Xalıq xäräkäte nindi bulırğa tieş?Tatar ictimaği üzäk yañaru yulına basa

Tatar ictimaği üzägeneñ sigezençe qorıltayı Qazan milli mädäni üzägendä uzdı. Qorıltay uza torğan binağa teläsä kem kerälmäde, militsiä xezmätkärläre TİÜdä terkäw uzğannarnı ğına uzdırıp tordılar. Oyıştıruçılar monı, TİÜdän ber qanat bulıp ayırılıp çıqqan al’ternativ oyışma wäkilläre zalda gawga çığarmasın dip ä\eşlädek dip añlattılar. Älege al’ternativ törkem 12 martta uq üz qorıltayın ütkärgän ide inde.

Şimbädä uzğan ictimaği üzäk qorıltayı, soñğı yıllarda sürelep barğan, 90 yıllar başındağı romantik ruxlı qorıltaylarnı xäterlätte. Qorıltay başlanır aldınnan da,tänäfes waqıtında da foyeda garmunçılar uynap tordı, kilgän delegatlar biede, cırladı. Töş waqıtında bergäläşep aş aşadılar. 90 yıllar başındağı milli cıyınnarnıñ ber keçkenä variantı ide bu. Älege oxşaşlıq, qorıltaynıñ oyıştırıluında ğına tügel, ä eçtälegendä dä çağıldı. Küp kenä millätçelär, milli-azatlıq köräşe yañadan başlana, yaña nigezgä qorılırğa tieş digän süzlär citkerdelär.

Qorıltay delegatları häm qunaqları arasında tanılğan ğalimnärne, akademiklarnı, yazuçılarnı häm däwlät sovetı deputatların, xakimiät wäkillären kürergä bula ide. Ä delegatlarğa kilgändä, qorıltaynıñ mandat komissiäse mondıy xisap birde

Delegatlar 116 keşe, şunnan, Tatarstannan 53, Qazan şähärennän 51, Rusiädän 12 keşe. Qunaqlar 51 keşe

Cıyın üze , ğädättägeçä Qor’än uqudan başlandı. Annarı İctimaği üzäkne 6 yıl buyına citäkläp kilgän räis Räşit Yäğfärov çığışı başlandı. Ul soñğı yıllarda eşlänelgän eşlärgä xisap tottı. Töp mä’sälä item, ictimaği üzäkne tarqaludan saqlap qalu dide ul

Ägär min ictimaği üzäkkä räis bulıp kilmägän bulsam, min tatar xalqınıñ ber öleşendä şuşı qädär pıçraqlıq bar dip başıma da kitermäs idem. Berär närsä kilep çığa, cämäğätçelek, miña ğına timäsennär dip yarıqqa qaça da betä

Räşit Yäğfärov üzeneñ notığında, soñğı yıllarda tarqawlıq arqasında xälsezlängän ictimaği üzäkneñ bügenge köndä eşçänlege kiräkme digän soraw quydı. Häm üze ük cawap ta birde.

Bu sorawnı küplär quya bezneñ alda. Xökümät dairälärendä dä, säyäsätçelär dä, xätta minem üzemä dä andıy soraw kilgäne bar. Min tatarnıñ azatlıqqa çığu yulın, xalıqnıñ üz xäräkätennän başqa küz aldına kiterä almıym. Ägär dä, respublika, millätkä möstäqillek alır öçen nindider ğämällär qılsa, ul xalqı xäräkätennän başqa bula almıy. Respublika xakimiäte, mondıy ğämällärne, xalıq tarafınnan basım bulsa ğına eşli ala. Xalıq tınıç ikän, östägelär dä tınıç, alğa kiteş bulmıy. Şunıñ öçen xalıq xäräkäten saqlarğa kiräk. Ägär dä ul, dörläp kitärlek şartlar älegä yuq ikän, uçaq töbendä quz saqlanırğa tieş. Waqıt kilep, ut tergezergä kiräk bulsa, nişlärbez? Kürşelärdän çığıp ala torğan quz tügel ul

Monnan tış, räis çığışında bügenge köndä milli xäräkät nindi yünäleştän barırğa tieşlegen dä Räşit Yäğfärov üzençä añlattı. Ul, yäşägän cirlärdä mäxällälär tözergä kiräk dide. Milli rux tärbiälär öçen, bügenge köndä iğtibarnı kübräk rux mä’säläsenä birergä kiräk dide.

Räşit Yäğfärov kütärep çıqqan, milli xäräkätneñ eş yünäleşläre xaqındağı mä’säläne, Qorıltayda çığış yasağan başqa millätçelär dä kütärep aldılar. Tübän Qama ictimaği üzäge räise Xälil Äyüpov bolay dide

Bu milli xäräkätneñ eşen niçek yañartu. Anıñ öç aspektı bar. Anıñ berse säyäsi aspekt. Säyäsi aspektta, bügen bezne, Rusiä xakimiäte, tatar milli xäräkäten çitkä etärep çığardılar. Tik alar etärep çığara dip, bez çittä qala almıybız. Şuña kürä bez, säyäsi köräştä menä şundıy zallardan, deputatlıqtan, başqa törle urınnarda eşläwdän mäxrüm itkännär ikän, bezneñ urınıbız uramda, cämäğätçelektä häm bütän, alar bezne qısıp çığara almıy torğan cirlärdä bula

Qorıltayğa äzerlek barışında, ictimaği üzäkkä kem yaña räis bulıp kilüe xaqında süz yış kütärelgän ide. Räşit Yäğfärov, moña qädär dä räislektän kitärgä teläge barlığın belderep kilde, Qorıltaydağı notığında da bu xaqta iskärtte. Ğomumän, milli xäräkätne citäklärlek keşe kiräklege xaqında süz küp buldı. Şunı istä totıp küräseñ, Fändäs Safiullin çığışında älege mä’sälägä qarata bolay dip belderde

Bez xarizmatik şäxes ezläp, anıñ tiräsendä tuplanırğa xıyallanmıyq. İdeyä tiräsendä tuplanıyq. Menä bügen bezneñ öçen ike ideyä, qızğanıçqa qarşı aktual' buldı. Ul aktual' bulırğa tieş tügel ide. Berençese, tatarstanıbıznı respublika bularaq saqlap qalu burıçı. Bügen iñ qaynar mä’säläneñ berse. İkençese, tatar xalqın millät bularaq saqlap qalu

Mäskäwdän kilgän wäkil, Rusiäneñ Watan xalıq demoktratik partiäse räise Möxämmät Minaçev, çığışın Rusiäneñ milli säyäsätenä bağışladı.

Soñğı waqıtta bilgele buldı, Rusiä säyäsmännäre yaña millät ämälläp utıralar ikän. Baqsañ, Rossiyskaya grajdanskaya politiçesqaya natsiä bar ikän läbasa. Barmı soñ, dönyada andıy millät, Rusiä däwlätenä tuğrılıqlı bulğan grajdannarnıñ säyäsi milläte?

Möxämmät Minaçev, soñğı waqıtta Rusiä citäkçeläre awızınnan yış işetelgän Rusiä grajdannarı milläte digän töşençäne şulay itep nıq tänqitläp çıqtı. Bu çığışta, Tatarstan xakimmiätenä dä çäneçkele süzlär yañğıradı.

Tänäfestän soñ, Qorıltay mimbärennän, qunaq itep çaqırılğan yazuçı Aydar Xälim süz aldı

Tatar milläten, berençe itep aynıtırğa kiräk. Cide million tatar kiräkmi miña, ul bolwast. Miña ber millionı da citär ide dä, ägär ul çın tatar häm möselman bulsa. Şuşı cide million urıslaşqan, üzebezne satqan, üzebezne betergän, bötenläy, bezneñ millätkä ber qatnaşı bulmağan, inde citmeş cide millätkä äwerelgän şuşılar ayırılsa, millätneñ qalğan öleşe bälki, millät öçen utqa kerergä äzer bulır ide. Eh!!! Ber million tatar-möselmanım bulsa!!! Yuq bit ul. Närsä eşlärgä? Menä bez bik aqıllı keşelär, bik matur utırabız, äyeme. Närsä eşli alabız bez?! Bügenge köndä tatar milläten yaqlıy torğan ber genä oyışma yuq

Älege häm başqa küp kenä çığışlardan soñ, qorıltay yaña idärä saylarğa kereşte. Anda plenum, prezidium äğzaları saylandı. Qayber wäkillär, TİÜdän ber qanat bulıp ayırılıp çıqqan törkem citäkçese Yunıs Kamaletdinovnı da plenum äğzası itep täqdim ittelär. Qorıltay eşen küzätep barğan Yunıs Kamaletdinov isä, qısqa ğına çığış yasap, üze tanımağan qorıltayda plenum äğzası buluğa qarşı tügellegen belderde. Bu bäxäslär uyattı. Çığış yasawçılar, älege mä’säläne, Yunıs Kamaletdinov bu qorıltaynı tanımıy, ul, üze citäklägän qanattan baş tartsa, şul oçraqta plenum äğzası itep saylarğa mömkin dip xäl ittelär.

Läkin plenum äğzaların saylaw bäxäsle bulsa da, iñ qızığı alda buldı. Älegä qädär citäkçe, räis itep kem saylanası bilgele tügel ide. Qayber mäğlümatlarğa qarağanda, räis urınına, fälsäfäçe polkovnik Raşat Safin namzäte dä qaralğan bulğan. Qorıltaynı alıp barğan Räşit Yäğfärov, yaña räis itep saylarğa jurnalist, tatar kongressı räise kiñäşçese Tälğät Barievnı täqdim itte. Delegatlar öçen dä, qunaqlar öçen dä bu kötelmägän variant buldı. Läkin bäxäs çığarmadı. Qatnaşuçılarnıñ barısı da Tälğät Barievnıñ räis bulıp saylanuın xupladılar. Tälğat äfände öçen räislek wazifası şulay uq kötelmägän bulıp çıqtı

Bu minem öçen, ixlastan äytäm, hiç kötelmägän xäl. Min üzemneñ öyemdä xatınım belän dä komandovat itälmim, yış qına. Buysınmıy. Şuña kürä, min ictimaği üzäkneñ böten eşendä qatnaşıp kildem. Miña ul awır tügel. Läkin, citäkçe eşenä, inde ügetlägäç, çarasızlıqtan ğına, ixlastan äytäm, riza buldım. Mine dä añlağız. Min kürep toram, irtägä ük, küp keşe öçen naçar keşe bulaçaqmın. Ägär inde, bu eşkä alınam ikän, min sezne barığıznı da xezmättäşlekkä çaqıram. Menä tatar xalqı fälän-tögän digän süzlär küp buldı. Äye, naçar sıyfatlarıbız da bar. Şul uq waqıtta, izge saf küñelle keşelärebez dä bar. Şular öçen bulsa da eşlärgä kiräk. Milli xäräkätneñ çınlap ta faciğäse, imansız keşelärdä buldı. Äle dä yörilär bezneñ tirädä. Urıs ilendä başqaça bulmıy da torğandır. Alarnı maxsus cibärälärder bezneñ tirägä. Şuşı awır wäzğıättä ışanıçlı keşelärgä tayanıp xäräkät itärgä niätläp toram. Min tatar ictimaği üzägeneñ kiläçägen köräştä küräm. Tatarnıñ möstäqil däwläte bulırğa tieş. Min fäqät şul fikerdä toram. Däwlätsez insan-bäxetsez insan. Min üzem şäxsi tormışımda, allağa şöker, bik bäxetle keşe. Ğailäm dä äybät, balalarım da. Läkin min bäxetsez xalıq balası. Bez barıbız da bäxetsez xalıq balaları. Çönki xalqıbız qollıqta yäşi. Häm ul barıbıznıñ da canın kimerä. Şuña kürä, tatarnıñ bäysez däwläte bulırğa tieş. Şunıñ aşa ğına tatar bäxetkä ireşer. Şundıy fikerdä min

Tatar ictimaği üzäge şulay itep, yaña räis saylap, oyışmanıñ eş yünäleşlären bilgelägän deklaratsiä qabul itep sigezençe qorıltayı üz eşen tämamladı. Qorıltaynıñ eşen küzätep barğan ğalim Damir İsxaqov, Azatlıq xäbärçeseneñ, Qorıltay xaqında nindi näticälärgä kildegez digän sorawına, cawabı qısqa buldı. Yaña räis saylanu- ictimaği üzäkneñ soñğı ömete ide. Monıñ belän dä kilep çıqmasa, oyışma yuqqa çığaçaq dide ul.

Räfis Cämdixan