Dönya tarixında berençe märtäbä cir şarındağı 1000 xatın qız Nobelnıñ tınıçlıq bülägenä nämzät buldı. Şuşı waqiğağa bağışlanıp 29 iyün könne böten dönyada nämzät bulğan xatın qızlarnı täqdim itü çarası ütte. Şundıy çaranı Mäskäwdä Prezident qunaqxanäsendä dä ütkärdelär. Äytep ütelgän 1000 xatın qız arasına Rusiä belän Belorussiädän barlığı 37 xatın qız kergän. Şul 37 xatın qızğa Prezident qunaqxanäseneñ qızıl zalında nämzät buluları xaqında tanıqlamalar tapşırıldı. Bu proyektnı tormışqa aşıru 2003 yılda başlanğan. Böten ğäläm xatın qızların berläşterü öçen 1000 xatın qızğa Nobel' bülägen birü ideyäsen Yevropa parlamentı häm Şvetsariä parlamentı deputatı Rut Ğabi Vermont kütärep çıqqan. Rusiä häm Belorus xatın qızları arasınnan bu büläkkä layıq bulğannarnı tabu çeçnyadan Zäynäp Ğaşayıvağa yöklätelgän. Bu proyektta Amerika, Avstraliä, Qıtay häm başqa illärneñ xatın qızları da qatnaşa. Bu täqdim dönya külämendä xatın- qızlar, balalar problemasına dönya cämäğätçelegen cälep itär öçen yasalğan. Rusiä. Belorussiä xatın qızların citäklägän Zäynäzp Ğaşayıva Kavkaz xatınsızları tarafınnan tözelgän “Suğış qaytawazı” dip atalğan oyışma räise. Bu proyektqa kergän 1000 xatın qız böten ğäläm xatın qızların simvollaştıra dielgän proyektta. Bu büläk bıyıl köz köne tapşırılırğa tieş. Ägär dä şul ber Nobel bülägenä ğäläm xatın qızları layıq dip tabılğan oçraqta ul aqçalar bülenmäyäçäk proyektta qaralğança dönya xatın qızlarına, yätim balalarğa yärdäm itär öçen tözeläçäk fondqa quyılaçaq..
Bu büläkkä täqdim itelgän 37 rusiä häm belorus xatın- qızları arasında çağıştırmaça qarağanda çeçen, kavkaz xatın- qızları zur ğına urınnı alıp tora. Şunısı qızıqlı häm ğäcäyep alar arasında Tatarstan qızı jurnalist, “Möslimä” gazetasınıñ baş redaktorı Almira Adiatullina da bar. Nämzätlär arasında isemnäre dön'yaküläm bilgele bulğan xoquq yaqlawçı Lyudmila Alekseeva, säyäsätçe İrina Xakamada, xoquq yaqlawçı jurnalistlar Lidiä Grafova häm başqalar da bar.
Nämzätlärne täqdim itü oçraşuında 37 xatın- qıznıñ härberse çığış yasap, qısqaça üzeneñ eşe belän dä tanıştırdı. Tatarstan wäkile Almira xanım Adiatullina şuşı täqdim belän çıqqan Şvetsariä ilçelegenä Tatarstan çäkçäge büläk itep , bu “Bäxetle”oyışması yasağan çäkçäk, bäxetle bulığız, Şvetsariädä çäkçäk belän çäy eçegez dip tapşırdı. Annan soñ çığış yasağan İrina Xakamada Bezneñ xatın qızlar barısın da buldıra. Şvetsariägä çäy eçertä dide. Häm İrina Xaqamada süzen: “ Xatın qızlarğa xakimiätne üz qulına alırğa waqıt citte”,- dip beterde. (audio)
Täqdim itü oçraşuında yalqınlı çığışlar küp buldı. Çeçnya respublikasınıñ däwlät cıyılışı räise Taws Cabrailov mäsälän, parlamenttağı urınnarnıñ yartısın xatın qızlarğa biräçäkbez dip tä wäğdä itte.
“İzgelekneñ çige yuq” dip atalğan oyışma räise, xoquq yaqlawçı Svetlana Boçarovanıñ çığışınnan da özek kiteräsem kilä. Ul yätimnär xaqında söyläde. Öç yıl inde yätimnär ğailädä bulırğa tieş digän bez täqdim itkän qanun proyektın Däwlät Duması tikşermi dide ul. 20 meñ keşelek Norilskiy şähärendä 2000 meñ yätim bar, dide Boçarova. Bügenge köndäge yätim bala Rusiädä Grajdannar suğışı, Watan suğışınnan soñ da bulmağan dide ul. Häm ul süzen däwam itep, ägär dä ğailädä üskän bala öçen xökümät barı tik 70 rubl' tüläsä, yätimne alıp üsterüçelärgä 3000 meñ tülänä Ä inde balalar yortındağı balalar ayına 40 meñgä töşä dip äytälär. Dimäk bezneñ qayber çinovniklarğa yätimnär bulu faydalı digän näticä çığarırğa bula dide, Svetlana Boçarova.(audio)
Almira xanım Adiatullina belän bez ayırım söyläştek. Anıñ belän bergä Tatarstannan ğalim Änwär Xäyri dä kilgän ide. Ul da çığış yasap, Alcmira xanımnıñ ictimaği eşläre belän tanıştırdı.
Min Almira xatımnan bu xäbärne işetkäç küñelegezdä nindi kiçereşlär buldı dip soradım.(audio)
Almira xanım turında söyläp, Änwär Xäyri bezneñ böyek xatın qızlarıbız küp bulğan. Parlamentta da xatın qızlar kübräk bulsa, ilebezneñ uñışqa ireşüenä ber säbäp bulır ide digän fikeren äytte.(audio)
Näzifä Kärimova, “Azatlıq” radiosı. Mäskäw.
