Sişämbe könne Azatlıq radiosı häm başqa mäğlümat çaraları xäbär itkänçä, Rusiä töbäklärendä pensionerlar inqilabı başlandı. Uramğa çığıp, transportnı tuqtatıp, däwlät başlıqların qähärläp, buşlay transportta yörü xoquqın häm telefon, fatir asraw bäyälären kimetü öçen bu qädär ük qıyulıq kürsäterlär dip üzläre dä uylamağannardır.
Tatarstanda az keremlelärgä, fäqirlärgä, pensionerlarğa yärdäm başqa töbäklärgä qarağanda kübräk birelsä dä, Älmättä, Alabuğa häm başqa qayber şähärlärdä qänäğätsez pensionerlar üz tawışların işetterdelär. Respublika prezidentı Mintimer Şäymievnıñ Tatarstan byudjetınnan birelüçe dotatsiäne ike tapqır arttırsa da, açnıñ açuı yaman digän kebek qänäğätsezlek tiz genä basılmadı. Şulay da, sişämbe könne premyer-ministr urınbasarı Rawil Moratov, sotsial' yaqlaw ministrı Klavdia Novikova Älmättäge uram cıyınınıñ aktivistların Mädäniät yortına çaqırıp, söyläşü ütkärdelär. Küpme taşlama öçen küpme dotatsiä birelgän, nindi summalar qaya kitä ikänlegen añlatqaç, qänäğätsezlär tınıçlanğan. Çärşämbe irtäsendä avtobuslarnı tuqtatu plannarı ütälmi qalğan.
Älbättä, ğömer buyı transportta buşlay yörergä künekkän keşe bolay da yuqa yançığınnan aqça çığarıp konduktorğa birergä aşıqmıy. Xätta, näq şuşı transport çığımnarı öçen 100-200 sum birelsä dä, bu aqçalar başqa maqsatlarda qullanıla. Ä bit bötenläy taşlamalar belän qullanmağan häm yalğa çıqqaç ta eşkä yörüçe yäki eşlämäwçe 2 meñ sum aluçı pensionerlar, şulay uq 2-3-4 meñ aqçağa eşläwçe uqıtuçılar, tabiplar häm başqa byudjet xezmätkärläre bar. Alarğa tağın da qıyınraq. Menä şuşı räncetelgännär häm fäqirlär taşlamadan faydalanıp transportta buşlay yörüçe militsiä, prokuratura, salım inspeksiäse, maxsus xezmät oyışmaları belän yaqınlaştılar, ä qaywaqıtta ber ük xälgä qaldılar. Xezmät wazifaların ütäp, könenä 6-7 tapqır transportqa utıruçı çinovnik yäki ofitser ikmäk, söt alası aqçanı transportqa tota.
Rusiäneñ qayber analitikları häm jurnalistları taşlamalarnı aqçağa äyländerü ideyäsen kütärep çıqqan Mixail Zurabovnı ğäyeplilär, ä ğadi xalıq anı Çubaystan da xätärräk sügä. Aqçalaştıru inqilabınıñ, toraq-kommunal' häm xakimiät vertikale reforması belän ber ük waqıtta ütkärelü, citäkçelärne oçrıy büränägä utırttı. Tatarstandağı federal' çinovniklar jurnalistlarnıñ sorawlarına cawap birergä aşıqmıy. Älbättä, älege ğauğalı häm şomlı xäldä ömetle, pozitiv häm aq urınnar da bar. Mäsälän, Tübän qamada häm qayber başqa şähärlärdä östämä aqça tabıp, transportta yörü bäyäsen kimetkännär. Qayber taşlamalar waqıtlıça kire qaytarıla.
Tormışqa yaña ayaq basqan yäşlärneñ dä üz problemaları buluın añlaw da bik ähämiätle. Äytik, Tatarstan prezidentı yaña ğına qul quyğan qanun buyınça bala tapqan ğailälärgä, ägär dä irneñ yäki xatınnıñ berse 30дан da yäşräk bulsa, östämä räweştä buşlay 18 kvadrat metr toraq birelä. Adreslı yaqlaw programması fäqirlärne yalğız qaldırmıy. Şulay da, buşlay alırğa künekkän närsäne tüläp alunıñ ni qädär ğazaplı ikänen psixologlar añlatmağannar küräseñ.
Berdäm Rusiä firqäse wäkillärennän älege wäzğıätneñ säbäben sorağanda, ayuçılar bez, ğomumän bu taşlamalarnı taşlatudan bik yıraq torabız, dip cawap birä. İçmasam, bulğan häm kiräkle eşlärne dä yünläp añlata belüçe yuq. Äytik, Tatarstanda bıyıl 1 milliard 200 sumlıq buşlay daru pensionerlarğa häm qayber awırularğa taratılaçaq. Ğinwar öçen digän 120 millionlıq darular kilgän dä inde. Elek mondıy xälneñ bulğanı yuq. Bigräk tä federal' byudjettan. Ä xalıq barıber ışanmıy. Ä respublika byudjetınnan bıyıl şähär transportında bilet alu öçen taşlamalarsız qaluçılarğa 750 million sum aqça taratıla. Başqa yıllarda buşlay transportta yörüçelär öçen transport şirkätlärenä nibarı 450 million sum tülägännär.
Şuşı aqçanıñ ğinwar öleşe alınğan, ämma başqa tişeklärne yamarğa totıla ikän. Uramda buran, min öydä toram, täräzä aşa tik awız yıram, digän balalar şiğeren onıtqan äbilär häm babaylar bu könnärdä ğädättägedän xäräkätçänräk. Küpme aqça birsägez dä az, birsägez biregez, iñ möhime avtobus, tramvayda bilet almasqa.
Tağın ber äkämät, qarşılıq kilep çığa. Qazanda, Älmättä, Çallıda transport öçen tüläp yörü bäğerlärne turıy. Ä menä Çüpräle, Kukmara yäki Mamadış awıllarında yäşäwçe pensionerlar bik qänäğät. Çönki alarğa ğömerdä berençe tapqır transportta yörü öçen östämä tüläw kilgän. Älbättä, bu aqçağa sarıq alıp, qorban çalırğa mömkinlekläre küp tügelder, läkin barıber Çüpräledäge pensionerlarnıñ käyefe Älmätlelärnekennän yaxşıraq. Menä şulay şähär belän qalanı qarşı quya torğan monetizatsiä bulıp çıqtı bu.
Respublika tırışa, şähär, rayon idäräçeläre ut yota. Ämma böten Rusiädä tawış kütärgän şuşı reformanıñ töp avtorı, qaharmanı tabılmıy. Ciñülärneñ genä ataları küp bula, ä ciñelü härwaqıt yätim, dilär. Tatarstan üz xalqı öçen bik tırıştı, yärdäm itä dip räxmät uqular Mäskäwdän dä, şähär awıl uramnarınnan da bik işetelmi äle.
Rimzil Wäli
