Zamanalar awır, mixnätlär küp. Näq İske qara urman cırında cırlanğança. Yaxşı atlar, yaxşı duslar kiräk.
Qarurmannarnı ütär öçen dä, xäzerge çorda dönya kötär öçen dä. İñ zur bälä – qartayu, pensiägä çığu bulıp çıqtı. Pensiägä çıqsañ, ay sayın kilä torğan aqçañ, çäy, şikärgä genä citä. Kapitalizm çorı citkäç, kapitalist bulmağannarnıñ böten ğailäse – qartı, yäşe, bala-çağası – aqçasız integä. Ul kapitalizm digän närsä äybät tä bit. Ämma, şul xällelär, kapitalnı qulğa töşergännär öçen genä. İnde transportqa utırğanda da aqça yançığın açıp, andağı soñğı tiennäreñne çığara başlağaç, bigräk tä.
Ul arada fatir öçen tüläw, elektr togı, telefon, cılılıq öçen tüläw xisapları kilä.
Niçek tä citkerergä, niçek tä üzenä tieşen räsmi kontorlarğa barıp, dawlap alırğa tulı kilä.
Qazannıñ Mirnıy bistäsendä 12 meñ keşene xezmätländerüçe poçta bülege eşlämi. Açıluın açıla ul, ämma elektr togı özelgäç, kassaları, başqa cihazları eşlämi. Şuşı yaqlarda yäşäwçe İlyas äfände Ğaripov rayon, şähär sovetında, respublika Däwlät Sovetında, Däwlät Dumasında utıruçı deputatlarğa möräcäğät itep qarıy.
İnde şundıy mäkerle soraw tua. Ä bit törle redaksiälärgä, citäkçe oyışmalarğa şaltıratuçı, ğarizalar kütärep priemğa kerüçe İlyas Ğaripov qına xalıqnıñ wäkile bulıp çığa. Törkiädä deputatlarnı millät wäkile dip yörtälär. Ä bezneñ xalıq wäkilläre ber törle, ä İlyas Ğaripov kebeklär – bötenläygä ikençe statusta, ämma alar xalıqnı yaqlap yörilär. Añlap bulmıy. Kem soñ xalıqnıñ yaqlawçısı, ä kem anıñ artıq qaşığı?
Yarıy, gel genä zarlanıp torıp bulmıy. Tağın ber xikmät bar. Soñğı könnärdä matbuğatta bäxäs uyatqan bik küp keşelärne qızıqsındırğan ike mäs'älä bar. Yuq, pensiä, eş xaqlarınıñ azlığınnan, fatir bäyäseneñ artuınnan başqa da aktual' mäs'älälär bar. Mäsälän, cır. Tatar cırı. Menä şuşı fikerne işetkäç tä, çit il keşeläre, könbatıştağı jurnalist kollegalarıbız şaqqata. Piketlar häm mitinglar zamanında nindi cir häm festival' turında süz barırğa mömkin. Ämma, tatar keşeseneñ xolqı, mentalitetı şundıyraq, küräseñ. Radio, televideniedä barğan turıdan-turı efirlarğa şaltıratuçılar yä pensiä häm transport yäki cırçılarnıñ bäygese, kemneñ östenlege, nindi cırnıñ küñelgä yatışlı buluı, ä nindilärneñ açunı kiterü turında. Ğäcäplänerlek xäl. Ber ük cırçılarnı qartlar xurlıy, yäşlär maqtıy. Yäisä, kiresençä, ölkännär maqtap, yılıy-yılıy tıñlıy, ä yäş-cilkänçäk, tiz genä radioalğıçnı bütän kanalğa küçerä.
İñ qızu bäxäs - cır cırlap tabılğan aqça küpme, azmı? Ni öçen fälännär ciñep çığıp büläk alğan, ä ikençelären säxnägä mendermägännär. Bügen Azatlıqnıñ Qazan byurosı programmasında da şul xaqta süz bardı. Ber videoklip töşerü 20-30 meñnän 300 meñ sumğa töşä, di. Klip kürsätmägäç, cırçını tanımıylar. Tanımağaç, konsertqa barmıylar häm kassetalarıñnı satıp almıylar.
Elek, niçä cır belä idek, xäterlisezme? Tääääk, Qarurman, Kübälägem, Sarman, Şomırtım, Gölcamal häm tağın berniçä äsär. Ä xäzer kibetlärdä satıla torğan lazer tälinkälärenä sıyğan cırlarnıñ sanı 3 meñnän artıp kitte. Aralarında küñelleräkläre, därtleräkläre dä az tügel. Zamanalar awır dibez dä, ä cırlarğa qarasañ – kiresençä. Zamanalar küñelleräk häm därtleräk bula başlağan. Häm 3 meñ cırnı tıñlar, yazdırır, başqaruçı öçen küpme aqça totarğa kiräk.
Ä bit tağın ber yul bar. Şul cırlarnıñ arasınnan 1-2 yatlap alasıñ da, buşlay ğına üzeñ cırlıysıñ. Xatınıñ, ireñ, balalarıñ belän, mäcles cıyıp, kürşeläreñ belän bergä totasıñ da, cırlıysıñ. Yä Utır äle yannarıma diseñ, yä Tuğan telne suzasıñ. Räxätme? Bik räxät. Küñellär kütärelä. Mondıy çaqlarda ministrlarnıñ da, direktorlarnıñ da östäl astındağı bayanı qullarına alına, küzlärdä oçqınnar uynıy. Ä bit bäysezlek alğanda 900 meñlek eston xalqınıñ 300 meñläbe beryulı ber alanğa çığıp, üzläreneñ cırların kümäkläp başqardılar. Häm millät, däwlät bularaq üzlären saqladılar, tanıttılar. 1 millionlıq xalıq kimemi dä, bireşmi dä, däwläten dä saqlıy.
Ä bit xikmät menä şul bergä cırlıy belüdä. Ä bez şunı buldıra almıybızmı? Kem şäbräk cırlıy digän tartqalaş çığarğançı, dönya qarşında risvaylıyqqa qalğançı, ana telebezdä ğaciz cırlarıbıznı yışraq başqarsaq, äybäträk bulmasmı? Ğinwar ayında Bars media cir festivalen ütkärde, andağı cırlar oşamasa – tot ta 21 fevral'dä tämamlana torğan häm däwlät oyıştırğan İlham Şakirov isemendäge cır bäygesenä bar. Barısına da urın citä läbasa.
Azatlıq radiosı tel turında viktorina iğlan itep, berniçä süzne tärcemäläwgä täqdim itkäç, bik küplär cawap yazdı. Awıldan da, şähärdän dä, xätta Seberdän dä yazalar. Dimäk, cır kebek ük, tel dä ğäziz ikän. Kiläse düşämbedä, Xalıqara Ana tele köne ütkärelä. Beräwlär äytä, artıq mawığıp kitmibezme, di. Tel dä tel dip mä’säläne quyırtqaç, başqalar üpkälämäsen, di alar. İkençelär, Latviädäge urıs tele öçen köräşne iskä töşerä. Menä anda ana tele öçen köräş qatı. 10 meñ rus balası «Русская школа — наш Сталинград” digän şiğär astında demonstratsiägä çıqqan ide. Ä bez bit Latviädä tügel. Üzebezneñ respublikada, üzebezneñ ildä. Xikmät barı tik qanun buyınça häm can quşqança yäşärgä omtılışnıñ buluında yäki bulmawında.Yaqınlaşıp kilgän tuğan tel bäyräme qotlı bulsın!
Rimzil Wäli
