Accessibility links

Кайнар хәбәр

Yewropa Berlegen konstitutsiä genä tügel, büdjet qoru mäs''äläse dä der selketä


Urtaq konstitutsiäne qabul itüdä mäğlüm awırlıqlar kiçergän Yewropa Berlege üzeneñ aldağı 5 yıllıq büdjetın äzerläw eşenä kereşergä tora. Bu eş tä ber dä ciñel bulırğa oşamağan - beryaqtan, Fransiä häm Germaniä, ä ikençe yaqtan, Britaniä arasında urtaq qaznağa aqça kertü mäs''äläsendä tirän qarşılıqlar yäşäp kilä. Premyer-ministr Tony Blair şularnı xäl itü maqsatında sişämbedä Luxembourg häm Parisda oçraşular ütkärde.

Yünneñ 16-17-sendä Brüsseldä Yewropa Berlegeneñ çirattağı yuğarı däräcäle - yäğni olı oçraşuı uza häm bu yulı ul şaqtıy qatlawlı mäs''älälär qarayaçaq, xörmätle tıñlawçılar. Kön tärtibendä ike zur närsä - Berlekneñ Fransiä häm Hollandiädä kire qağılğan konstitutsiäse kiläçäge häm 2007-2013-nçe yıllarğa yaña büdjetnı çamalaw. Yewropa konstitutsiäse mäs''äläsendä Berlek citäkçeläre älegä urtaq ber fikergä kilä almadı, ä menä büdjet tiräsendäge qarşılıqlarnı xäl itü tırışlıqları näq menä şuşı könnärdä yasala. Oçraşuğa ike kön genä qalıp barğanda, Yewropa Berlege büdjetınıñ 2007-2013-nçe yıllarğa nindi külämdä buluı, här äğza ilneñ aña küpme aqça kertüe, şul aqçanıñ qaysı ilgä häm küpme miqdarda kire subsidiä bulıp qaytuı xäl itelä. Ähämiate yağınnan şuşı mäs''älä konstitutsiä problemasınnan hiç tä kim tügel. Xäzer Yewropa Berlegendä räislek itkän Luxembourg premyer-ministrı Jean Claude Juncker, büdjet kileşüenä ireşep bulmasa, bu kiñkülämle säyäsi krizisqa kiteräçäk dip kisätä. Anıñ şuşı süzlären qüwätläp, Germaniä kanslerı Gerhard Schroeder, konstitutsiä arqasında töşenkelek kiçergän Yewropa Berlegenä xäzer "uñay ber etärgeç" kiräk, di häm şul etärgeçneñ büdjet ölkäsendä urtaq qararğa ireşüdän kiläçägenä işarä itä. Düşämbedä britan premyer-ministrı Tony Blair belän oçraşqannan soñ Schroeder bolay digän ide:

Audio, Gerhard Schroeder

"Bez Brüsseldäge oçraşudan Yewropanıñ täräqqaitenä etärgeç bulırlıq ber işarä kilüenä ireşergä tieşbez. Häm bu barı tik, 2007-2013-nçe yıllarğa finans perspektivanı bilgelägän häm härkem öçen ğadel bulğan urtaq ber qarar ğına bula ala" di Germaniä kanslerı. Yewropa Berlegeneñ üzara tağın da uqmaşuın yaqlawçılar, äğza illärneñ aldağı büdjet mäs''äläsendä kileşüe, şul uqmaşunıñ, konstitutsiä ölkäsendä abınuğa qaramastan, däwam itäçägen añlatır ide dip uylıy. Ul oçraqta, soñğı atnalarda ğına 10 protsent qimmäten cuyğan euronıñ da xäle nığıy töşär ide digän ömet belderelä. Töp qarşılıqlar Yewropa Berlege büdjetınıñ küläme tiräsendä bara. Bar äğza illär arasınnan aqçalata iñ zur öleş kertkän, ämma xäzerge waqıtta tirän krizis kiçergän Germaniä, tağın 6 il belän bergä, Berlek büdetınıñ azraq buluın teli. Yewropa Komissiäse isä älegä german yağı taläp itkän külämne uzğan ber ölge täqdim itä. Sişämbedä Schroeder, bu mäs''älädä küpmeder bögelüçänlek kürsätergä äzer toruın, ämma başqalardan da şundıy uq möğämälä kötüen belderde:

Audio, Gerhard Schroder

"Büdjet taläplären ütäw ul ayırım äğza illärneñ xökümätläre eşe genä tügel, Yewropa komissiäseneke dä. Yewropa mänfäğätlären qayğırtıp bez bögelüçänlek kürsätergä äzer, läkin şundıy uq omtılışnı başqalar yağınnan da kürergä telär idek" di kansler Schroeder. Başqalar isä monı kürsätergä bik aşıqmıy. Soñğı könnärdä Berlek eçendä yaña ber qarşılıq kilep çıqtı. Anıñ tamırları äle 1984-nçe yılda uq yata, şul waqıtta Yewropa Berlegenä quşılğan Britaniä, üzeneñ ul çaqta çağıştırmaça fäqir buluına işarä itep, urtaq qaznağa tülägän aqçasınıñ zur öleşen Berlek subsidiäläre räweşendä kire üzenä qaytaru xaqında kileşkän ide. Bügenge köndä şuşı summa 5 milliard euro çaması. Ämma iqtisadi yaqtan wäzğiat inde üzgärde, britan iqtisadı äğza illär arasında iñ baylardan sanala. Şuña kürä dä, Britaniägä ul aqçanı kire qaytarunı tuqtatu taläpläre işetelä başladı. Häm qarşılıqlar çıqqan öçençe ber ölkä - Yewropa Berlegeneñ äğza illärendäge yarlı töbäklärgä yardäm itüeneñ kimüe. Ägär dä aldağı büdjet küläme kimi ikän, dimäk, yardäm küläme dä kimi digän süz. Östäwenä, Berlekkä xäzer yaña illär quşıldı, häm alarnıñ iqtisadi xäle olıraq äşzalarğa qarağanda, naçarraq, yaña subsidiälärne näq menä alar taläp itä başlayaçaq.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG