25 Mayda Yekaterinburg şähärendä, Sverdlovski ölkäse xökümäte yortında “Däwlät milli säyäsäte: problemalar häm perspektivalar” digän temağa zur fänni-ğamäli konferensiä bulıp uzdı. Konferensiä Rusiä Däwlät duması qarşındağı milli säyäsät komitetı başlanğıçı belän, Sverdlovski ölkäse xökümäte tarafınnan oyıştırıldı. Bu forumda Rusiä Däwlät Duması häm Sverdlovski ölkäse Zakonnar Cıyılışı deputatları, Rusiä Federatsiäseneñ regional' üseş ministrlığı häm Rusiä fännär akademiäse wäkilläre, xoquq saqlaw häm qurqınıçsızlıq orğannarı xezmätkärläre, törle milli-mädäni oyışmalar häm dini konfessiälär wäkilläre, jurnalistlar häm başqalar qatnaştı. Konferensiädä etnopolitik häm etnosotsial' üseş protsessında däwlät orğannarınıñ role, migratsiä problemaları, Rusiä däwläte alıp barğan milli säyäsätne kamilläşterü, anı töple zakonlı nigezgä quyu problemaları qaraldı.
Forum Sverdlovski ölkäse gubernatorı Eduard Rossel'neñ tirän eçtälekle dokladı belän başlanıp kitte. Eduard Erğartoviç assızıqlap ütkänçä, döres alıp barılğan milli säyäsät il qurqınıçsızlığınıñ töp nigezen täşkil itä. Sovetlar Soyuzı tarqalğannan soñ Rusiäneñ etnik sostavı üzgärde. 25 millionğa yaqın rus xalqı çit cirlärdä yäşäp qalsa da, Rusiä territoriäsendä ruslar 80 protsentnı täşkil itä. Bu milli säyäsätne tağın da zirägräk aqıl belän alıp barunı sorıy. Monnan tış, milli tösmer buyınça küp kenä respublikalar tözelde. Qayber milli respublikalarda rus xalqın däwlät orğannarınnan çitläşterü, qısrıqlaw oçraqları da işetelgäli. Şuña kürä, soñğı waqıtlarda tolerantlıq kul'turasın üsterü problemaları turında yış süz quzğatu oçraqlı xäl tügel. Sverdlovski ölkäse bu problemağa inde küptännän iğtibar birä. Äytik, ölkä gubernatorınıñ milli säyäsät turındağı Ukazı bar, ul Ukaz nigezendä oyıştırılğan milli eşlär buyınça konsul'tativ sovet eşläp kilä. Millätara mäğlümat üzäge oyıştırıldı, millätara televizion programma çığarıla başladı, törle millätlärneñ mädäni çaraların uzdıru öçen byudjettan azmı-küpme aqça bülep birelä, mäğärif ministrlığı milli-regional' komponent standartları buyınça tuğan telne öyrätü öçen şartlar tudıra. Törle dini oyışmalar da cämğiät tormışında aktiv qatnaşalar. Ğomumän, ölkä xökümäte alıp barğan milli säyäsät Sverdlovski ölkäsendä millätara tınıçlıq xökem sörügä ayırım şartlar tudıra.
Şundıy täcribägä iä bulu iqtisadi yaqtan da alğa kitkän köçle regionnarnıñ berse bulıp sanaluçı Sverdlovski ölkäsendä tolerantlıq kul'turasın üsterü buyınça Rusiä-Germaniä urtaq proyektı start aluğa säbäp buldı. Bu proyektnı Yevrosoyuz finanslıy.
Etnik törkemnär arasındağı mönäsäbätlärne kamilläşterü, üzara kileşmäwçänlekkä yul quymaw bu säyäsätkä däwlät häm cirle üzidarä orğannarınıñ aktiv qatnaşuın, mäğärif sistemasına tolerantlıq nigezlären öyränüne kertüne häm küp kenä başqa çaralarnı qullanunı taläp itä. Şulay uq massaküläm mäğlümat çaralarınıñ da bu mä’sälälärne yaqtırtuğa bik centekläp, qızdırılğan faktlar ezläp quyırtıp tügel, obyektiv räweştä, çamanı yuğaltmıyça yaqın kilüe bik möhim.
Eduard Rossel' üzeneñ dokladında tağın berniçä täqdim kertte. Anıñ fikerençä, Rusiä grajdannarı pasportında millät grafasında “Rossiänin” dip yazılırğa tieş. Amerikalılar misalında, berdäm polietnik millät tözergä kiräk. Şul uq waqıtta millätlärgä milli üzençäleklären saqlap qalırğa mömkinçelek tudıru zarur. Annan soñ, Eduard Rossel' fikerençä, Rusiä subyektların milli bilge buyınça tügel, territorial bilge buyınça tözü döresräk bulır ide.
