Accessibility links

"Deep İmpact": bäreleşneñ qaza tügel, qazanış buluı


Çirattağı küzätü - fän dönyasınnan. Düşämbe irtän Quşma Ştatlarnıñ ğälämne öyränü idaräse NASA cibärgän maxsus cihaz - ğäläm zondı Tempel-1 dip atalğan qoyrıqlı yoldızğa barıp bärelde. Başqa oçraqlardan ayırmalı bularaq bu yulı maqsat näq menä bärelügä ireşü ide, ğalimnär şulay itep ğälämdä cihan barlıqqa kilgännän birle oçıp yorgän qoyrıqlı yoldız - kometalarnı tikşerü eşendä yaña mäğlümat aluğa ömetlänä.

Audio, mission control

NASAnıñ Pasadena şähärendäge küzätü üzägendä irtädän ük kütärenke käyef xökem sörä - anda 372 kilolı baqır zondnıñ düşämbe irtän säğätenä 37 meñ çaqrım tizlektä "Tempel 1" dip atalğan qoyrıqlı yoldızğa barıp bärelüen bäyräm itälär. Ğädättä qaza dip kürelgän bäreleş bu yulı zur fänni qazanış bulıp tora. Anıñ maxsus iseme bar, proyekt "Deep İmpact" dip atala häm NASA monıñ öçen 333 million dollar sarıf itte. Şuşı proyektnı alıp baruçı Don Yeomanis üz dulqınlanuın yäşerä almıy:

Audio, Don Yeomanis

"Modul''ne töbäw bik şäp ütte, tağın da yaxşıraq inde bula almıy ide. Bäreleş tä min kötkängä, ğomumän küpçelek kötkängä qarağanda köçleräk buldı" di ğälämne tikşerüçe Don Yeomanis. 14 çaqrım kiñlektäge "Tempel-1" qoyrıqlı yoldızı qoyaş tiräsendä 5 yarım yıl eçendä ber äyläneş yasıy häm ul 4 yarım milliard yıl elek qoyaş sisteması barlıqqa kilgän çordağı matdädän tora dip farazlana. Näq menä şul säbäple älege kometa ğalimnär iğtibarın cälep itä dä. Yänä Don Yeomanis:

Audio, Don Yeomanis

"Bu bäreleş bezgä kometanıñ niçek tözelüe, annan çıqqan gaznıñ anda aldan uq bulu-bulmawı xaqında möhim mäğlümat biräçäk" di Yeomanis häm bäreleşkä qädär alınğan spektrum ülçäwläre bäreleştän soñğısınnan ayırılaçaq, çönki modul''neñ bärelüe näticäsendä ğälämgä moña qädär kürenmägän matdälär çığa ala dip belderä. Ğalimnär fikerençä, kometalar taş töştän häm anı qaplağan bozdan tora, ämma moña qädär bu teoriäne tulısınça raslağan dälillär alınğanı bulmadı. "Tempel-1"gä bärelü näq menä şuşı buşlıqnı tutıra ala dip kötelä. İkençe ber astronom, şulay uq älege proyektta qatnaşqan Lucy Ann McFadden, "Tempel-1" kometasın öyränü bar qoyaş sisteması tözeleşen añlawğa yardäm itä ala dip isäpli:

Audio, Ann Lucy McFadden

"Bu bezgä qoyrıqlı yoldızlarnıñ eçenä küz salu mömkinlegen birä, bez anda küpme boz, küpme gaz, küpme tuzan, şul tuzanda küpme kümerçä buluın belä alaçaqbız. Bu elekke zamanğa qarağan tösle bulaçaq" di McFadden, ğälämne öyränüçe häm "Deep İmpact" proyektında qatnaşuçı ğälim. Baqır modul''neñ kometağa bärelüen anı şul cirgä qädär alıp kilgän maxsus iärçen küzätep tordı, ul "Tempel-1"dän 500 çaqrım yıraqlıqta ide. Moñardan tış bäreleşne cirdäge ğäläm üzäklärennän dä qarap tordılar. Ğälämdäge iärçennän mäğlümat aldağı könnärdä kilep toraçaq, anı öyränü häm tärtipkä salu tağın küpmeder waqıt alaçaq, ämma ğalimnär fikerençä, töp maqsatqa inde ireşelde - Cir keşeläre berençe märtäbä qoyrıqlı yoldızğa töbäp ata aldı häm ul xädäfenä barıp ireşte.

Kärim Kamal
XS
SM
MD
LG