanıma ike apa utırdı, tatarça söyläştelär. Minem gäcäplänü tulı Sez tatarmı digän sorawıma, alar isläre kitmiçä eye, kenä äyttelär. Ekaterinburdan pozdğa utırıp Qazanğa qayttım. Anna soñ, ber qaya da barğanım yuq. Komputir qarşında ğına säyäxät itäm. İneternet aşa Amerika, Avstraliä tatarları belän dä söyläşep toram. Minem İCQ digän söyläşü programmasına yartı dönya wäkilläre kerep utırğan.
Qazan byurosı xezmätkärläre bügen uzğan yılnıñ iñ istälekle mizgellären, ireşelmägän häm hiçşiksez ireşergä tieş maqsatların açıp salırğa cıyınğan idelär. İşetäsezder istälekle mizgellär häm ireşelmägän maqsatlar çamadan tış küp ikän. Yomğaqnı ğinwarnı berençe könendä genä yasap bulmıy. Uzğan käbisä yılı açışlarğa da, yuğaltularğa da bay buldı. Xäbärçelärebez alarnı sezgä kön sayın tasfirlap tordılar. Bez belmägäne Praga, İstanbul, Peterbur, Mäskäw, Ufa, İjaw, Irınbur, Seber, Samara, Tömän, Yıraq Şärek xäbärçelärebez aşa sezgä citkerelde. Bügen xäbär birüçelärgä dä, tıñlawçılarğa da räxmät äytäbez. Nişläpter yaña yılnıñ berençe könnärendä uzğan yılda millät yörägenä yasalğan cäräxätlär, yuğaltular yöräktä sulqıldıy. Haman şul suğışlı, dawıllı, zilziläle dürtençe yıl sulqıldap tora. Mädäniät yuğaltuların ğına iskä alıyq. Fevral'' ayında cırçı häm bayançı Älfis Qıyämovnı yuğalttıq. Cäy könne tatar eşquarı häm milli proyektlarğa yärdäm itüçe Räşit Gäräev belän xuşlaştıq. Çın şağir İldar Yuzeev kitkännän soñ küñellärdä buşlıq. Başqortstan cırçısı Vener Mostafin milli tigezlek häm ğadellek öçen başın saldı. Ul dönyadan kitkännän soñ ğına anıñ tawışı küñellärgä, qolaqlarğa barıp citä başladı. Minem şäxsi qaraşqa, Vener Mostafin başqarğan bu yazma 2004nçe yılnıñ iñ möhim äsäre. Ul bezneñ efirda berençe tapqır yañğırıy.
Ciñel bulmadı uzğan yıl. Millät häm respublika xoquqlarnı kisü dä, tabiğät qazaları da küp buldı. Ämma bez barıber kiläçäkkä qarap yäşibez. Yaña yılnıñ yaña köne yaña köç birä. Yäşibez äle, atlıybız äle, barabız äle. Beläbez äle, küräbez äle. Qazan sezne onıtmas, xörmätle tıñlawçılar. Sez dä anı onıtmağız. Bigräk tä 1000 yıllıq yaqınlaşqanda. Yaña yılda efirdağı här oçraşu bäyräm bulsın. Şunıñ beläñ Qazan sälämnäre tapşıruı tämam. Anı Rimzil Wäli alıp bardı.
