Accessibility links

Кайнар хәбәр

Äfğan mediası tizlektä üsep, kiñäyep barsa da jurnalistlar äle dä kisätelä, ezärleklänä


2001 yılda Äfganstanda Taliban rejimınıñ cimerelüennän soñ kiñ küläm mäğlümät çaralarınıñ sanı arttı. Älege waqıtta ildä 200dän artıq basma kön kürä, xosusi radio, televidinie stansiäläreneñ sanı arta bara. Küzätüçelär yanau, qurqutular säbäple jurnalistlar eçke senzurağa qayta dip belderä.

Taliban waqıtında Äfganstanda ber-ike genä gazet çığa, alar da xökümät kontrole astında ide. Ber genä radio -Şäriğät radiosı ğına eşläp kilde häm añlaşılğança dini tapşırular ğına yasadı. Televidiniä tıyılğan ide. Talibannan soñ 3 yıl ütte, şul arada küp närsä üzgärde. Äle Äfgan Mädäniät häm Mäğlümät Ministırlığında 250dän artıq basma terkälgän. 42 radio stansiä häm 8 xosusi televidiniä eşli. Bu xäl maqtauğa layıq çönki Äfganstannıñ säyäsi wä iqtisadi täräqiäte öçen sälämät mätbuğat şart bulıp tora Şulay da äfgan jurnalistların irekle dip äytep bulmıy.Alar konservativlarnıñ basımı häm äle dä üzäk xökümät kontrolendä bulmağan törle ölkälärdäge suğışçan törkem citäkçeläreneñ kisätü,qurqutuları aldında tora. Prezident H.Qarzainıñ elemtä bülegendä mätbuğat belgeçe Siamak Herawi äytüenä kürä (audio) Minemçä mätbuğat irekle , ämma Äfgantannın älege şartları säbäple kilep çıqqan problemalar eçke senzurağa etärä. Misal öçen küp kenä jurnalistlar çınbarlıqnı äytsä yanauğa duçar bulaçaq dip qurqa. Xökümät küpçelek töbäklärdä 100% kontrol urnaştıra almağan, jurnalistlar cirle xakimiätlär alarnı ezärleklär dip qurqa. Ämma başqa çığanaqlar xökümät jurnalistlarğa basım yasıy dip belderä. Dikäber ayında Mäğlümät häm Mädäniät ministırı urınbasarı Abdul Hamid Mobarez ministırlıqnıñ mädianı senzuralawına protest belderep urınınan kitkän.Yaña ğına bilgelängän ministr Maqdum Rahin ğäyepläwlärne kire qağa.Elek däwlät qaramağındağı Anis köndälegendä eşlägän Siamak Herawi dä xökümätneñ mätbuğatqa basımın kire qağa .(audio) Räsmi senzura yuq.Älege waqıtta mätbuğatta belderelgän tänqitle qaraş elek ber qayçan da kürelgän närsä tügel ide. Min 4-5 ay äwwälenä qädär Anisnıñ baş muxarrire idem. Xökümätne nıq tänqitli idem ämma ber nindi reaksiä bulmadı. Uqi yaza belmäwçelär sanı bik yuğarı bulğan Äfganstanda xabär öçen töp çığanaq radio.Qabul kebek zur şähärlärdä televidiniäneñ ähämiäte arta.Şulay da Äfganstanda kiñ küläm mäğlümät çaraları xezmätkärläre belem citmäw, cihazlar yuqlığınnan alıp qurqutu , yanau, ezärlekläw kebek problemalar aldında tora.Küp kenä jurnalistlar qurqu säbäple säyäsät yäki din eşlärenä qatnaşmıy. Parijda urnaşqan çiklär tanımağan jurnalistlar oyışmasında täbäkne yaxşı belüçe Vincennt Brossel(audio) İn yamanı konservativlar, alar yä xökümät yağında yä dä opozitsiä (taliban) taraftarı. Dini konservativlar pluralistik xabär, informatsiägä çıdamlıq kürsätmi. Konservativlarnıñ küpçelektä bulğan yuğarı mäxkämä kabl televidiniäsenä häm radioda cırlağan xatın qızlarğa qarşı qararlar qabul itä.Elekege mucahedlär, suğışçan törkem citäkçeläre, narkotika säwdägärläre dä basım yasıy. Alar mätbuğat tarafınnnan tänqitlänügä çıdamlıq kürsätmi. Brossel talibannın aktiv bulğan Xost, Qandaxar kebek ölkälärdä eşläwçe jurnalistlar ike ut arasında. Ber yaqtan taliban utı ikençe yaqtan AQŞ häm xökümätneñ talibanğa qarşı suğışu öçen aqça tülägän qabilä başlıqlarınıñ utı . Cirle komandirlar jurnalistlarnı qoral, kalaçnikovları belän kisätkän küp kenä waqıyğälär bar dip söyli . Äfganstanda mätbuğatnıñ kiläçäge küp kenä faktorlardan bäyle Brossel fikrençä (audio) Minemçä xalıqara cämäğätçelek Äfganstandağı xällärne iqtibar belän küzätep barsa ,eşlär döres yünäleştä baraçaq.Mätbuğatnıñ äfgannnar tarafınnan oyıştırıluı, finansiälänüe bik möhim.Qoralsızlandıru tizlätelsä , üzäk xökümätneñ avtoritetı böten ilgä cäyelderelsä genä, jurnalistlar irekle eşli alaçaq Human Rights Watch H.Qarzainı mätbuğat ireklegen yaqlap belderü yasarğa çaqıra färidä xämit
XS
SM
MD
LG