Accessibility links

Кайнар хәбәр

NASAnıñ Deep Impact ğäläm caylanması kometa belän bärelü öçen yulğa çığa


Çärşämbedä Quşma Ştatlar ğälämgä Deep Impact dip atalğan maxsus caylanma cibärä. 6 ay säfärdän soñ Tempel 1 isemle kometağa orılıp, ul "qoyrıqlı yoldız"nıñ tözeleşe turında mäglümät alırğa tieş. Bu bäreleş näticäsen cirdän küzätep bulaçaq dip kötelä.

Quşma Ştatlarnıñ NASA, Aeronovtika häm Ğäläm idaräse oyıştırğan bu eksperimentnı çınlap ta, ğäcäyep dip atarğa buladır. Ğälämgä cibärelgän maxsus cihaznıñ Tempel 1 kometasına bärelüe näticäsendä qoyrıqlı yoldıznıñ tänen täşkil itkän matdälär parğa äylänep tirä yaqqa çäçeläçäk. Belgeçlär äytüençä, bu küreneşne cirdän dä küzätep bulaçaq. Deep Impact törkeme äğzası, Maryland universitetı belgeçe Lucy-Ann McFadden:

Audio (Lucy-Ann McFadden)

"Bez bik dulqınlanabız. 4 Yüldä dönyanıñ här teleskopı diärlek kometağa töbälgän bulaçaq. Bäreleş näticäsendä küktä xasil bulaçaq balqışnı ğadi keşelär teleskopsız da kürä alaçaq."

Deep Impact caylanmasınnan ayırılıp kometağa barıp bäreläçäk baqırdan yasalğan maxsus cihaznıñ awırlığı 370 kilogram, diametrı 1 metr çaması. Ämmä bäreleş sekundına 10 çaqırım tizlektä bulğanğa kürä, kometanıñ bozlı töşendä futbol mäydanı zurlığında tişek xasil bulaçaq. Şuşı tişek aşa qoyrıqlı yoldıznıñ eçenä küz salıp bulır dip kötelä. Caylanmağa urnaştırılğan köçle kameralar bu küreneşne 500 çaqırım yıraqlıqtan töşerep, cirgä tapşıraçaq.

Äytergä kiräk, Deep Impact kometağa cibärelgän berençe caylanma tügel, tik moñarçı cibärelgännäre kometanıñ eçenä kermiçä, anıñ tışqı qıyäfäten genä töşerä ide.

Kometalarnı öyränü, ğömümän, ni öçen kiräk soñ? Berençedän, ğalimnär fikerençä, alarnıñ töşläre qoyaş sisteması belän bergä yaralğan häm ğälämneñ iñ salqın wä borıñğı matdäse bulıp tora. İkençedän, milliard yıllar elek näq menä kometanıñ cirgä bärelüe näticäsendä bez yäşägän planeta barlıqqa kilgän digän fiker bar. Yağni, kometa tözeleşen belü tormışnıñ niçek barlıqqa kilüen öyränüdä yärdäm itä ala. Nixayät, McFadden süzlärençä, 3nçe säbäp:

Audio (Lucy-Ann McFadden)

"Kometalarnıñ tözeleşen şunıñ öçen dä belü kiräk, kiläçäktä alarnıñ Cirgä bärelü ixtimalı bar. Zur bulmasa da, andıy ixtimal bar. Alar turında kübräk belsäk, bez andıy xällärgä äzer tora alaçaqbız."

Tempel 1 kometası 1867 yılda alman ğalime Ernst Wilhelm Leberecht Tempel tarafınnan açılğan. Şuña kürä anıñ isemen yörtä. Diametrı 6 kilometr. Qoyaş sistemasına här 5 yarım yıl sayın kerep çığa.

NASA experimentı uñışlı ütsä, 4 Yüldä, Quşma Ştatlarnıñ bäysezlek könendä, Deep Impact şuşı kometağa kilep bäreläçäk häm küktä moñarçı kürelmägän feyrwerk balqıyaçaq.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG