Accessibility links

Кайнар хәбәр

Tatarstan cämäğätçelege soñğı 10 yılğa näticä yasadı


Tatarstan parlamentınıñ Däwlät Şurası itep atala başlanuına 10 yıl tuldı. SSSR tarqalganna soñğı çorda, Tatarstannıñ qanun çığaru cıyılışı barlıqqa kilüenä 15 yıl tulğan, ä berençe Yuğarı Şura 68 yıl elek eşli başlağan. Tatarstannıñ avtonomiäle respublika, möstäqil däwlät, annan soñ ayırım statuslı respublika häm xäzerge Rusiä töbägeneñ parlamentlarında eşlägän deputatlar, barısı da diärlek bergä cıyıldı ul könne. 90nçı häm 95 yılğı çaqırılış deputatı Fändäs Safiullinnı bäyräm belän qotlamaqçı idek, ä ul, nindi bäyäräm, Tatarstan digän möstäqil däwlätneñ parlamentına 10 yıl tuğel, ä 15 yıl inde, dip cawap birde.

Xäzerge häm elekke çaqırılış deputatı Tufan Miñnullinnan da nindi bäyräm ütkärüen soradıq. Ul, bu cıyılışıp söyläşer öçen säbäp kenä, dide.

95 yılğı çaqırılış deputatı Suriä Usmanova 10 yıllıq belän qotlawnı qabul itte häm ul eşlägän yıllarda, keçe parlament bulğanda, Däwlät Şurası näticäleräk eşli ide, dägän fikeren belderde.

Parlamentarizmnıñ üseşenä bağışlanğan konferensiä, Prezident Mintimer Şäymievnıñ qotlaw süzennän başlanıp kitte. Ul, Tatarstan ASSRnıñ 20nçı yıldağı Üzäk komitetın häm Sovet komissarları şurasın, 27 yılğı TASSR Yuğarı Şurasın häm Tatarstannıñ möstäqillege iğlan itelgännän soñ, 90nçı yıllardağı Yuğarı Şuranı iskä aldı. Tatarstan parlamentnıñ kertkän öleşen bäyälägändä, ul deklaratsiäne qabul itü, referendum ütkärü, Konstitutsiäne qabul itü kebek tarixi waqiğalarnı atadı. Ul yıllardağı waqiğalarnı iskä alğanda Mintimer Şäymiev, inqilablardan soñ kire qaytu qotılğısız, digän fiker äytte. Xäzerge säysi şartlarda Tatarstan Prezidentı säyäsi firqälärne, bigräktä ictimaği oyışmalarnı aktivlıqqa çaqırdı. Ul şulay uq, munisipal sawlarğa bik citdi qararğa kiñäş itte häm kiläçäktä, Federal üzäk belän töbäk arasındağı wäkälätlär almaşu respublika faydasına bulır, digän ömet belderde.

Tatarstan Prezidentınnan soñ, Parlament Räise Färit Möxämmätşin notıq tottı. Ul Däwlät Şurasınıñ 10 yıllıq eşçänlegenä näticä yasadı. Anıñ süzlärençä, 1995 yıldan başlap xäzergäçä, 471 qanun qabul itelgän, 10 däwlät Programması çıqqan, Konstitutsiä üzgärtelgän. Färit Möxämmätşin, üz çığışında, federal qanunnar belän täñgälläşterü waqıtında küpme ğämäldän alınğan häm üzgärtelgän Tatarstan qanunnarı sanın atamadı. Xäzerge waqıtta däwlät şurasında 100dän artıq prokuror şikäyäte bar dide. Ämma, parlament wäkilläreneñ başqa mäs’älälärdä prinsipial buluın atadı. Mäsälän latin grafikasın tıyu mäs’äläsendä mäxkämäläşep yörüen, Rusiä pasportında Tatarstannıñ üz bitlären buldıru öçen söyläşülär alıp baruın atadı.

Parlament räisennän soñ, konferensiädä tarixçı häm deputat İndus Tahirov çığış yasadı. Ul däwlätçelek tarixına tuqtaldı. Säyäsät fännäre belgeçe Nail Möxärrämov, üz çığışında, demokratik modellär turında söyläde. Xäzerge wazğiätne ul «kileşüle demokratiä», dip atadı. Elekke deputat häm keşe xoquqları öçen cawaplı wäkil Raşid Wäğizov da konferensiädä çığış yasarğa tieş ide, ämma fänni cıyınıñ waqıtı çiklängän bulu säbäple, cämäğätçelek anıñ fikerlären belmi qaldı. «Azatlıq» xäbärçesenä ul «Federalizm häm xalıqlar xoquqları» digän notığınıñ töp fikeren äytte. Räşid Wäğizov beldergänçä, Rusiä däwläteneñ unitar federatsiäğä äylänä baruı belän, millätlärneñ xoquqları qısıla başladı. Milli respublikalarğa bergäläp köräşergä kiräk, di ul. Rusiädä yäşäçe xalıqlarnıñ mänfäğätläre unitar däwlät qısalarında saqlansın öçen, keşe xoquqları öçen cawaplı wäkil, millätlär xoquqlarına bağışlanğan xalıqara xartiälärneñ Rusiädä tanıluı kiräk, di. Anıñ fikerençä, älege mäsäläne Tatarstan parlamentı kütärergä tieş. Tatarstan deputatları, bu millätlär xoquqları turındağı mäsälärne kütärep yörerme, yuqmı, älegä bilgesez, ämma, Däwlät Şurası räise, kiläçäk plannar turında söylägändä, toraq häm sotsial qanunnarnı kürä.

Bikä Timerova.

XS
SM
MD
LG