Accessibility links

Кайнар хәбәр

Üzbäkstan räsmiläre ilneñ könçığışında bulğan xällärne yäşerergä tırışa


Bu könnärdä Üzbäkstannıñ könçığışında bulıp yatqan xällär turında bäysez mäğlümät alu bik awır. Üzbäk räsmiläre andağı köç qullanularnı yäşerü öçen qulınnan kilgänen eşli. Däwlät qaramağındağı mäglümät çaraları fäqät räsmi qaraşnı birä, çit il jurnalistları çualışlar bulğan urınğa kertelmi. Keşe xoquqların yaqlaw oyışmaları bu uñaydan borçılu belderä häm üzbäk räsmilären jurnalistlarğa irekle eşläw mömkinlege birergä çaqıra.

Andijon häm könçığış Üzbäkstannıñ başqa urınnarında bu könnärdä bulğan xällär turında Üzbäkstannıñ däwlät qaramağındağı mäglümät çaraları fäqät räsmi qaraşnı tarata. Misal öçen televidenieneñ berençe kanalında "Tahlilnoma" dip atalğan atnalıq analitik tapşırunı alıp baruçı bügenge wazğiätne bolay taswirlıy:

Audio (Üzbäkstan TVse)

"Älbättä, Andijondağı waqiğalar här yaqlap tikşereler, näticälär yasalır, sabaqlar alınır. Läkin şul açıq, qara niätle qayber keşelär, böyek kiläçägenä taba baruçı mämläkätebez, ölkän qärwan yulında kirtä bula almıy."

Radiobıznıñ urıs bülege xäbärçese Andrei Babitsky Andijondağı berniçä çit il jurnalistlarınıñ berse. Anıñ süzlärençä, Üzbäkstannıñ däwläti mäglmät çaraları töbäktäge wazğiät turında ber mäglümät tä birmi dirälek:

Audio (Andrei Babitsky)

"Mäglümät yuq diärlek. İke kön buyına prezident Kärimovnıñ çığışın äyländerdelär. Ul anda çınbarlıqqa turı kilmägän üz qaraşın citkerä. Kiçä cirle televideniedä Andijonda tärtip, xalıq Aqramçılarnı kürä almıy, tormış caylaşa digän reportaj kürsätelde. Qısqası, sovet çorına xas ğädäti propaganda."

Andrei süzlärençä, räsmi mäglümät çaraların ğına qarap baruçı keşegä könçığış Üzbäkstanda ni bulıp yatqanın añlaw mömkin tügel. Andijonnıñ üzendä ğäyre-räsmi mäglümät tabu tağı da awırraq. Cirle gäzitlär çığudan tuqtağan, Didor isemle popular radio söylämi, İnternet bäyläneşe özelgän.

Uzğan comğa bulğan qanlı waqiğalardan soñ Andijonğa berniçä jurnalist kilde. Qorallı törkem cirle törmägä höcüm itep berniçä totqınnı irekkä çığardı. Soñraq berniçä meñ keşe qatnaşında xakimiätkä qarşı namayış ütte. Xökümät köçläre alarğa ut açtı. Räsmi Taşkent başta çualışlar näticäsendä 30lap keşeneñ ülüe turında xäbär itte. 4 kön ütkäç, sişämbedä, Üzbäkstannıñ baş prokurorı Räşit Qadırov qorbannar sanı 169 dip belderde. Alay da bu san keşe xoquqların yaqlawçılar häm oppozitsiä äytkän 500-700dän küpkä azraq.

Töbäktä eşläwçe çit il jurnalistlarına, iminlek säbäple, annan kitergä kiñäş itelgän. Xalıqara oyışmalar töbäktä keşe xoquqları bozılu, süz ireklege çiklänü uñayınnan borçılu belderä. Venada urnaşqan Xalıqara Matbuğat institutı wäkile Diana Orlova:

Audio (Diana Orlova)

"Jurnalistlar, mäglümät çaraları xökümät kontrole astında. Üz-seznzura bik köçle. Jurnalistlar berniçä temağa ğına irekle yaza ala: urıp-cıyular, teatrda ütkän soñğı tamaşa turında. Säyäsi waqiğalar turında – yuq."

Räsmi qaraş belän riza bulmağan jurnlaistlar törleçä ezärleklänä. Radiobıznıñ üzbäk bülege xäbärçese Nozir Zokir telefonınıñ özelüe turında xäbär itte:

Audio (Nozir Zokir)

"Öy telefonın da, kesä telefonın dä özdelär. Säbäben belü öçen teöefon şirkätenä bardıq, andağı keşelär, bezgä şundıy kürsätmä birelde, berniçä nomernı özergä quşıldı, didelär. Alar äytkänen yazıp aldıq."

Oppozitsiä wäkile Nadira Hidoyatova süzlärençä, räsmilär xaılqnı çit il mäglümät çaralarınnan özü öçen dä qulınnan kilgänen eşli:

Audio (Nadira Hidoyatova)

"Berençedän bezneñ mäglümät alu xoquqıbız bozıla. Cirle mäglümät çaraları ğına tgüel, Rusiä televideniese dä sünderelä. Monnan tış, Centrazia.Ru, Ferghana.Ru kebek internet säxifäläre sünderelä."

Rusiä häm çit il televideniesen kabel aşa qarawçılar xäzer andıy mömkinlektän mäxrüm dielä. Bu kanallarnı xäzer fäqät iärçen aşa qarap bula.

-Ali Gilmi
XS
SM
MD
LG