Accessibility links

Кайнар хәбәр

Federal' okruglarnıñ 5 yıllıq näticäläre nindi buldı?


2000 yılnıñ näq menä 13 mayında, Vladimir Putin, üzeneñ inauguratsiäse bulıp uzğannan soñ, ber atna ütkäç, federal' okruglarda wäkillär bilgeläde. Soñınnan bilgele bulğança, Putinnıñ xakimiät vertikale tözüdäge bu berençe adımnarı ğına bulğan ikän. Vertikale’läşterüneñ xäzerge näticäläre küz aldında. Töbäk başlıqları Mäskäwdän bilgelänä, töbäk qanunnarı Rusiänekenä tup-turılar kilep tora häm başqalar.

Putin Rusiäne cide okrugqa bülep, şularnıñ küpçelegenä wäkillär itep xärbilärne bilgelägän ide. Tatarstan qarağan İdel buyı federal' okrugına isä, Rusiä premyerı bulıp torğan, belgeçlär tarafınnan 98 yılğı defoltnı totqarlap qala almadı dip bäyälängän Sergey Kireenko bilgelände.

İnde biş yıl waqıt uzğaç, bu okruglarnıñ eş näticäläre nindi soñ? Tirängä kerep tormıyça, başqa İdel buyı ölkä, respublikaları kebek ük Tatarstan da kergän,Tübän Novgorodta märkäze urnaşqan İdel buyı federal' okrugın ğına alıyq. Älege okrugnıñ töp eş kürsätkeçe häm berençel maqsatı töbäk qanunnarın Rusiä konstitutsiäsenä täñgälläşterü buldı. Okrugqa kergän subyektlar qanunnarınıñ Rusiä qanunnarına 5 590 täñgäl kilmäw oçrağın tapqannar. Şularnıñ 5132 se törle ısullar belän Rusiä qanunnarına qarşı kilmäslek itep eşlängän. Tatarstanda qayber säyäsät belgeçläre, Tatarstan parlamentınıñ eşçänlege soñğı yıllarda prokuror protestları arqasında Respublika qanunnarın Rusiänekenä täñgälläşterep torudan ğibärät buldı dip yılmayalar. Çınlap ta, törle ısullar belän, ul prokurornıñ tege yäki bu cirle qanunğa qarata protestı diseñme, mäxkämälär aşa qanunnı ğämäldän çığaru diseñme, Tatarstan parlamentı mondıy eşlär belän küp şöğellände. Häm şöğellänüne däwam da itä. Mäsälän, respublika mäxkämäsendä, küptän tügel genä 30 avgust mä’säläse qaraldı. Tatarstan prokurorı, Respublikanıñ bäyrämnär häm yal könnäre turındağı qanunında, 30 avgust suverenitet köne dip yazılğanğa protest belderä häm bu Rusiä qanunnarına qarşı kilä dip bara. Tatarstan mäxkämäse, protestnı urınsız dip taptı. Mondıy misallarnı küpläp kiterergä bula. Menä, okruglar tözüneñ näticäläre. İdel buyı federal' okrugı tağın nilär belän şöğellände disägez, üz ğömerendä, du qubıp eşlänelgän eşlärgä tağın Kirienkonıñ Rusiä parlamentınıñ ike palatasında Tübän Novgorodqa küçerü kebek populistik täqdimen äytep bula. Monnan tış, Rusiäneñ Konstitutsion häm Yuğarı mäxkämälären dä Tübän Novgorodqa küçerü täqdime belän çıqqan ide. “Urıs islamı” digän proekt eşlänelde. Tatarstandağı belgeçlär, bu programmanı Rusiädäge İslam yañarışınnan tatarlarnı böten barlıqları belän qısrıqlap çığaru programması dip bäyälädelär. Anda, xätta mäçetlärdäge wäğäzlärne dä inde urısça uqırğa waqıttır digän täqdimnär bar ide.

Qısqası, Tatarstanğa federal' okruglar nindi fayda kiterde soñ? Yuğarıda sanap kitelgännärneñ barısına da här kem üz bäyäsen birsen. Bu könnärdä, säyäsät belgeçläre, federal' okruglar üz eşen inde ütädelär, okruglar oyışqan çorda xakimiät vertikalen turıdan turı oyıştıru awırraq ide, monı okruglar başqardılar. Xäzer isä, Rusiä prezidentı töbäk citäkçelären bilgeläp quyu xoquqına iä bulğaç, wäqälätle wäkillärneñ eşe qalmadı dilär.

İnde süzne yomğaqlap, şunısın da äytergä kiräk. Rusiä prezidentı Färmanı belän, monnan biş yıl elek oyıştırılğan Federal' okruglar turında, Rusiä qanunnarı arasınnan da, Rusiä Konstitutsiäsennän dä köndez çıra yandırıp ezläsäñ dä, ber genä dä qanun tügel, alar turında xätta matdä dä tabıp bulmıy. Ä şuşı okruglardağı wäqälätle wäkillär töbäk qanunnarınnan Rusiänekenä turı kilmägännären bik tiz tabalar.

Räfis Cämdixan

XS
SM
MD
LG