Tubıldan tönyaq-könbatışqa taba keçkenä yılğalar belän totaşqan küllär yanında, sazlıqlar arasında kön kürüçe tatarlar äle dä üzläreneñ eçke qağidäläre belän yäşäwlären däwam itälär.
Bigräk tä di, Omski ğalimäse Marina Tixomirowa, sazyaq tatarlarınıñ rizıqqa mönäsäbätläre bik az öyränelgän. Xäzer dä awdan, yäisä yılım- balıq totıp qaytqaç, alar kürşe-tirälärenä, awıldaşlarına sädaqa itep üzläreneñ tabışlarınıñ ber öleşen öläşälär.
Şulay uq tağın ber eçke qağidä bar. Awlağan poşinıñ eç-başın yuğannan soñ, bu sunı pıçıraq urınğa hiç kenä dä tügärgä yaramıy. Ä söyäklären isä urmanğa alıp barıp, etlär tiä almaslıq urınğa iltep kümärgä kiräk.
Annan da qala, sazyaq tatarlarında torna häm aqqoş iten aşaw tıyılğan. Ägär dä inde yalğış qına aqqoş atılsa, anıñ öçen maxsus aş-xätem ütkärälär. Mulla çaqırıla. İzge qoş dip isäplängän aqqoş ruxına doğa uqıla. Aşta ğına aqqoş itennän peşerelgän rizıqlardan awız itergä mömkin. Şulay itep, qoşnı atqan ğäyeple keşe üzen bu gönahtan arındıra alğan.
Bu xaqta äytkänemçä, ğalimä Tixomirowa yaza. Anıñ xezmäte “Sazyaq tatarlarındada azıq-tölekkä qarata etik ğadätlär” dip atala. Häm bu fänni eş “8 nçe Söläymanov uquları” dip atalğan cıyıntıqqa kergän. Bu cıyıntıq uqular aldınnan basılıp çıqtı. Anda 124 fänni xezmät tuplanğan.
12-13 nçe may könnärendä Tubıl şähärendä fänni-ğämäli cıyın ütte. Seber tatar şağire Bulat Söläymanov istälegenä “Söläymanov uquları” dip atalğan ğalimnär cıyılışı moña qädär Tömän şähärendä bula torğan ide. Tubıl däwlät pedagogiä institutındağı rus-tatar bülege yübileyı uñayınnan oyıştıruçılar 8 nçesen Tubılda ütkärergä qarar ittelär.
Çaranı ölkäneñ milli eşlär komitetı, fän häm mäğärif departamentı, Tubıl xaqimiäte, Tömän universitetınıñ humanitar tikşerenülär institutı, Tubıl pedinstitutı ütkärde. Alabuğa, Qazan, Omski, Surgut, Stärletamaq, Troskiy, Tömän, Tubıl, Xantı-Mansiyskiy häm başqa şähärlärneñ ğalimnäre qatnaştı.
Başta milli eşlär komitetı räiseneñ urınbasarı Viktor Xomenko çığış yasadı. Ul ölkä xökümäteneñ mädäniätnı, telne, ğoref-ğadätlärne saqlawda nilär eşläwe, milli eşlär öçen totılğan aqçanıñ yıldan yıl arta baruı häm tatarlarnıñ ölkäneñ könyağında yäşäwçelär arasında 8,6 % täşkil itüen äytte. Bigräk tä mäktäplärdä tuğan telne uqıtu problemına basım yasadı.
По нашему мнению возможности действующей сети образовательных учреждений области используется не в полной мере и позволяют в заинтересованном подходе охватить обучение родному языку всех желающих. Мы готовы рассматривать конкретные предложения открытие классов с изучением татарского языка в любой из школ области. Однако не всегда есть необходимая инициатива со стороны родителей. И на наш взгляд внимание работы с родителями и школами должны выделять областная и местные автономии татар.
“Söläymanov uquları” ciñüneñ 60 yıllığı uñayınnan da ütkängä, ölkä tatarları autonomiäseneñ räise Rişat Cixanşin üzeneñ çığışın ölkädäge tatar xalqınıñ Böyek Watan suğışındağı öleşe turında söyläde. Tubıl pedinstitutınıñ tatar tele häm ädäbiätı kafedrası citäkçese, ğalimä Flera Säyfullina institutnıñ rus-tatar bülegeneñ tarixı, bügengese belän tanıştırdı. Annan soñ ğalimnär tel häm dialektologiä, ädäbiät häm fol''klor, mädäniät häm mäğärif büleklärendä çığış yasadılar. Barlığı 60 tan artıq fänni xezmät tıñlandı. Bu fänni-ğamäli cıyında Qazannan ğalimä tarix fännäre doktorı, etnologik-monitoring üzäge citäkçese, bötendönya tatar kongressı başqarma qomitetı räise urınbasarı Damir Mäwläwi ulı İsxaqov här yıl sayın qatnaşa.
-Bu 8nçese buldı bit inde. Monda berençedän äytergä kiräk şuşı Söläymanovqa bağışlanğan forumnıñ ähämiäten. Ul tatar mäsälälären fänni yaqtan qarap, tikşerä torğan berdän-ber forum. Şuña kürä ul ähämiätle äyber. Min uylıym bu soñğısın alğan waqıtta, äz genä küz salırğa kiräk aldağılarına. Aldağılarında barsında da qatnaştım min. Şuña kürä, xäzer täcribä tuplandı beraz. Eşläw metodları da üzgärep bara. Hätta bu yulı äyttelär cıyılğan ğalimnär inde spetsiäläşkän ayırım konferensiälärgä küçärgä kiräk. Böten mäsälälärne yaqtırta torğan tügel, kiñ itep, ä tar ğına ber mäsäläne tikşerep, şunıñ buyınça näticälärgä kilerlek itterep. -Bu inde telne ayırım qaraw... -Äye şundıy äyber. Tarixnı ayırım qararğa kiräk. Xäzerge situatsiäne ayırım qararğa kiräk. Çığış yasawçılarnıñ kübese äytte tel mäsäläläreneñ awır buluı turında. Ul çınlap ta awır. Ayırım tikşermiçä bulmıy. Ä inde konkret kilgän waqıtta, minemçä ike mäsälägä ixtibar birelde. Anıñ berençese- seber tatarlarınıñ ğomumıy ber tarixın yazu mäsäläse, ul problem çınlap ta bar. Anı bez Qazanda da yaxşı beläbez. Xätta menä bu tatar xalqınıñ 7 tomlığında bez seber regionına ayırım zur ähämiät itergä buldıq. Anda borınğıraq çorlarnı da kertep şunda. 4 nçe tomnıñ redaqtorı bulğaç, min yaxşı beläm ul mäsäläne. Ä inde ikençe mäsälä seber tatarlarınıñ tarixi mirasların yañadan kütärep çığu mäsäläse. Monda däwlät programması eşli başladı. Rusiä prezidentı Putin kilgännän soñ Tubıl turistik üzäk itü uñayınnan, rus häykällären yañadan tözekländerü mäsäläse kilep bastı. Ä menä xäzer tatarlarnıñ fikere buyınça, monda tatar häykälläre tieşle däräcädä kertelmägännär. Bu mäsälä kütärelde. Küp kenä keşelär çığış yasadılar ul temağa. Ayırım basım yasap äytüçelär dä buldı. Min uylıym bu programmanı tözüçelär xäzer monda tatar möselman mädäniätı bulğanlığın, häykällärne ul proğrammağa kertüne yaqlap çığalar üzläre dä xäzer. Tikşerü eşläre dä alıp barırğa kiräk anıñ öçen. Bulğan häykällärne dä ütkärergä kiräk kodifikasiä, qaysı, nindi çorğa qarıy, nindi häykällär bar. Sannarı küpme? Qaysın tözekländerep bula. Aqçadan da tora bit. Bu ähämiätle äyber. -Elek qabul itkän qararlarnı ütäw mäsäläse dä kütärelde. Döresen äytkändä qararlar barsı da ütälmi. Bigräk tä awır mäsälä bulıp tora inde monda tatar mäktäplärendä tatar telen yañadan qaytaru mäsäläse. Anı elek tä kütärep qarağannarı bar. Ämma ul ğadi mäsälä tügel, çönki monda ata analarnıñ balaların birergä teläw problemı da bar. Milli añnı üstermiçä torıp bu äyberne ciñel genä çişep bulmıy. Ul mäsälä min uylıym, ayırım tikşereler dip alğa taba.
Bu fänni-ğämäli cıyın “Ğasırlar kiñlegendä seber tatarlarınıñ etno-mädäni bäyläneşläre” dip ataldı häm tügäräk östäl artında näticä yasalıp, rezolyutsiälär ölgese qabul itelde. Aña küz salsaq, kiläse yılğa da ğalimnär cıyılaçaq häm Könbatış seberneñ törki tarixın tikşeräçäklär. Ğalimnär isä üzläreneñ ezlänülärendä Seberneñ urta ğasırlar häm borıñğı tarixına kübräk iğtibar birergä tieş. Tağın älegä qädär bu cıyınnıñ räsmi däräcäse töbäk külämendä ide. Bötenrusiäneke itep raslanuına ireşergä kiräk,- dip tä yazılğan.
Nail Alan, Tömän
По нашему мнению возможности действующей сети образовательных учреждений области используется не в полной мере и позволяют в заинтересованном подходе охватить обучение родному языку всех желающих. Мы готовы рассматривать конкретные предложения открытие классов с изучением татарского языка в любой из школ области. Однако не всегда есть необходимая инициатива со стороны родителей. И на наш взгляд внимание работы с родителями и школами должны выделять областная и местные автономии татар.
“Söläymanov uquları” ciñüneñ 60 yıllığı uñayınnan da ütkängä, ölkä tatarları autonomiäseneñ räise Rişat Cixanşin üzeneñ çığışın ölkädäge tatar xalqınıñ Böyek Watan suğışındağı öleşe turında söyläde. Tubıl pedinstitutınıñ tatar tele häm ädäbiätı kafedrası citäkçese, ğalimä Flera Säyfullina institutnıñ rus-tatar bülegeneñ tarixı, bügengese belän tanıştırdı. Annan soñ ğalimnär tel häm dialektologiä, ädäbiät häm fol''klor, mädäniät häm mäğärif büleklärendä çığış yasadılar. Barlığı 60 tan artıq fänni xezmät tıñlandı. Bu fänni-ğamäli cıyında Qazannan ğalimä tarix fännäre doktorı, etnologik-monitoring üzäge citäkçese, bötendönya tatar kongressı başqarma qomitetı räise urınbasarı Damir Mäwläwi ulı İsxaqov här yıl sayın qatnaşa.
-Bu 8nçese buldı bit inde. Monda berençedän äytergä kiräk şuşı Söläymanovqa bağışlanğan forumnıñ ähämiäten. Ul tatar mäsälälären fänni yaqtan qarap, tikşerä torğan berdän-ber forum. Şuña kürä ul ähämiätle äyber. Min uylıym bu soñğısın alğan waqıtta, äz genä küz salırğa kiräk aldağılarına. Aldağılarında barsında da qatnaştım min. Şuña kürä, xäzer täcribä tuplandı beraz. Eşläw metodları da üzgärep bara. Hätta bu yulı äyttelär cıyılğan ğalimnär inde spetsiäläşkän ayırım konferensiälärgä küçärgä kiräk. Böten mäsälälärne yaqtırta torğan tügel, kiñ itep, ä tar ğına ber mäsäläne tikşerep, şunıñ buyınça näticälärgä kilerlek itterep. -Bu inde telne ayırım qaraw... -Äye şundıy äyber. Tarixnı ayırım qararğa kiräk. Xäzerge situatsiäne ayırım qararğa kiräk. Çığış yasawçılarnıñ kübese äytte tel mäsäläläreneñ awır buluı turında. Ul çınlap ta awır. Ayırım tikşermiçä bulmıy. Ä inde konkret kilgän waqıtta, minemçä ike mäsälägä ixtibar birelde. Anıñ berençese- seber tatarlarınıñ ğomumıy ber tarixın yazu mäsäläse, ul problem çınlap ta bar. Anı bez Qazanda da yaxşı beläbez. Xätta menä bu tatar xalqınıñ 7 tomlığında bez seber regionına ayırım zur ähämiät itergä buldıq. Anda borınğıraq çorlarnı da kertep şunda. 4 nçe tomnıñ redaqtorı bulğaç, min yaxşı beläm ul mäsäläne. Ä inde ikençe mäsälä seber tatarlarınıñ tarixi mirasların yañadan kütärep çığu mäsäläse. Monda däwlät programması eşli başladı. Rusiä prezidentı Putin kilgännän soñ Tubıl turistik üzäk itü uñayınnan, rus häykällären yañadan tözekländerü mäsäläse kilep bastı. Ä menä xäzer tatarlarnıñ fikere buyınça, monda tatar häykälläre tieşle däräcädä kertelmägännär. Bu mäsälä kütärelde. Küp kenä keşelär çığış yasadılar ul temağa. Ayırım basım yasap äytüçelär dä buldı. Min uylıym bu programmanı tözüçelär xäzer monda tatar möselman mädäniätı bulğanlığın, häykällärne ul proğrammağa kertüne yaqlap çığalar üzläre dä xäzer. Tikşerü eşläre dä alıp barırğa kiräk anıñ öçen. Bulğan häykällärne dä ütkärergä kiräk kodifikasiä, qaysı, nindi çorğa qarıy, nindi häykällär bar. Sannarı küpme? Qaysın tözekländerep bula. Aqçadan da tora bit. Bu ähämiätle äyber. -Elek qabul itkän qararlarnı ütäw mäsäläse dä kütärelde. Döresen äytkändä qararlar barsı da ütälmi. Bigräk tä awır mäsälä bulıp tora inde monda tatar mäktäplärendä tatar telen yañadan qaytaru mäsäläse. Anı elek tä kütärep qarağannarı bar. Ämma ul ğadi mäsälä tügel, çönki monda ata analarnıñ balaların birergä teläw problemı da bar. Milli añnı üstermiçä torıp bu äyberne ciñel genä çişep bulmıy. Ul mäsälä min uylıym, ayırım tikşereler dip alğa taba.
Bu fänni-ğämäli cıyın “Ğasırlar kiñlegendä seber tatarlarınıñ etno-mädäni bäyläneşläre” dip ataldı häm tügäräk östäl artında näticä yasalıp, rezolyutsiälär ölgese qabul itelde. Aña küz salsaq, kiläse yılğa da ğalimnär cıyılaçaq häm Könbatış seberneñ törki tarixın tikşeräçäklär. Ğalimnär isä üzläreneñ ezlänülärendä Seberneñ urta ğasırlar häm borıñğı tarixına kübräk iğtibar birergä tieş. Tağın älegä qädär bu cıyınnıñ räsmi däräcäse töbäk külämendä ide. Bötenrusiäneke itep raslanuına ireşergä kiräk,- dip tä yazılğan.
Nail Alan, Tömän