Rossel'neñ bu täqdimnären Rusiä Dumasınıñ milli säyäsät komitetı citäkçese Yevgeniy Nikolayıviç Trofimov iğtibarğa layıqlı dip taptı.
Konferensiä migratsiä problemalarına ayırım tuqtalıp ütte. Soñğı yıllardağı demografik wazğıyät Rusiäneñ yäş yağınnan qartayuına kiterä. İqtisadi yaqtan alğa kitkän regionnar çittän kilgän eşçe qullarğa moxtac bulıp çığa. Bügenge köndäge migratsion säyäsät bik qatlawlı häm kamilläşterüne taläp itä.
Ğomumän, konferensiädä çığış yasawçılar milli säyäsätneñ barlıq temalarına da qağılıp üttelär. Alar arasında rus xalqı problemaların assızıqlap ütüçelär dä buldı. Törle millätlär üz yözen saqlarğa tırışqan waqıtta, rus xalqı üz yözen yuğalta bara. Xätta rus milläteneñ konsolidat rolen zakon nigezendä berketergä kiräk diyuçelär tabıldı.
Urtaq rus tele belän berläşkän berdäm polietnik millät - rusiälelär milläte tözü Rusiä milli säyäsäteneñ töp yunäleşe bulırğa tieş. Problemanı çişü yulın küplär şulay kürä ikän.
Qızğanıçqa qarşı, siräk bulsa da ksenofobiä, ekstremizm, antisemitizm küreneşläre oçrap tora. Rusiäneñ Cinayät kodeksında bu xällärgä yul quymas öçen ayırım maddälär qaralsa da, yäşlärne keçkenädän tärbiäläw, andıy cinayätlärne aldan kisätü bik möhim. Monıñ öçen tolerantlıq kulturasın cämğiättä köndälek qağidä itep qabul itü, däwlät häm cirle xakimiät orğannarı xezmätkärlärennän başlap mäktäp yäşendäge balalarnı da, yuğarı uqu yortlarında belem aluçılarnı da tolerantlıq kul'turasına öyrätü kiräk.
Konferensiä barışında dürt tügäräk östäl eşläde. Rusiäneñ milli säyäsäten zakonlı nigezgä quyu, etnosotsial' häm etnopolitik üseş protsessında däwlät orğannarınıñ häm grajdanlıq cämğiätläre institutlarınıñ role, tolerantlıq kul'turasın üsterü, migratsiä problemaları. Menä şuşı dürt töp temanı tikşergännän soñ, konferensiä Rusiä Däwläte milli säyäsäten kamilläşterü öçen täqdimnär qaralğan rezolyutsiä qabul itte.
Fäwiä Safiullina, Yekaterinburg
Forum Sverdlovski ölkäse gubernatorı Eduard Rossel'neñ tirän eçtälekle dokladı belän başlanıp kitte. Eduard Erğartoviç assızıqlap ütkänçä, döres alıp barılğan milli säyäsät il qurqınıçsızlığınıñ töp nigezen täşkil itä. Sovetlar Soyuzı tarqalğannan soñ Rusiäneñ etnik sostavı üzgärde. 25 millionğa yaqın rus xalqı çit cirlärdä yäşäp qalsa da, Rusiä territoriäsendä ruslar 80 protsentnı täşkil itä. Bu milli säyäsätne tağın da zirägräk aqıl belän alıp barunı sorıy. Monnan tış, milli tösmer buyınça küp kenä respublikalar tözelde. Qayber milli respublikalarda rus xalqın däwlät orğannarınnan çitläşterü, qısrıqlaw oçraqları da işetelgäli. Şuña kürä, soñğı waqıtlarda tolerantlıq kul'turasın üsterü problemaları turında yış süz quzğatu oçraqlı xäl tügel. Sverdlovski ölkäse bu problemağa inde küptännän iğtibar birä. Äytik, ölkä gubernatorınıñ milli säyäsät turındağı Ukazı bar, ul Ukaz nigezendä oyıştırılğan milli eşlär buyınça konsul'tativ sovet eşläp kilä. Millätara mäğlümat üzäge oyıştırıldı, millätara televizion programma çığarıla başladı, törle millätlärneñ mädäni çaraların uzdıru öçen byudjettan azmı-küpme aqça bülep birelä, mäğärif ministrlığı milli-regional' komponent standartları buyınça tuğan telne öyrätü öçen şartlar tudıra. Törle dini oyışmalar da cämğiät tormışında aktiv qatnaşalar. Ğomumän, ölkä xökümäte alıp barğan milli säyäsät Sverdlovski ölkäsendä millätara tınıçlıq xökem sörügä ayırım şartlar tudıra.
