Accessibility links

Кайнар хәбәр

Çeçnädä federallar tarafınnan keşe urlawlar däwam itä, dip belderä keşe xoquqların yaqlawçılar


Qayçandır bäysezlekkä omtılğan, häm şul säbäple federal'' üzäk belän xätta ike suğış kiçergän Çeçnäneñ Mäskäw yağındağı xäzerge citäkçelege, respublikanıñ Rusiä belän araların bilgelägän maxsus kileşü äzerläp yata. Wäkalätlärne büleşü eşe ciñel barmıy kebek - Mäskäw fatixası belän saylanğan prezident Alu Alxanov soñğı aralarda üzen bäysezräk tota başladı. Soñğı belderüläreneñ bersendä ul, Çeçnädä yuğalğan keşelärneñ 5-tän alıp 10 protsentı federallar tarafınnan urlana dip äytte. Mäskäwdä isä ğädättä, Çeçnädäge tormış normal''läşä dip belderälär.

Çeçnädäge federallarnıñ keşe urlawlar belän şöğellänüe turında belderülär yasaw respublikanıñ üzendä mömkin tügel närsä, ä inde bu xaqta Mäskäw üze quyğan prezidenttan işetü bötenläy başqa sıymas kebek. Ämma Alxanov düşämbe köne çınnan da şulay dip belderde, döres, ul monı üzençä aqlap, federallar tarafınnan urlanğan keşelär sanı, Çeçnädä yuğalğannarnıñ 5-10 protsentın ğına täşkil itä dip äytte.

Audio, Alu Alxanov

Berniçä yıl elek federal'' köçlär andıy urlawlar häm yuğalularnıñ küpçelege artında tora dip sanala ide, läkin annan soñ üzäk xakimiat Çeçnädäge wäzğiat inde "totrıqlandı", "normal''läşte" dip, urlawlarnıñ tuqtawına işarä yasıy başladı. Xäzer isä Alxanov, federallarnıñ keşelärne urlawı, şöker, kimede disä dä, andıy oçraqlar buluın tanıy. Anıñ süzlärenä qarağanda, 2005-nçe yılnıñ berençe biş ayında Çeçnädä barlığı 58 keşeneñ yuğaluı xäbär itelgän, gärçä räsmi töstä şularnıñ 28-e genä yuğalğan dip sanala ikän. Alxanovnıñ şuşı belderüennän soñ ozaq ta ütmäde, Groznıy yanındağı Prigorodnoe awılında yäşäwçelär anda 6 yäş yegetne alıp kitü xaqında xäbär itte. Bitlek kigän keşelärneñ nigä näq menä alarnı alıp kitüe mäğlüm tügel, belgeçlär isä bu, suğışnıñ külägäle, küp söylänmägän häm bilgele bulmağan yağına bäyleder digän faraz belderä - yäğni Mäskäw yaqlı köçlär şulay itep bäysezlek öçen köräşkän suğışçılarnıñ tuğannarın urlıy ala. Uzğan atnada, misal öçen, märxüm çeçen prezidentı Aslan Masxadovnıñ altı ay totqında yatqan qärdäşläre azat itelde. Alarnıñ kemnär tarafınnan totıluı äle dä mäğlüm tügel, Rusiä xakimiate üzeneñ moña qatnaşı buluın räsmän kire qağa. "Memorial" üzägeneñ İnguşetiädäge wäkile Usam Baysayev äytüenä qarağanda, keşelärne urlap alıp kitü Çeçnädä elekkeçä däwam itä häm ul bu uñaydan bötenläy başqa sannar kiterä, alar isä Alu Alxanov äytkännärdän ayırıla.

Audio, Usam Baysayev

Baysayev, "bezneñ mäğlümatqa qarağanda, bıyılnıñ dürt ayında ğına da 74 keşe urlanğan, şularnıñ 34-e azat itelde, yä alarnı yolımğa satıp aldılar, dürtese üterelde, ä 36-sı tämam xäbärsez yuğaldı" dip belderä. Şunı da istä totarğa kiräk, bu sannar bar Çeçnäne qaplamıy, çönki "Memorial"ğa respublikanıñ yaqınça yartısında ğına eşläw röxsät itelgän. Moñardan tış, urlanğan keşelärneñ tuğannarı yış qına yolımnı tüläp, bu xaqta xäbär birep tormaw yulın saylıy. Usam Baysayev şulay uq, federallar urlaw problemasınıñ ber öleşe genä, "Memorial" bu eş belän vitse-premyer Ramzan Qadırov köçläreneñ şöğellänüenä kübräk borçıla dip belderä. Şul wäzğiat sürätendä Alu Alxanovnıñ soñğı belderüläre, anıñ üzen Çeçnädä näticäle eş itüçe, kiräk ikän Mäskäwne dä tänqitli alırlıq citäkçe itep kürsätü tırışlığı bularaq bäyälänä. Bıyıl köz anda parlament saylawları uzarğa tieş, östäwenä xäzer Mäskäw belän ikeyaqlı kileşü äzerlänä häm federal'' üzäk çeçen xökümätenä zur möstäqillek birergä cıyınmıy - bu şartlarda Alu Alxanovqa üz abruyın nığıtu bik kiräk dip farazlana.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG