Accessibility links

Кайнар хәбәр

Seber tatarları diaspora tügel


Bez monda cirle xalıq! Citär inde sebergä kilep yäşäwçe başqa millätlär belän ber qalıpqa salıp butarğa! Bu fikerlär bertawıştan Tömän ölkäse tatarlarınıñ milli mädäni möxtäriäte şurasınıñ soñğı utırışında äytelde. İctimaği xäräkätneñ soñğı cıyını yazğı eşlärgä yomğaq yasap, cäy köne başqarılasıların barladı.

May urtasında Tabul şähärendä ütkän “Söläymanov uquları” fänni-ğamäli cıyınına häm Tabul däwlät pedagogiä institutınıñ tatar bülege bäyrämenä zur bäya birelde. Häm menä “Söläymanov uquları” waqıtında ölkä xökemläteneñ qayber türäläreneñ üz çığışları waqıtında tatarlarnı, bu oçraqta seberdä yäşäwçelärne diaspora dip atawı ber kemgä dä oşamağan. Şunlıqtan avtonomiä şurası kiñ küläm mäğlümlät çığanaqlarında “diasporağa qarşı köräş” başlarğa digän qararğa kilde.

Qayber tıñlawçılarıbız bu töşençägä mönäsäbättä, närsäse bar inde anıñ, dip tä quyar. Ämma 2000 nçe yılda uq ğalim Damir İsxakov "Buduşçee rossiyskogo federalizma: politiçeski i etniçeski faktorı" digän konferensiädä çığış yasap “Fenomen diasporı vesma slojen i poetomu obşçeprinyatogo opredeleniä dlya neğo praktiçeski nevozmojno nayti. Obıçno pod diasporoy ponimaetsya osobaya gruppa natsional'nıx men'şinstv, opredelyaemaya kak "znaçitel'naya çast' naroda (etniçesqoy obşçnosti), jivuşçaya vne stranı yee proisxojdeniä i obrazuyuşçaya dawno slojivşuyusya, vıysokoorganizovannuyu, sploçennuyu, ustoyçivuyu, xoroşo ukorenivşuyusya i stavşuyu neobxodimoy dlya prinimayuşçey stranı, gruppu". No uje tatarski sluçay daet mnogo pişçi dlya razmıyşleniy. Taq, ryad grupp tatar (kasimovskie, astraxanskie, sibirskie i dr.) prodoljayut jit' v istoriçeskix arealax svoego formirovaniä i s toçki zreniä formal'noy logiki ne podpadayut pod kategoriyu diaspor”,- digän ide.

Utırış waqıtında tağın şundıy xäl turında da äytelde. Tömän rayonınıñ İnteräy isemle tatar awılı yanında açıq hawada “Tarixi arxeologik muzey tıyulıq” bar. Bu tıyulıq qayçandır bu urında borınğı keşelärneñ toraq urınnarı bulğanlığı turında söyli. Avtonomiä utırışında äytelgän süzlärgä kürä, tikşerüçelär qazu eşläre waqıtında törki-tatar qatlamın “sitkä alıp pırğilar”, yäğni iğtibarsız qaldıralar ikän. Cıyılışta tikşerergä, nindi dä bulsa çaralar kürergä digän fikergä kilenmäde. Soraw açıq qaldı. Ämma “Azatlıq” tıñlawçıları öçen maxsus tikşerep bu mäsäläne aldağı çığışlarıbıznıñ bersendä kiñräk yaqtırtırbız dip uylıybız.

Utırışta tağın ber soraw xäyran ğına şaw-şu quptardı. Tömän ölkäse milli eşlär komitetınıñ baş belgeçe Rifkät Näsibullin äytüençä, Wağay rayonınıñ Köbäk awılı keşeläre peçän çaba torğan utrawğa, ul alarnıñ cirläre, ä qayçandır Yırmaq suğışçılarınıñ soñğı tuqtalışı bulğan urınğa 7 metr bieklegendäge zur täre utırtqannar. Häm köbäklelär awılnıñ ber uramına Seber xanı Quçum isemen birergä telägännär. Awıl keşeläre tärene alunı taläp itälär. Şulay uq uramnarına Quçum isemen birü mäsäläse dä bügenge köngä qadär xäl itelmägän. Wağay rayonınıñ xaqimiät başlığı Ramay Sönğatullin: “Mondıy eşlär tiz genä qaralmıy. Bu sorawnı maxsus komissiä xäl itä”,- dip cawap birgän. Şuña kürä älegä Köbäk uramına Quçum isemen birdertälär, yäki birdertmilär dip äytü qıyın.

Aldaraq telgä alınğan “Söläymanov uquları”n oyıştıruçılarnıñ berse Tömän ğalime Aleksandr Yarkov ta bu şura utırışında qatnaştı häm täre-uram probleması kütärelgäç, avtonomiä räise östälenä äzer proekt-ölge saldı. Bu proektqa kürä Yırmaq belän Quçumnıñ suğışuın tarixta qalğan waqiğa dip sanarğa häm bügenge köndä duslıq qıybatraq dip urtaq konferensiä ütkärergä kiräk. Qazaqlar yağı rizalığın birep, ölgegä möher suğıp, imza salğan inde. Ä avtonomiä şurası äğzaları, 4 ğasır waqıt uzsa da cirle seber tatarları küñelendä däwlätsez qalu, qan qoyılu äle dä saqlana, xalıq bu çaranı ütkärgän oçraqta bezne döres añlamas, dip rizalığın birmäde.

Şulay itep kileşü konferensiäse bulmas axırı. Avtonomiä utırışınnan soñ ğalim Yarkov telefon aşa mondıy fiker äytte.

-Yesli net, taq net. Neçeğo budit' zverya. Narod ne gotov zaçem? Yeşçe ne sozrel znaçit. Mı ne dawno proveli aksiyu. Priezjali nemsı iz Germanii. Trudarmiysı i naşi frontoviki vmeste poşli i vozlojili wenki k naşim pavşim i na moğile voennoplennıyx 2 oy mirovoy voynı. Vse stoyali i govorili o tom, çto nado osmıslit' eti rezul'tatı voynı. Çto pogibşie lyudi vseravno ne vinovatı. Proşlo stol'ko let poqa ne gotovı. Nu çto sdelat'. Zaçem zlit'. Znaçit naşim pravnukam eto predstoit' sdelat'.

Ğalim Yarkov süzlärençä, bu çaranı ütkärmäskä kiräk ikänlegen ul üze dä añlağan. Ä bu çaranı ütkärergä anı Germaniädän kilgän nemeslarnıñ häm suğışta qatnaşqan isän sovet soldatlarınıñ bergä nemes xärbi plennıyları qäberenä häm suğışta qatnaşqannar qäberenä çäçäk salu etärgän bulğan.

5 avgust könne Yırmaqnıñ häläk buluına 420 yıl tula. Wağay rayonınnan yaña ğına kilgän xäbärlärgä kürä, Köbäk awılı keşeläre 3 nçe iyül könne awıl külämendä qorban çalıp, täre utırtılğan cirdän yıraq bulmağan töşkä kümelgän izge Bäyeş ata ruxına doğa qılırğa häm aş ütkärergä cıyınalar.

Avtonomiä şurası utırışında 2 nçe iyül könne bulaçaq ölkä Sabantuyı turında da süz buldı. Qazannıñ 1000 yıllığına baraçaq törkem dä raslandı.

Nail Alan. Tömän.

XS
SM
MD
LG