Şundıy täcribägä iä bulu iqtisadi yaqtan da alğa kitkän köçle regionnarnıñ berse bulıp sanaluçı Sverdlovski ölkäsendä tolerantlıq kul'turasın üsterü buyınça Rusiä-Germaniä urtaq proyektı start aluğa säbäp buldı. Bu proyektnı Yevrosoyuz finanslıy.
Etnik törkemnär arasındağı mönäsäbätlärne kamilläşterü, üzara kileşmäwçänlekkä yul quymaw bu säyäsätkä däwlät häm cirle üzidarä orğannarınıñ aktiv qatnaşuın, mäğärif sistemasına tolerantlıq nigezlären öyränüne kertüne häm küp kenä başqa çaralarnı qullanunı taläp itä. Şulay uq massaküläm mäğlümat çaralarınıñ da bu mä’sälälärne yaqtırtuğa bik centekläp, qızdırılğan faktlar ezläp quyırtıp tügel, obyektiv räweştä, çamanı yuğaltmıyça yaqın kilüe bik möhim.
Eduard Rossel' üzeneñ dokladında tağın berniçä täqdim kertte. Anıñ fikerençä, Rusiä grajdannarı pasportında millät grafasında “Rossiänin” dip yazılırğa tieş. Amerikalılar misalında, berdäm polietnik millät tözergä kiräk. Şul uq waqıtta millätlärgä milli üzençäleklären saqlap qalırğa mömkinçelek tudıru zarur. Annan soñ, Eduard Rossel' fikerençä, Rusiä subyektların milli bilge buyınça tügel, territorial bilge buyınça tözü döresräk bulır ide.
Rossel'neñ bu täqdimnären Rusiä Dumasınıñ milli säyäsät komitetı citäkçese Yevgeniy Nikolayıviç Trofimov iğtibarğa layıqlı dip taptı.
Konferensiä migratsiä problemalarına ayırım tuqtalıp ütte. Soñğı yıllardağı demografik wazğıyät Rusiäneñ yäş yağınnan qartayuına kiterä. İqtisadi yaqtan alğa kitkän regionnar çittän kilgän eşçe qullarğa moxtac bulıp çığa. Bügenge köndäge migratsion säyäsät bik qatlawlı häm kamilläşterüne taläp itä.
Ğomumän, konferensiädä çığış yasawçılar milli säyäsätneñ barlıq temalarına da qağılıp üttelär. Alar arasında rus xalqı problemaların assızıqlap ütüçelär dä buldı. Törle millätlär üz yözen saqlarğa tırışqan waqıtta, rus xalqı üz yözen yuğalta bara. Xätta rus milläteneñ konsolidat rolen zakon nigezendä berketergä kiräk diyuçelär tabıldı.
Urtaq rus tele belän berläşkän berdäm polietnik millät - rusiälelär milläte tözü Rusiä milli säyäsäteneñ töp yunäleşe bulırğa tieş. Problemanı çişü yulın küplär şulay kürä ikän.
Qızğanıçqa qarşı, siräk bulsa da ksenofobiä, ekstremizm, antisemitizm küreneşläre oçrap tora. Rusiäneñ Cinayät kodeksında bu xällärgä yul quymas öçen ayırım maddälär qaralsa da, yäşlärne keçkenädän tärbiäläw, andıy cinayätlärne aldan kisätü bik möhim. Monıñ öçen tolerantlıq kulturasın cämğiättä köndälek qağidä itep qabul itü, däwlät häm cirle xakimiät orğannarı xezmätkärlärennän başlap mäktäp yäşendäge balalarnı da, yuğarı uqu yortlarında belem aluçılarnı da tolerantlıq kul'turasına öyrätü kiräk.
Konferensiä barışında dürt tügäräk östäl eşläde. Rusiäneñ milli säyäsäten zakonlı nigezgä quyu, etnosotsial' häm etnopolitik üseş protsessında däwlät orğannarınıñ häm grajdanlıq cämğiätläre institutlarınıñ role, tolerantlıq kul'turasın üsterü, migratsiä problemaları. Menä şuşı dürt töp temanı tikşergännän soñ, konferensiä Rusiä Däwläte milli säyäsäten kamilläşterü öçen täqdimnär qaralğan rezolyutsiä qabul itte.
Fäwiä Safiullina, Yekaterinburg
