Tarixi Qazan nigä cimerelä?

UNESCO täqdime belän här yılnı Häykällär häm tarixi urınnarnıñ xalıqara köne bilgeläp ütelä. Tatarstan da ike meñ yarımğa yaqın tarixi urınnar, arxitektura häm şähär qorılmaları, häykällär däwlät tarafınnan saqlana. Alarnıñ küpçelege Respublikanıñ tarixi şähärlärendä urnaşqannar. Ä ul tarixi şähärlär 13 sanala. Şular arasınnan, UNESCO isemlegenä kertelgän, bötendönya mirası sanalğan Qazan şähär kirmäne, şul uq isemlekkä kertelü aldında torğan Şähri Bolğar qorılmaları iñ dan qazanğannarıdır möğayın. Läkin, tarixi tamırları distälägän ğasırlar däwamında ülçänmäsä dä, meñ yıllıq Qazannıñ küp kenä 100-200 yıllıq tarixi binaları da tarixi häykäl bulıp toralar. Läkin, zıyalılar çañ qağa- tarixi qorılmalar yuq itelä bara. Alar, tarixi binalar isemlegenä kertelgän bulsalar da, cir belän tigezlänälär, urınnarında yaña qorılmalar ay eçendä qalqıp çığa. Döres, Tatarstan mädäniät ministrlığı bu eş belän köräş alıp bara. Ministrlıqnıñ tarixi häm mädäni häykällärne saqlaw buyınça däwlät kontrole idäräse başlığı İgor Nesterenko söyli

Xäzerge waqıtta, Tatarstan häykälläre turında cıyentıq basılıp çıqtı. Bıyıl şundıy uq tuplanma Qazan buyınça da çığarğa tieş. Tarixi häykällärne saqlap qalu öçen arxeologik-saqlaw eşlärenä zur iğtibar birelä. Başqa tözekländerü eşläre dä bara

Şul uq waqıtta, äytep ütelgänçä, tarixi binalar isemlegendä bula torıp ta, sütelü, cimerü aldında torğan binalar da şaqtıy. Şundıy binalarnıñ berse turında, jurnalist Ğamil Ğibadullin söyli

Min yäşi torğan yort Qazannıñ Telman uramında urnaşqan. 1393 nomer belän saqlanuçı tarixi häm mädäni häykällär isemlegenä kertelgän.

Ul Somoylova isemle säwdägär xatın tarafınnan 1879 yılnı tözelgän bina. Monnan tış, anda, inqilabqa qädär, 1905 yılda sotsial-demokratik eşçelär partiäseneñ tipografiäse dä urnaşqan bulğan. Şuña kürä, TASSR qanunnarı buyınça 1959 yıldan birle tarixi häykällär isemlegendä tora. Monnan tış, Rusiäneñ federal' qanunnarı belän dä 2002 yıldan birle saqlana. Mine, 1996 yıldan birle, bu yort iske, süteläçäk yortlar isemlegenä kertelgän dip, aldalap kildelär. Mine aldadı rayon xakimiäte häm şähär xakimiäte. Tikşerä torğaç, sütelä torğan yortlar isemlegenä bu yort kertelmägän bulıp çıqtı. Anı, ike yıl elek kenä, aldap, isemlekkä kertkännär. Läkin bu xaqta, şähär başlığınıñ qararı çıqmağan. Yäğni, başlıq tiräsendägelär şulay eşlägännär

Äye, mondıy binalar bar, di Mädäniät ministrlığınıñ tarixi häm mädäni häykällärne saqlaw buyınça däwlät kontrole idäräse başlığı İgor Nesterenko

Mondıy ğämällär, çınlıqta, Qazan xakimiäteneñ 2002-2003 yılda çığarğan qararları nigezendä buldı

Tatarstan Respublikası prokurorı Käfil Ämirov isä tarixi häykällärneñ cimerelä baruınıñ säbäben, Azatlıq radiosına birgän intervyusında bolay añlattı

Butıylar. Menä bügen nindi dä bulsa bina saqlana, irtägä, ägär kemgä dä bulsa ägär şuşı urın oşıy ikän, anı şul tege saqlana torğan spisoktan sızıp atalar da, ul urını buşqa birälär. Ul döres tügel. Ägär dä ul kergän ikän, isemlekkä, saqlana ikän, ul waqıtta cide märtäbä uylarğa kiräk, ber märtäbä genä sütärgä kiräk. Menä ikençe yağı da bar. Alarnı bik ğäyepläp tä bulmıy. Çönki, menä andıy oçraqlarnı kürälär ikän, berketmä tözilär häm cibärälär tieşle oyışmalarğa häm cawaplılıqqa tartırğa. Läkin küp kenä oçraqlarda cawapsız qalalar ğäyeple keşelär. Şunıñ öçen, sütelä bara äle torğızırğa mömkin bulğan yortları da. İñ berençe alarnıñ täräzälären alalar, idännären sütälär, annarı anda törle keşelär kerälär, yandıralar, ut, yanğın bula. Yanğın bötenesen bozdı dilär dä, sütep atalar. Läkin, ul urında nindi yort bulğan ikän, anı şundıy uq sıyfatta, fasadların şundıy uq itep torğızırğa kiräk. Şul waqıtta ğına bez, Qazannıñ maturlığın, babaylardan qalğan maturlıqnı saqlap qala alabız

RC. Menä bu yandırılğan yortlar, yuq itelgän binalar buyınça prokuratura nindi dä bulsa eş quzğatqanı barmı.

K.Ä. Bez andıy oçraqlarnı tikşeräbez, eşlär quzğatılğanı bar. Läkin, bomjlarnı cawapqa tartabız, yanğın çığarğan öçen. Läkin anı cawapqa tartıp ni fayda şähär öçen. Yort yuq inde, ul yanğan, tuzğan. Menä bez şul xälgä citkermäs öçen tizräk eşlärgä tieş

Tatarstan prokurorı Käfil Ämirov Qazandağı tarixi häykällärneñ yuqqa çığuı, saqlanmawında, Mädäniät ministrlığınıñ tarixi häm mädäni häykällärne saqlaw buyınça xoquqları tar dip añlata häm bu eştä şähär arxitektorlarınıñ da ğayıbe bar dip sanıy

Äytälär bit, altın kürgäç, färeştä dä aza. Färeştä genä tügel, arxitektorlar, bigräk tä aza inde, aqça kürgäç. Bez – tikşerü orğannarı, arxitektura buyınça cawaplı keşelärne şaqtıy inde cawapqa da tarttıq. Menä aqça alalar, urınnarnı satalar, cirne satalar. Zakonnı bozalar. Anı ber qarağanda, bozalar ikän, cirne satalar ikän, yarar diärgä bula. Läkin bit şähär bozıla, menä iñ berençe närsädä xikmät

Tatarstan baş prokurorı Käfil Ämirov buldı.

Şul uq waqıtta, tatar zıyalıların küptän borçıp kilgän tağın ber mä’sälä. İske tatar bistäsendäge Bolğar nomerları bıyıl rätkä kitereläçäk. Älege qunaqxanädä inqilabqa qädär Ğabdulla Tuqay, Fatix Ämirxan kebek olı zatlar yäşägän. Bina distä yıllar buyına qarawçısız yatqan ide. Bu könnärdä Tatarstan xökümäte binanı yañabaştan torğızu turında qarar äzerli.

Räfis Cämdixan